رقابت اخترشناسان آمریکایی و اروپایی برای ساخت اولین تلسکوپ ‌فوق‌العاده بزرگ جهان

هیئت ملی علوم که به بنیاد ملی علوم در آمریکا مشاوره می‌دهد، باور دارد که ایالات متحده باید برای ساخت «تلسکوپی ‌فوق‌العاده بزرگ» که جامعه‌ی نجوم آمریکا را وارد عصری تازه خواهد کرد، بودجه‌ای درحدود ۱٫۶ میلیارد دلار اختصاص دهد.

هیئت یادشده در بیانیه‌ای که ۲۷ فوریه منتشر شد، تا ماه مه به بنیاد ملی علوم فرصت داده تا در مورد انتخاب بین دو طرح پیشنهادی رقیب تصمیم بگیرد. این بیانیه برای اخترشناسان آمریکایی که در عرصه‌ی تلاش برای کاوش آسمان با تلسکوپ‌های بز‌رگ‌تر و بهتر، نگران از دست‌دادن موقعیت خود دربرابر همکاران اروپایی‌شان هستند، دلگرم‌کننده بود.

اما اینکه کدام یک از دو تلسکوپ پیشنهادی ساخته خواهد شد و سرنوشت رویاها و میلیاردها دلار وقت و سرمایه که قبلا سرمایه‌گذاری شده، چه خواهد بود، هنوز در هاله‌ای از ابهام است. بسیاری از اخترشناسان آمریکایی امیدوار بودند که بنیاد ملی علوم که به‌طور سنتی حامی مالی رصدخانه‌های این کشور بوده است، راهی برای سرمایه‌گذاری در هر دو پروژه پیدا کند.

دو پروژه‌ی مورد بحث عبارت‌اند از تلسکوپ غول‌پیکر ماژلان در لاس کامپاناس شیلی و تلسکوپ ۳۰ متری که احتمالا مقصدش، کوه مائونا کیا در جزیره هاوایی است. هردو این تلسکوپ‌ها در صورت ساخت، بزرگ‌تر و قدرتمندتر از هر تلسکوپ کنونی روی زمین یا در فضا خواهند بود. انتظار می‌رود هرکدام از تلسکوپ‌ها درحدود سه میلیارد دلار یا بیشتر هزینه داشته باشند؛ اما تاکنون کمتر از نیمی از هزینه‌ی پیش‌بینی‌شده از سوی همکاران بین‌المللی حامی آن‌ها تامین شده است.

هیئت ملی علوم در بیانیه‌ی خود می‌گوید تامین مالی حتی یک تلسکوپ با قیمت ۱٫۶ میلیارد دلار، بخش عمده‌ی بودجه‌ی معمول بنیاد ملی علوم برای ساخت‌وساز پروژه را به خود اختصاص خواهد داد.

وندی فریدمن، کیهان‌شناس در دانشگاه شیکاگو که پروژه تلسکوپ غول‌پیکر را در نخستین دهه‌اش هدایت کرد، به نیویورک‌تایمز گفت: «خیل خوشحالم که هیئت ملی علوم تصمیم گرفته است از یک تلسکوپ ‌فوق‌العاده بزرگ حمایت مالی کند. فکر می‌کنم بدترین نتیجه این بود که از هیچ تلسکوپ ‌فوق‌العاده بزرگی حمایت نکنیم که در آن صورت، تراژدی رقم می‌خورد! از نظر واقع‌بینانه و (متاسفانه)، بودجه‌ای برای هر دو پروژه وجود ندارد؛ اما یک تلسکوپ ‌فوق‌العاده بزرگ برای آینده‌ی نجوم ایالات متخده حیاتی است.»

بااین‌حال، همه‌ی دانشمندان تا این اندازه خوش‌بین نیستند. ریچارد الیس، اخترفیزیکدان کالج دانشگاهی لندن که یکی از رهبران اولیه‌ی پروژه تلسکوپ سی متری بود، به وب‌سایت ساینس گفت: «با توجه به سرمایه‌گذاری انجام‌شده در هر دو تلسکوپ، انتخاب فقط یکی تراژدی است.»

قدرت تلسکوپ‌ها برای دیدن اجرام عمیق‌تر و کم‌نورتر در فضا تا حد زیادی به‌وسیله‌ی اندازه‌ی آینه‌ی اصلی آن‌ها تعیین می‌شود. بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های روی زمین، آینه‌ای به قطر ۸ تا ۱۰ متر دارند؛ درحالی‌که تلسکوپ غول‌پیکر ماژلان به‌عنوان یک تلسکوپ ‌فوق‌العاده بزرگ، هفت آینه‌ی هشت متری را ترکیب می‌کند تا آینه‌ای واحد به قطر ۲۵ متر بسازد. هفتمین و آخرین آینه سال گذشته ریخته‌گری شد و کارگران آماده‌ی ریختن بتن در محل ساخت تلسکوپ در لاس کامپاناس هستند.

درمقابل، تلسکوپ عظیم سی متری که به نمونه‌ای بزرگ‌شده از تلسکوپ ۱۰ متری دوقلوی کک در مائونا کیا شباهت دارد، از ترکیب ۴۹۲ قطعه‌ی شش ضلعی ساخته می‌شود. صدمین آینه‌ی تلسکوپ به‌تازگی در کالیفرنیا ریخته‌گری شد؛ اما اعتراضات بومیان هاوایی و سایر منتقدان تا به امروز مانع از هرگونه پیشرفت در سایت تلسکوپ ۳۰ متری در مائونا کیا شده است. به همین دلیل، گروه پروژه درحال بررسی مکانی جایگزین در جزایر قناری است. هیچ کدام از تلسکوپ‌ها احتمالا تا پیش از سال ۲۰۳۰ آماده نخواهند شد.

با وجود پیشرفت تلاش‌های آمریکا، رصدخانه جنوبی اروپا که سازمان حامی پژوهش‌های نجومی در این قاره است، درحال ساخت تلسکوپی بسیار بزرگ به نام «تلسکوپ فوق‌العاده بزرگ» (ELT) در رصدخانه پارانال در شیلی است. آینه‌ی اصلی این تلسکوپ از ۷۹۸ قطعه‌ی شش ضلعی تشکیل شده است و با قطر حیرت‌انگیز ۳۹ متر، قدرتمندترین و بزرگ‌ترین آینه‌ی جهان خواهد بود.

تلسکوپ فوق‌العاده بزرگ همچنین احتمالا اولین نمونه در میان رقبا خواهد بود که تکمیل می‌شود. اخترشناسان اروپایی قصد دارند از سال ۲۰۲۸ استفاده از آن را آغاز کنند. اگر این هدف تحقق یابد، برای اولین‌بار در یک قرن اخیر، بزرگ‌ترین تلسکوپ فعال روی زمین خارج از خاک آمریکا خواهد بود.