اگر صاعقه به انسان برخورد کند، چه اتفاقی می‌افتد؟

رایان بلومنتال، چند هفته بعد از شروع کار جدیدش به‌عنوان آسیب‌شناس پزشکی قانونی تماسی دریافت کرد تا جسدی را که در یک مزرعه پیدا شده بود، بررسی کند. لباس فرد متوفی پاره شده و پرده‌ی گوشش ازهم پاشیده بود. صحنه‌ای که بلومنتال با آن روبرو شد به‌گفته‌ی خودش بسیار ناراحت‌کننده به‌نظر می‌رسید.

اما آن‌طور که لایوسانس گزارش می‌دهد، مقصر این اتفاق قاتلی زنجیری نبود؛ بلکه صاعقه چنین اتفاق وحشتناکی را رقم زده بود. این پدیده‌ی باردار الکتریکی می‌تواند میلیون‌ها ولت برق به بدن انسان وارد کند و قدرت تخریب بالای آن، بلومنتال را در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از برترین آسیب‌شناسان رعدوبرق در جهان قرار داد. اما هنگام برخورد صاعقه به انسان دقیقا چه اتفاقی می‌افتد و اگر فرد از این حادثه جان سالم به‌در ببرد، چه می‌شود؟

اکثر افرادی که براثر برخورد صاعقه جان خود را ازدست می‌دهند، به‌دلیل ایست قلبی بلافاصله کشته می‌شوند؛ زیرا ولتاژ الکتریکی عظیم صاعقه، ریتم طبیعی قلب را دچار اتصال کوتاه می‌کند. برخورد صاعقه با انسان همچنین ممکن است آسیب‌های دیگری مانند ازهم‌پاشیدن پرده‌ی گوش براثر موج فشار وارده، ازکارافتادن سیستم تنفسی و سوختگی ثانویه درنتیجه‌ی آتش‌گرفتن مو یا لباس‌ها را به‌همراه داشته باشد.

بااین‌حال صاعقه تمام قربانیان خود را نمی‌کشد و حدود ۹۰ درصد از افراد آسیب‌دیده زنده می‌مانند. رعدوبرق می‌تواند در کسری از ثانیه از بدن شما عبور کند و درنتیجه در اغلب موارد، حتی زمان کافی برای برجاگذاشتن اثر نیز ندارد.

اما افرادی که از صاعقه جان سالم به‌در می‌برند معمولا با آسیب عصبی، اختلال اضطراب پس از حادثه (PTSD) و برخی از علائم عصبی مانند اختلال در قضاوت و مشکل تمرکز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. دکتر مری آن کوپر، استاد برجسته‌ی پزشکی اورژانس دانشگاه ایلینوی در شیکاگو می‌گوید این علائم عصبی مشابه آسیب‌هایی است که بازیکنان فوتبال پس از ضربه‌ی مغزی با آن‌ها درگیر می‌شوند.

براساس گفته‌های کوپر، باتوجه به تعداد کم صاعقه‌ها و کمبود نسبی بودجه‌ی لازم برای تحقیقات، دقیقا مشخص نیست که این آسیب‌های مغزی چگونه رخ می‌دهند. بااین‌حال برخی از کارشناسان معتقدند که این آسیب‌ها درنتیجه‌ی ترکیبی از اختلالات بافتی ناشی از جریان و فشار ترومای بلانت دراثر تغییر ناگهانی فشار هوا اتفاق می‌افتد.

برخی از آسیب‌های مغزی ناشی از رعدوبرق می‌توانند شدید و گاهی ناتوان‌کننده باشند. به‌گزارش سرویس هواشناسی ملی آمریکا، تعدادی از بازماندگان اصابت صاعقه مشکلاتی مانند ازدست‌دادن حافظه، دردهای مزمن عصبی، افسردگی و حتی توانایی‌های روانی همچون پیش‌آگاهی یا الهام را گزارش می‌دهند.

برخی از نجات‌یافتگان از برخورد صاعقه از ایجاد نقش‌های لیختنبرگ روی پوست خود گزارش می‌دهند. تصور می‌شود که این نقش‌ها براثر آسیب‌دیدگی رگ‌های خونی و نشت مایع به بافت اطراف آن ناشی می‌شوند. در یک گزارش موردی در سال ۲۰۲۰ از مجله پزشکی نیوانگلند، وضعیت مردی ۵۴ ساله که مورد اصابت صاعقه قرار گرفته بود، توصیف شد. این مرد ابتدا بی‌حسی را در برخی از نقاط بدن تجربه کرد و سپس نقش‌های لیختنبرگ در بازوی چپ، ران، پشت و باسن او ظاهر شدند. بااین‌حال، وی گزارش داد که نقش‌ها بدون درد بودند و دو روز بعد، وقتی از نزد دکتر بازگشت، از بین رفتند.

رکورد جهانی بیشترین صدمات ناشی از صاعقه، دراختیار «روی سالیوان»، پارکبان پارک ملی شناندوا در ویرجینیای آمریکا است. سالیوان بین سال‌های ۱۹۴۲ تا ۱۹۷۷ هفت مرتبه مورد اصابت صاعقه قرار گرفت. هرچند او به‌دلیل آتش‌گرفتن موها و لباس‌های خود دچار سوختگی شده بود، توانست از هر هفت حادثه جان سالم به‌در ببرد؛ اما در سال ۱۹۸۳ در سن ۷۲ سالگی دراثر خودکشی جان باخت.

افکار خودکشی یکی دیگر از علائم رایج در بازماندگانی است که دردهای شدید و مشکلات مربوط به بهبودی را تجربه می‌کنند. این موضوع را استیو مشبرن در گفتگوی خود با واشنگتن پست عنوان کرده است. مشبرن در سال ۱۹۶۹، پس از برخورد صاعقه دچار شکستگی کمر شد و درحال‌حاضر مدیریت یک گروه بین‌المللی پشتیبانی از نجات‌یافتگان صاعقه را برعهده دارد.

خوشبختانه صدمات ناشی از صاعقه، جزو قابل‌پیشگیری‌ترین موارد در کشورهای توسعه‌یافته به‌شمار می‌روند. به‌توصیه‌ی کوپر، هنگام وقوع رعدوبرق باید هرچه‌سریع‌تر به فضایی ایمن پناه ببرید و تا ۳۰ دقیقه پس از آنکه هیچ صاعقه‌ای اتفاق نیفتاد، از پناهگاه خود خارج نشوید.

طبق هشدار بلومنتال، تنها ۳ تا ۵ درصد از صاعقه‌ها به‌صورت مستقیم با انسان برخورد می‌کنند. به‌گفته‌ی او، صدمات ناشی از برخورد اجسامی مانند درخت یا ساختمان به انسان پس از برخورد صاعقه به آن‌ها، ۵ درصد دیگر از آسیب‌های رعدوبرق را شامل می‌شوند. شایع‌ترین آسیب‌های صاعقه که ۸۰ درصد از صدمات آن را تشکیل می‌دهند به صاعقه‌های جانبی و جریان زمین مربوط می‌‌شوند.

در صاعقه‌ی جانبی، قربانی در نزدیکی جسمی قرار دارد که صاعقه به آن برخورد کرده و درنتیجه مقداری از پتانسیل الکتریکی به فرد تماشاچی منتقل می‌شود. در جریان زمین نیز اتفاق مشابهی رخ می‌دهد و زمانی اتفاق می‌افتد که صاعقه به زمین زیر پای قربانی برخورد کند. این حوادث می‌توانند به آسیب چند نفر به‌صورت هم‌زمان منجر شوند. به‌گفته‌ی بلومنتال، همین موضوع سبب می‌شود تا هنگام برخورد صاعقه به زمین، گله‌های حیوانات به‌صورت یک‌جا ازبین بروند.

۱۰ تا ۱۲ نهایی آسیب‌های صاعقه، از پدیده‌ی عجیبی به‌نام «جریان‌های رو به بالا» ناشی می‌شوند. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که نیروهای الکتریکی با بار مثبت روی زمین، جذب ابرهای طوفانی با بار منفی در بالای سر می‌شوند. با تقویت بار مثبت، پیچکی از هوای باردار به سمت آسمان حرکت می‌کند و یک شوک الکتریکی به سمت زمین روانه می‌شود.

امروزه به لطف تلاش‌های کوپر و همکارانش در شورای ملی ایمنی صاعقه، مرگ‌ومیرهای ناشی از اصابت صاعقه به انسان در آمریکا بسیار نادر هستند. این شورا از سال ۲۰۰۱ تاکنون، به‌منظور آگاهی‌رسانی درمورد خطرات صاعقه، یک هفته را به‌عنوان هفته‌ی آگاهی از ایمنی صاعقه درنظر گرفته است. هنگام شروع کار این گروه، شمار قربانیان صاعقه در آمریکا به‌طور متوسط ۵۵ نفر در سال بود؛ اما این رقم در سال ۲۰۲۲ به ۱۹ نفر کاهش یافت.

اکنون کوپر و بلومنتال امیدوار هستند تا سطح آگاهی و منابع مشابهی مانند صاعقه‌گیرها را در آفریقا نیز ایجاد کنند. ابتکار جدید کوپر در راه‌اندازی مراکز آفریقایی برای رعد‌وبرق و شبکه‌ی الکترومغناطیسی (ACLENet) روی کاهش مرگ‌ومیر انسان‌ها و حیوانات در سراسر این قاره متمرکز شده است. این ماموریت، به‌دلیل سرعت فزاینده‌ی تغییرات آب‌وهوایی و وقوع طوفان‌های مکرر و شدیدتر در قاره‌ی آفریقا، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بلومنتال می‌گوید: «ما در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر شاهد رویدادهای اقلیمی غیرمعمول‌تر خواهیم بود. بنابراین باید این پدیده‌ی مرگبار را جدی بگیریم.»