گنجینه پنهان گرینلند؛ چرا بزرگ‌ترین جزیره دنیا توجهات را جلب کرده است؟

جاذبه‌ی بزرگ‌ترین جزیره‌ی زمین انکارناپذیر است. گرینلند، جزیره‌ای وسیع و اسرارآمیز، در طول هزاران سال الهام‌بخش کاشفان و مهاجران بسیاری بوده است. از زمان اریک سرخ که بیش از هزار سال پیش نخستین سکونتگاه اروپایی را در این جزیره بنا کرد، تا حضور نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم، گرینلند همواره در مرکز توجه جهان قرار داشته است.

اکنون، با گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی، بار دیگر نگاه‌ها به گرینلند دوخته شده است. حتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، علاقه‌ی خاصی به این جزیره نشان داده است. دلیل توجه، منابع معدنی غنی گرینلند است که در طول سال‌ها نقشه‌برداری و کاوش‌های زمین‌شناسی کشف شده‌اند: عناصر کمیاب، مواد معدنی حیاتی برای فناوری‌های انرژی سبز و ذخایر احتمالی سوخت‌های فسیلی.

اما با وجود هیجان مهارناپذیری که پیرامون گنجینه‌های پنهان گرینلند وجود دارد، فرایند کشف، استخراج و حمل‌ونقل مواد معدنی و سوخت‌های فسیلی، همچنان به‌صورت چالشی چندوجهی، چندملیتی و چنددهه‌ای باقی مانده است.

گرینلند در بیشتر نقشه‌ها بسیار پهناور به نظر می‌رسد، تقریباً هم‌اندازه‌ی آفریقا. اما این اغراق از طرح نقشه‌ی مرکاتور ناشی می‌شود که کشورهای نزدیک به قطب‌ها را کشیده‌تر و بزرگ‌تر نشان می‌دهد. در حقیقت، گرینلند حدود دو میلیون کیلومتر مربع مساحت دارد و تقریباً با اندازه‌ی جمهوری دموکراتیک کنگو برابری می‌کند.

در سراسر زمین، نشانه‌ها و آثار گذر زمان در زمین‌شناسی هر منطقه‌ای ثبت شده است. فوران‌های آتشفشانی و ماگماهایی که به‌آرامی سرد می‌شوند، برخوردهای قاره‌ای و شکاف‌هایی شبیه به خمیر که سرانجام اقیانوس‌های جدیدی را می‌گشایند، روایت تمامی پدیده‌های زمین‌شناسی در سنگ‌ها نوشته شده است. بنابراین، توده‌ای زمینی با قدمت گرینلند، حاوی اسناد عمده‌ای از تاریخ زمین است.

گرینلند مانند کتابی باستانی، تاریخ زمین را در خود حفظ کرده است. از سنگ‌های پرکامبرین گرفته تا رسوبات یخچالی، این جزیره بازتابی از میلیون‌ها سال تغییر و تحول زمین‌شناختی است. به‌گزارش بی‌بی‌سی، کاترین گودناف، زمین‌شناس بریتانیایی، می‌گوید: «تاریخ گرینلند به‌اندازه‌ی تاریخ تقریباً هر چیز دیگری در جهان قدمت دارد. گرینلند زمانی بخشی از ابرقاره‌ا‌ی عظیم بوده است. این ابرقاره حدود ۵۰۰ میلیون سال پیش میان اروپا و آمریکای شمالی قرار داشت.»

اما زمین همیشه در حال تغییر است. حدود ۶۰ میلیون سال پیش، ابرقاره شکافت و اقیانوس اطلس شمالی را شکل داد. گرینلند به‌آرامی از اروپا جدا شد و حتی از نقطه‌ی داغ آتشفشانی ایسلند نیز عبور کرد. امروز، این جزیره با پوششی از یخ و سنگ‌های ارزشمند، روایتگر داستانی پیچیده از گذشته‌ی زمین است. گرینلند میزبان همه‌چیز است؛ از سنگ‌های زیرین پرکامبرین گرفته تا رسوبات یخچالی اخیر که همه‌ی آن‌ها ممکن است حاوی منابع ارزشمندی باشند.

بخش خارجی گرینلند با لایه‌ای سخت پوشیده شده که درونش پر از ماده‌ای نرم است. بیشتر این جزیره را یخسارهایی پوشانده است که به‌آرامی، به‌سوی سواحل حرکت می‌کنند و از طریق تعدادی یخچال خروجی تخلیه می‌شوند. فقط حدود ۲۰ درصد از جزیره عاری از یخ است که کوه‌های ناهموار، صخره‌های فلات‌مانند و گاهی نیز شهری با خانه‌های رنگارنگ را شامل می‌شود.

توماس فایند کوکفلد، پژوهشگر ارشد سازمان زمین‌شناسی دانمارک و گرینلند (GEUS)، می‌گوید: «اکتشافات در گرینلند، به‌ویژه گرینلند شمال‌شرقی، در ۱۲۰ یا ۱۳۰ سال پیش موضوعی داغ بود. مواد معدنی مختلفی کشف شدند و معادن شروع به ظهور کردند.»

در سال ۱۸۵۰، ماده‌ی معدنی کریولیت که به‌دلیل نقطه‌ی ذوب بسیار بالایش عنوان «یخی که هرگز ذوب نمی‌شود» را به خود اختصاص داده، در جنوب‌غرب گرینلند کشف شد. ساکنان پس از آگاهی از کاربرد آن در تولید سدیم بی‌کربنات، استخراج کریولیت را آغاز کردند. در طول جنگ جهانی دوم، معدن ایویتوت، کریولیت موردنیاز نیروهای متفقین را تأمین کرد؛ ماده‌ای عمده در تولید آلومینیوم که در ساخت هواپیماها به کار می‌رفت.

نقشه‌برداری زمین‌شناختی گرینلند پس از جنگ جهانی دوم به‌شکل جدی‌تری آغاز شد. کوکفلد می‌گوید پس از ۲۰ سال کاوش در امتداد سواحل، مشخص شد که «اگر تمام مناطق بدون یخ گرینلند تقسیم شوند، احتمالاً می‌توان ۲۰۰ برگه نقشه‌ در مقیاس یک به ۱۰۰ هزار ایجاد کرد.» وقتی زمین‌شناسان محاسبات لازم را انجام دادند، دریافتند که با سرعت کنونی، ۲۰۰ سال طول می‌کشد تا نقشه‌برداری به پایان برسد. بنابراین، آن‌ها به تلاشی با وضوح کمتر روی آوردند و نقشه‌های زمین‌شناسی اولیه‌ی گرینلند را در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰ تکمیل کردند.

از آن زمان تاکنون، زمین‌شناسان ۵۵ نقشه با مقیاس دقیق‌تر را تکمیل کرده‌اند. همچنین، به نقشه‌برداری زیر یخسارها نیز پرداخته‌اند. اخیراً، کوکفلد با ژئوفیزیک‌دان‌ها همکاری کرده تا نقشه‌ای از ایالت‌های زمین‌شناختی (مناطقی با ویژگی‌های متمایز) زیر یخسارها تهیه کند. این ایالت‌ها همچنین نشان‌دهنده‌ی مواد معدنی احتمالی نیز هستند، اما کوکفلد یادآوری می‌کند که مانند نقشه‌های زمین‌شناختی اولیه، نقشه‌های ایالت‌های زمین‌شناختی باید با داده‌های بیشتر اصلاح شوند.

مواد معدنی حیاتی، موادی هستند که اقتصاد جهانی را سرپا نگه می‌دارند، اما یافتن آن‌ها نیز روزبه‌روز دشوارتر می‌شود. این مواد به‌ویژه برای گذار انرژی پاک اهمیت دارند. کارشناسان تخمین می‌زنند که تقاضا برای منابع معدنی و فلزی و همچنین، تأمین نیازهای فناوری‌های انرژی، ممکن است تا سال ۲۰۴۰ چهار برابر شود. از باتری‌های خودروهای برقی گرفته تا توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی، همگی به مواد معدنی حیاتی نیاز دارند.

درحالی‌که بسیاری از مواد معدنی حیاتی در مکان‌هایی مانند چین و آفریقا استخراج می‌شوند، دلایل متعددی برای بررسی مکان‌های جدید استخراج وجود دارد، دلایلی از جمله مسائل ژئوپلیتیکی، حمل‌ونقل، دسترسی و اقتصادی. آن مریلد، رئیس پایداری و برنامه‌ریزی در دانشگاه آلبورگ دانمارک، اشاره می‌کند که با کاهش ذخایر در مناطق دیگر، «رسوبات شمالگان جذابیت بیشتری می‌یابند.»

بااین‌حال، مشخص نیست که آیا استخراج مواد معدنی در گرینلند از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است یا خیر. در این مواقع، اکتشاف وارد عمل می‌شود. سایمون جوویت، مدیر مرکز تحقیقات و زمین‌شناسی اقتصادی رالف جی. رابرتز در دانشگاه نوادا رینو، می‌گوید: «اکتشاف مواد معدنی یکی از چالش‌برانگیزترین و پرخطر‌ترین کارهای مرتبط با استخراج است.» او اشاره می‌کند که از هر ۱۰۰ پروژه‌ی اکتشاف مواد معدنی، ممکن است یکی به معدن تبدیل شود.

حتی اگر تلاش‌ها برای اکتشاف بتوانند معدنی بالقوه را تشخیص دهد، همچنان ممکن است به‌طور میانگین حدود ۱۰ سال طول بکشد تا مرحله‌ی کشف به تولید برسد، جوویت می‌گوید: «همه‌چیز بستگی به این دارد که کجا هستید، زیرساخت‌ها چگونه‌اند و چه مجوزها و موارد دیگری باید انجام شود تا مطمئن شوید که استخراج به‌صورت مسئولانه انجام می‌شود.»

پردازش و فرآوری مواد معدنی نیز می‌تواند کاری دشوار باشد. برخلاف ماده‌ای مانند طلا که در حالت طبیعی درون سنگ یافت می‌شود، عناصر خاکی کمیاب درون مواد معدنی پیچیده‌ی دیگری قفل شده‌اند. گودناف توضیح می‌دهد: «فرآوری این رسوبات بسیار بسیار دشوار است و گاهی با اورانیوم یا سایر عناصری که ممکن است تمایلی به استخراج آن‌ها نباشد، ارتباط نزدیکی دارند.»

درواقع، اگر ماده‌ای معدنی با مواد معدنی رادیواکتیو مرتبط باشد، ممکن است کار معدن پیش از فرآوری حتی یک گرم متوقف شود. در سال ۲۰۲۱، گرینلند قانونی را تصویب کرد که مقدار اورانیوم موجود در منابع استخراج‌شده را محدود می‌کرد. این اقدام، روند توسعه‌ی یک معدن عناصر خاکی کمیاب در جنوب گرینلند را متوقف ساخت.

پارلمان کنونی گرینلند، نگرانی بومیان درباره‌ی تأثیرات بلندمدت استخراج معادن را بازتاب می‌دهد. سه معدن قدیمی در گرینلند آسیب زیست‌محیطی چشمگیری، به‌ویژه به منابع آبی اطراف جزیره وارد کرده‌اند. مریلد توضیح می‌دهد که در استخراج معادن، سنگ‌های زباله‌ی حاصل از فرایند به دو دسته تقسیم می‌شوند: پسماندسنگ و ماسه و لجن باطله. باطله‌ها آلوده‌ترین بقایا هستند، درحالی‌که پسماندسنگ‌ها کمتر آسیب‌زا در نظر گرفته می‌شوند.» به همین دلیل، پسماندسنگ‌ها در امتداد رودخانه‌ها و سواحل تخلیه می‌شوند.

اما پسماندسنگ‌ها خنثی نبودند: در حقیقت، سطح فلزات سنگین در برخی پسماندسنگ‌ها بسیار بالا بوده است. دانشمندان سطوح بالای این فلزات را در همه‌چیز، از عنکبوت‌ها گرفته تا گلسنگ‌ها، ماهی‌ها و نرم‌تنان نزدیک معادن یافتند.

همچنین، دمای سرد و کاهش شوری در اطراف گرینلند، باعث شده است که بازیابی زیست‌محیطی به‌کندی انجام شود و اثرات آن حتی ۵۰ سال بعد نیز همچنان مشاهده شود. مریلد می‌گوید: «آسیب به آب واقعاً به معنای آسیب به کل زنجیره‌ی غذایی گرینلندی‌ها و فرصت آن‌ها برای معیشت مبتنی‌بر ماهیگیری و شکار است.»

تغییرات اقلیمی به‌شدت بر شمالگان تأثیر می‌گذارد، دما در این منطقه تقریباً چهار برابر سریع‌تر از سایر نقاط سیاره افزایش می‌یابد. تخمین‌های جدید نشان می‌دهد که یخسارهای گرینلند در هر ساعت ۳۰ میلیون تن یخ از دست می‌دهند. درحالی‌که عقب‌نشینی یخ درون‌خشکی سنگ‌های مدفون بیشتری را آشکار خواهد کرد، مریلد خاطرنشان می‌کند که ذوب‌شدن یخ، عامل اصلی افزایش علاقه به اکتشاف نیست. به‌هرحال، ذوب یخچال‌ها زمان‌بر است.

گرمایش جهانی در گرینلند تناقضی عجیب ایجاد کرده است. از یک سو، وسعت دریایخ‌های شمالگان در طول پنج دهه‌ی گذشته کاهش یافته است. اقلیم گرم‌تر به معنای تغییر زیست‌بوم‌ها، افزایش سطح آب دریاها و اختلال در جریان‌های اقیانوسی است. از سوی دیگر، به‌معنای بازشدن مسیرهای جدید دریایی در اقیانوس منجمد شمالی است که حمل‌ونقل مواد معدنی حیاتی برای فناوری‌های انرژی سبز را آسان‌تر می‌کند؛ دانشمندان امیدوارند که این امر، روند تغییرات اقلیمی را کندتر کند.

مریلد که در گرینلند بزرگ شده و با پروژه‌های مختلفی همکاری داشته است، می‌گوید درحالی‌که گرینلندی‌ها مخالف فعالیت‌های معدنی نیستند، نگرانی‌هایی نیز دارند. یکی از نگرانی‌ها مربوط به زمین است. در گرینلند، دولت مالک زمین است و آن را به ساکنان واگذار می‌کند. مریلد توضیح می‌دهد: «از این نظر، همه مالک زمین هستند و هیچ‌کس مالک زمین نیست.» درنتیجه، محوطه‌های معدنی خصوصی و بسته، به‌عنوان ناهنجاری فرهنگی به‌شمار می‌آیند، بنابراین صدور مجوزها یا محدودیت‌های دسترسی باید با دقت مدیریت شود.

مریلد می‌گوید برای همکاری با شرکت‌های بین‌المللی و جلوگیری از اشتباهات، گرینلندی‌ها باید از ابتدا تا انتها در جریان فرایند معدنی قرار گیرند: «مردم [استخراج معادن] را فرصت می‌بینند، اما دوست دارند در توسعه شرکت داشته باشند، مالکیت مشترک داشته باشند و در برنامه‌ریزی پروژه‌ها نیز مشارکت کنند.»

با وجود تمام چالش‌ها، گرینلند همچنان در کانون توجه جهان قرار دارد. آیا گرینلند قرار است به غرب وحشی دیگری تبدیل شود؟ مته فردریکسن، نخست‌وزیر دانمارک، می‌گوید این امر به مردم گرینلند بستگی دارد. اما علاقه‌ی بین‌المللی به جزیره‌ی آن‌ها، به این زودی‌ها از بین نخواهد رفت. گرینلند با تاریخ زمین‌شناختی کهن و منابع ارزشمند، همچنان الهام‌بخش داستان‌هایی تازه در جهان نوین خواهد بود.