برخی واکسن‌های کووید ۱۹ موجب آسیب‌پذیری دربرابر ویروس ایدز می‌شوند؟

گروهی از پژوهشگران که در سال ۲۰۰۷ متوجه شدند یک واکسن آزمایشی HIV، خطر عفونت ویروس ایدز را در برخی افراد افزایش داده بود، هشدار می‌دهند که کاندیداهای واکسن کووید ۱۹ می‌توانند حساسیت دربرابر HIV را افزایش دهند. این نگرانی‌ها در شرایط رقابت برای ساخت واکسنی برای مهار دنیاگیری ویروس کرونا ظاهر شده است اما اکنون پژوهشگران داستانی هشدارآمیز را مطرح می‌کنند چراکه کارآزمایی‌های کاندیداهای مذکور ممکن است به‌زودی در مناطقی مانند آفریقای جنوبی که در آن‌ها همه‌گیری HIV مشهود است، آغاز شود.

در برخی از واکسن‌های تأییدشده و آزمایشی نوعی آدنوویروس به‌کار رفته است که می‌تواند موجب سرماخوردگی شود اما اغلب بی‌ضرر است. در کارآزمایی بدفرجام واکسن HIV از سویه‌ی مهندسی‌شده‌ای از آدنوویروس‌ها به‌نام آدنوویروس ۵ (Ad5) استفاده شد تا ژن کدکننده‌ی پروتئین سطحی ویروس ایدز را وارد بدن کند.

در چهار واکسن کووید ۱۹ کاندیدا که اکنون در چندین کشور ازجمله آمریکا در کارآزمایی‌های بالینی قرار دارند، Ad5 به‌طور مشابهی به‌عنوان وکتوری برای انتقال ژن پروتئین سطحی ویروس عامل دنیاگیری یعنی SARS-CoV-2 عمل می‌کند. دو مورد از این واکسن‌ها وارد کارآزمایی‌های مرحله‌ی سوم در روسیه و پاکستان شده‌اند.

در شماره‌ی اخیر لنست (۱۹ اکتبر)، پژوهشگران با گزارش تجربه‌ی خود از یک کارآزمایی کنترل‌شده با دارونمای واکسن ایدز که STEP نام داشت، درمورد این کاندیداهای واکسن هشدار می‌دهند. تجزیه‌و‌تحلیل موقت STEP نشان می‌داد که مردانی که قبل از دریافت واکسن به‌طور طبیعی به Ad5 آلوده شده بودند، دربرابر ویروس ایدز آسیب‌پذیری بیشتری پیدا کردند.

واکسن مذکور که به‌وسیله‌ی شرکت مرک ساخته شده بود، امید اصلی جستجوی ۲۰ ساله‌ برای واکسنی بود که بتواند با HIV مقابله کند. اما پس از ظاهر شدن نتایج STEP، این امید از بین رفت. لارنس کوری یکی از نویسندگان همکار نامه‌ی منتشرشده در لنست، می‌گوید او و همکارانش این مسئله را علنی کردند زیرا واکسن‌های کووید ۱۹ مبتنی‌بر Ad5 ممکن است به‌زودی در جمعیت‌های دارای شیوع بالای HIV و بنابراین خطر بالاتر عفونت غیرمنتظره درجریان کارآزمایی بالینی آزمایش شوند.

نتیجه‌ی معکوس کارآزمایی STEP (که کارایی واکسن مارک را در افراد درمعرض خطر بالای ابتلا به عفونت HIV در قاره‌ی آمریکا و استرالیا ارزیابی می‌کرد)، در مطالعه‌ی دیگری تحت عنوان Phambili که باز هم مربوط به همان واکسن بود، ظاهر شد. این آزمایش به‌طور هم‌زمان در آفریقای جنوبی درحال انجام بود و به‌علت داده‌های STEP زودتر از موعد متوقف شد.

علاوه‌بر کاندیدهای واکسن کووید ۱۹ مبتنی‌بر Ad5، چندین واکسن پیشتاز دیگر ازجمله واکسن‌های ساخته‌شده به‌وسیله‌ی شرکت جانسون اند جانسون و واکسن آسترازنکا و دانشگاه آکسفورد از آدنوویروس‌های دیگری به‌عنوان وکتور استفاده می‌کنند. هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد هریک از این آدنوویروس‌ها خطر عفونت HIV را افزایش می‌دهند.

از بین کاندیداهای واکسن کووید ۱۹ مبتنی‌بر Ad5، واکسن شرکت چینی کن‌سینو بیش از همه پیشرفت کرده است. در گزارشی در لنست که در ماه مه منتشر شد، پژوهشگران این شرکت احتمال افزایش خطر عفونت HIV به‌واسطه‌ی وکتور مورداستفاده‌ی خود را تصدیق کردند و گفتند که در کارآزمایی‌های خود این موضوع را مورد توجه قرار خواهند داد. واکسن کووید ۱۹ شرکت کن‌سینو درحال آزمایش در کارآزمایی‌های کارآیی در روسیه و پاکستان است و انتظار دارد که مشارکت بیش از ۴۰ هزار نفر را جلب کند و شرکت درحال بحث درمورد آغاز مطالعات خود در عربستان، بزریل، شیلی و مکزیک است.

چین قبلا واکسنی را که کن‌سینو علیه ابولا ساخته است و در آن از وکتور Ad5 استفاده می‌شود، تأیید کرده است. یو ژوئفنگ، مدیرعامل کن‌سینو می‌گوید که خطر افزایش حساسیت دربرابر HIV ممکن است محدود به واکسن‌های مبتنی‌بر Ad5 باشد که یکی از پروتئین‌های ویروس ایدز را تولید می‌کنند. واکسن ابولای این شرکت در جمعیتی در سیرالئون مورد آزمایش قرار گرفت که به‌گفته‌ی وی دارای شیوع بالای HIV بود و اگر مشکلی در این رابطه وجود داشت، احتمال تشخیص آن بالا بود.

مؤسسه تحقیقات گامالیا در روسیه نیز یک کاندیدای واکسن کووید ۱۹ دارد که از ترکیبی از وکتورهای Ad5 و Ad26 استفاده می‌کند و اکنون در کارآزمایی کارآیی در آن کشور قرار دارد.

هفته‌ی گذشته، شرکت ایمیونیتی‌بیو تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا را برای آغاز کارآزمایی‌های انسانی واکسن کووید ۱۹ که از Ad5 به‌عنوان وکتور استفاده می‌کند، دریافت کرد. اولین کارآزمایی در نیوپورت بیچ کالیفرنیا انجام خواهد شد اما پاتریک سون‌شیونگ، مدیرعامل شرکت می‌گوید امیدوار است بتواند آن را در آفریقای جنوبی نیز یعنی همان جایی که او در آن بزرگ شد و به دانشکده پزشکی رفت، آزمایش کند. وی نتایج مطالعه‌ی STEP را بسیار مبهم می‌خواند و تأکید می‌کند که واکسن Ad5شرکت ایمیونیتی‌بیو چهار ژن حذف‌شده دارد که موجب کاهش پاسخ ایمنی دربرابر ویروس می‌شود. 

سون‌شیونگ تأکید می‌کند که واکسن آزمایشی کووید ۱۹ این شرکت برخلاف کاندیداهای دیگر که از یک وکتور آدنوویروس استفاده می‌کند، دو ژن مختلف SARS-CoV-2 را ارائه می‌دهد و بنابراین ممکن است محافظت بیشتری دربرابر عفونت یا بیماری فراهم کند.

گلندا گری، پزشک متخصص اطفال که رئیس شورای تحقیقات پزشکی آفریقای جنوبی است و رئیس پروتکل کارآزمایی Phambili بوده است، در چندین گفت‌وگو با تیم ایمیونیتی‌بیو شرکت کرده است. گری می‌گوید: «وقتی سون‌شیونگ با آفریقای جنوبی تماس گرفت، ما کاملا نگران بودیم. همه‌ی ما که در Phambili مشارکت داشتیم و از آنچه در آن مورد اتفاق افتاد، آسیب‌دیده بودیم، پرسیدیم که آیا اشتیاقی برای انجام چنین کاری در آفریقای جنوبی وجود دارد؟» گری می‌گوید اما پس از چند ماه مشورت، آفریقای جنوبی به این نتیجه رسید که باید کارآزمایی کوچکی از واکسن در افراد دارای خطر پایین‌تر عفونت HIV انجام شود.

گری می‌گوید از پیشنهاد ایمیونیتی‌بیو برای اجازه دادن به این کشور برای تولید محصول قدردانی می‌کند. او می‌گوید ما در آفریقای جنوبی درگیر دنیاگیری کووید ۱۹ هستیم و نمی‌دانیم که آیا هرگز به مجموعه واکسن‌های کنونی دسترسی پیدا خواهیم کرد. وی تأکید می‌کند که تصمیم برای حرکت رو به جلو باید برعهده‌ی دانشمندان و مسئولان و کمیته‌های اخلاق آفریقای جنوبی باشد.