شناسایی گونه جدید HIV که به‌سرعت به ایدز پیشرفت می‌کند

ویروس نقص ایمنی انسانی یا اچ‌آی‌وی سلول‌های CD4 (از سلول‌های ایمنی) را آلوده و تخریب می‌کند و موجب کاهش تعداد این سلول‌ها می‌شود. در ‌صورت عدم درمان، عفونت به ایدز تبدیل خواهد شد.

در افراد آلوده به گونه‌ی جدید HIV که گونه‌ی VB نامیده می‌شود، سرعت کاهش تعداد سلول‌های CD4 دو برابر سرعتی است که در افراد آلوده به سویه‌های HIV نزدیک یعنی سویه‌هایی از همان زیرگونه ژنتیکی (B) دیده می‌شود.

پژوهشگران در تاریخ سوم فوریه در مجله‌ی ساینس گزارش کردند، بدون درمان، عفونت‌های ناشی از گونه VB احتمالاً به‌طور متوسط طی دو تا سه سال پس از تشخیص اولیه HIV به ایدز تبدیل خواهد شد. در‌ ‌مورد نسخه‌های دیگر ویروس، همین میزان کاهش به‌طور متوسط تقریباً طی شش تا هفت سال پس از تشخیص رخ می‌دهد. کریس وایمنت، نویسنده نخست مطالعه از دانشگاه آکسفورد به لایوساینس گفت:

به‌طور متوسط، افراد آلوده به این گونه، درصورتی‌که درمان را آغاز نکنند و در دهه‌ی چهارم زندگی ابتلای آن‌ها به عفونت تشخیص داده شود، طی ۹ ماه به مرحله اچ‌آی‌وی پیشرفته می‌رسند. سرعت پیشرفت در افراد مسن‌تر بیشتر خواهد بود.

پژوهشگران دریافتند که داروهای ضدرتروویروسی یعنی درمان استاندارد HIV، به همان اندازه که در‌ برابر نسخه‌های دیگر ویروس مؤثرند، در‌ برابر گونه‌ی VB نیز اثر دارند. وایمنت گفت: «برای فردی که تحت درمان موفقیت‌‌آمیز قرار دارد، زوال سیستم ایمنی به سوی ایدز متوقف می‌شود و انتقال ویروس به افراد دیگر مهار می‌شود.»

کتی اتکینز، دانشیار دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن که در مطالعه مشارکت نداشت، گفت:

نویسندگان از مطالعه‌ی موردی برای تأکید بر اهمیت دسترسی جهانی به درمان استفاده می‌کنند. علت اهمیت دسترسی به درمان، هم کاهش تعداد افرادی است که بر‌ اثر ایدز می‌میرند و هم کاهش ویروس در گردش و در‌ نتیجه کاهش احتمال ظهور گونه‌های جدید و کشنده‌تر است.

وایمنت و کریستف فریزر، همه‌گیرشناس بیماری‌های عفونی و نویسنده ارشد مطالعه از اعضای کلیدی پروژه BEEHIVE هستند که تلاشی برای درک بهتر زیست‌شناسی، تکامل و همه‌گیرشناسی HIV است. وایمنت گفت: «پروژه‌ی BEEHIVE در سال ۲۰۱۴ با هدف درک این موضوع آغاز شد که چگونه تغییرات ژنتیکی ویروس، موجب تفاوت در بیماری می‌شود.» این پروژه داده‌های مربوط به هفت گروه HIV در اروپا و یک گروه در اوگاندا را گرد هم می‌آورد.

پژوهشگران حین تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های مطالعه‌ی در‌ حال انجام، ۱۷ فرد آلوده به گونه متمایزی از HIV را شناسایی کردند که همگی در اوایل عفونت غلظت‌های بالایی از ویروس را در خون خود داشتند (بین شش ماه تا دو سال پس از تشخیص). ۱۵ نفر از افراد آلوده از کشور هلند بودند، یک نفر اهل سوئیس و یک نفر اهل بلژیک بود.

پژوهشگران برای اینکه ببینند که آیا می‌توانند نمونه‌های بیشتری از این گونه را در هلند پیدا کنند، داده‌های گروه ATHENA را بررسی کردند که شامل گروه بزرگی از افراد HIV مثبت در هلند می‌شود که ابتلای آن‌ها بین سال‌های ۱۹۱۸ تا ۲۰۱۵ تشخیص داده شده بود.

داده‌های توالی ژنتیکی ویروسی برای بیش از ۸ هزار نفر از این افراد دردسترس بود و از این تعداد، حدود ۶۷۰۰ نفر به ویروس‌های زیرگروه B آلوده بودند. درون این گروه، ۹۲ فرد با گونه متمایز VB شناسایی شدند و بدین‌ترتیب، مجموع آن‌ها به ۱۰۹ نفر رسید.

بر‌ اساس داده‌های بالینی موجود، بار ویروسی این ۱۰۹ نفر نسبت‌به افراد آلوده به دیگر سویه‌های زیرگروه B، حدود ۳٫۵ تا ۵٫۵ برابر بیشتر بود. همچنین، در زمان تشخیص، افراد آلوده به گونه VB شمارش CD4 پایین‌تری نسبت‌به افراد آلوده به سویه‌های دیگر داشتند. بنابراین، در‌ مقایسه‌‌ با افراد دیگری که به‌تازگی آلوده به HIV تشخیص داده شده بودند، شمارش CD4 آن‌ها هم با تعداد کمتری شروع شده بود و هم سریع‌تر کاهش پیدا می‌کرد.

پژوهشگران برای توضیح افزایش شدید در قدرت بیماری‌زایی، ژنوم گونه‌ی VB را بررسی کردند. آن‌ها دریافتند که این گونه جهش‌های زیادی دارد که در سراسر ژنوم آن پراکنده شده‌اند. بنابراین، آن‌ها درحال‌حاضر نمی‌توانند علت ژنتیکی واحدی را برای افزایش قدرت بیماری‌زایی ویروس مشخص کنند. جوئل ورتهایم، دانشیار پزشکی در دانشگاه کالیفرنیا در سن‌دیگو که در مطالعه مشارکت نداشت، گفت: «بعید است که یک جهش یا حتی یک ژن مسئول این تغییر باشد.»

پژوهشگران دیاگرامی به نام درخت فیلوژنتیک (درخت تبارزایی) را بر‌ اساس داده‌های ژنتیکی موجود ایجاد کردند که شبیه درختان خانوادگی معمول برای انسان‌ها است که میزان ارتباط افراد مختلف را نشان می‌دهد. آن‌ها بر‌ اساس این درخت، تخمین زدند که گونه VB احتمالاً اولین‌بار در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰ یا ۱۹۹۰ در هلند ظاهر شد.

طبق مروری که سال ۲۰۱۹ در مجله‌ی Health Affairs منتشر شد، تقریباً در آن زمان، اولین درمان ضدرتروویروسی برای HIV توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تأیید شده بود و درمان‌هایی که از ترکیب داروهای ضدرتروویروسی استفاده می‌کنند، هنوز در‌ دسترس نبودند. اتکینز گفت:

در طول این دهه، تعداد افراد آلوده به HIV که تحت درمان قرار نداشتند، در غرب اروپا بالا بود و عفونت ویروسی این افراد سرکوب نشده بود. تعداد بالای افرادی که از‌ نظر ویروسی سرکوب نشده بودند، جمعیت ویروسی بزرگی را ایجاد کرد که در آن‌ گونه‌ی جدید می‌توانست ظاهر شود.

وایمنت گفت درخت مذکور نشان می‌دهد افرادی که به گونه VB آلوده شده بودند، حامل ویروس‌هایی بودند که ارتباط بسیار نزدیکی به هم داشتند. بر‌ این‌‌ اساس، تکامل ویروس در فاصله‌ی کوتاهی بین زمانی که فردی دچار ویروس شده بود و زمانی که آن را به شخص دیگری منتقل کرد، اتفاق افتاده است. به‌عبارت‌دیگر، گونه جدید علاوه‌بر اینکه بسیار بیماری‌زا است، احتمالاً نسبت‌به نسخه‌های دیگر HIV انتقال‌پذیرتر نیز باشد. اگرچه، به‌ گفته‌ی وایمنت این یافته نسبت‌به شواهد افزایش قدرت بیماری‌زایی قطعیت کمتری دارد، چراکه درخت تبارزایی شواهد غیرمستقیمی از انتقال‌پذیری ویروس ارائه می‌دهد.

پس از ظهور گونه‌ی VB در دهه‌ی ۱۹۸۰ یا ۱۹۹۰، تعداد افراد آلوده به این گونه تا حدود سال ۲۰۱۰ به‌طور پیوسته افزایش پیدا کرد. در همین زمان، نسبت موارد جدید VB در میان تمام موارد جدید زیرگروه B شروع به افزایش کرد. این افزایش در حدود سال ۲۰۰۸ به اوج خود رسید و سپس به‌تدریج کاهش پیدا کرد. این کاهش به احتمال زیاد حاصل تلاش‌های گسترده هلند برای مهار انتقال هرگونه HIV صرف‌نظر از گونه‌ی آن بوده است.

نویسندگان خاطرنشان کردند تعداد مطلق تشخیص‌های VB و غیرVB در این زمان رو به کاهش بود و در‌ ‌مورد نسبت دقیق عفونت‌های VB به عفونت‌های غیرVB قدری عدم اطمینان وجود دارد.

ورتهایم گفت کشف گونه‌ی HIV با قدرت بیماری‌زایی بالا تعجب‌آور نیست. او گفت:

این یافته هم با تئوری تکاملی و هم با روند افزایش قدرت بیماری‌زایی که در ایالات متحده در طول دهه‌ها مشاهده کرده‌ایم، مطابقت دارد. از این موضوع شگفت‌زده شدم که خوشه‌ی به‌تازگی تشخیص داده‌شده چقدر آشکار و متمایز است.

ورتهایم انتظار دارد گروه‌های زیادی در سراسر جهان غربالگری داده‌های خود را آغاز کنند تا ببینند که آیا گونه VB در مناطق دیگر هم گسترش پیدا کرده است. او گفت: «همچنین، کنجکاو هستم که بدانم آیا گونه‌های مشابهی در مناطق دیگر جهان ظاهر شده‌اند.»

پژوهشگران به غیر از مواردی که در افرادی از سوئیس و بلژیک شناسایی شد، شواهد اولیه‌ای از وجود این گونه در خارج از هلند پیدا نکردند. وایمنت گفت آن‌ها توالی‌های ژنتیکی ویروسی در‌ دسترس را جست‌وجو کردند و اثری از آن در جاهای دیگر پیدا نکردند، اما ممکن است تعداد کمی از افراد آلوده به این گونه وجود داشته باشند که هنوز شناسایی نشده‌اند. او گفت: «با در‌ دسترس قرار دادن توالی گونه‌ی VB، به پژوهشگران در کشورهای مختلف اجازه می‌دهیم تا داده‌های خصوصی خود را بررسی کنند.»

مطالعات آینده در‌ مورد گونه‌ی VB می‌تواند نشان دهد که این گونه چطور در خون تجمع پیدا می‌کند و سلول‌های CD4 را به سرعت نابود می‌کند و همچنین جزئیات بیشتری در‌‌ مورد چگونگی تکامل این گونه ارائه می‌دهد.

وایمنت گفت آن‌ها شواهدی پیدا کردند که نشان می‌دهد گونه‌ی VB به‌تدریج و در طول زمان جهش‌های خود را به دست آورده است، بنابراین نمی‌توانند مشخص کنند که تکامل آن در چندین فرد یا فقط در یک فرد رخ داده است.

اما آیا عموم مردم باید نگران گونه‌ی VB باشند که به‌تازگی شناسایی شده است؟ وایمنت گفت:

مردم نباید نگران باشند. پیدا کردن این گونه بر اهمیت دستورالعمل‌هایی که از قبل وجود داشته، تأکید می‌کند: افرادی که در‌ معرض خطر دچار شدن به HIV قرار دارند، باید به آزمایش‌های منظم برای تشخیص اولیه و به‌دنبال آن درمان فوری دسترسی داشته باشند. این اصول به‌طور یکسان در‌ مورد گونه‌ی VB نیز به کار می‌رود.