بررسی تمام زوایای پرونده‌‌ آمریکا علیه اپل؛ پایان «امپراتوری» اپل نزدیک است؟

اپل از آن دسته شرکت‌هایی است که همیشه در تلاش است تصویر دلسوزانه و دوستانه‌ای از خود به نمایش بگذارد؛ نوآوری‌هایش قرار است آینده‌ی تکنولوژی را شکل دهد و محصولاتش جان کاربران را از مرگ حتمی نجات می‌دهند؛ اما چیزی که در پشت صحنه در حال وقوع است، تلاش‌های سرسختانه‌ی یکی دیگر از غول‌های دنیای فناوری است تا با کنار زدن رقیبان، جایگاه برتر خود را حفظ کند. با این رفتار قلدرمآبانه بسیاری از تامین‌کنندگانی که اپل ناگهان آن‌ها را کنار گذاشته یا توسعه‌دهندگانی را که از کاربی‌کار کرده یا حتی کاربرانی که سطح دسترسی‌هایشان از کاربران اندرویدی کمتر است، به‌خوبی آشنا هستند.

اپل علاقه‌ی چندانی هم به باز کردن دروازه‌های باغ محصور خود به روی رقبا ندارد. مثلا از آوردن اپلیکیشن iMessage به گوشی‌های اندرویدی خودداری می‌کند؛ توسعه‌دهندگان را وادار می‌کند فقط از سیستم پرداخت درون‌برنامه‌ای اپ‌استور استفاده کنند؛ به سرویس‌های کلاد گیمینگ پشت می‌کند و به اپلیکیشن‌های جانبی اجازه‌ی دسترسی به تکنولوژی NFC خود را نمی‌دهد؛ تمام این کارها را هم با هدف حفظ امپراتوری خود در برابر رقبا انجام می‌دهد.

اپل در واکنش گفت این پرونده دست دولت را در امور مربوط به شرکت باز می‌کند و منجر به محدودشدن توانایی اپل به توسعه‌ی آزادانه‌ی تکنولوژی‌اش می‌شود. شکایت دولت آمریکا از اپل باعث افت ۴٫۱ درصدی سهام غول فناوری آمریکایی شد و ۱۱۳ میلیارد از ارزش بازار این شرکت از دست رفت.

اما ماجرا دقیقا چیست؟ تا چه حد ادعای انحصارگرایی اپل در بازار موبایل صحت دارد و احتمال پیروزی این پرونده علیه اپل چقدر است؟ آیا روزهای پادشاهی آیفون به شماره افتاده است؟

دولت آمریکا پرونده‌ی سنگین شکایت از اپل را در دادگاه منطقه‌ایِ نیوجرسی ثبت کرده است؛ پرونده‌ای که سال‌ها در دست تهیه بود و انتشار اولین گزارش‌ها درباره‌ی تحقیقات وزارت دادگستری روی اپل به سال ۲۰۱۹ برمی‌گردد.

به‌طورکلی، وزارت دادگستری آمریکا به‌همراه ۱۶ دادستان کل در این کشور اپل را به داشتن مونوپولی در بازار گوشی‌های هوشمند متهم کرده‌اند. این پرونده مدعی است اپل جلوی خدمات ابری برای آیفون را گرفته، اپلیکیشن‌هایی را که مهاجرت به پلتفرم‌های دیگر موبایل را برای کاربران آسان‌تر می‌کند، مسدود کرده و فضای رقابت را برای پیام‌رسان‌های بین‌پلتفرمی تنگ کرده است. مثلا فعالیت اپلیکیشن بیپر مینی که به کاربران اندروید امکان استفاده از iMessage و ارسال متن با حباب‌های آبی را می‌داد، با فشار اپل در دسامبر ۲۰۲۳ متوقف شد. وزارت دادگستری آمریکا همچنین مدعی است رفتار قلدرانه‌ی اپل بر مرورگرهای وب، سرویس‌های اشتراکی خبر، سرویس‌های موقعیت‌یابی و بسیاری موارد دیگر تاثیر می‌گذارد.

به‌طور دقیق‌تر، آمریکا در این پرونده بر پنج مورد اصلی دست گذاشته و توضیح داده که اپل چگونه از قدرت مونوپولی خود سوءاستفاده کرده است:

• اپل مانع از توسعه‌ی «سوپراپلیکیشن‌»ها شده است؛ اپلیکیشن‌هایی مانند WeChat در چین که چندین اپلیکیشن کوچک را در دل خود جای داده‌اند.
• این شرکت از خدمات ابری برای استریم بازی‌ها پشتیبانی نمی‌کند؛ کلاد گیمینگ به مرکز داده‌ای مستقل از اپل متکی است که صرفا اجازه می‌دهد بازی‌ها روی آیفون اجرا شوند.
• اپل به پیام‌رسان‌های جانبی اجازه‌ی ارسال SMS از آیفون را نمی‌دهد و پیام‌رسان خودش در اندروید کار نمی‌کند.
• در آیفون پشتیبانی کامل از ساعت‌های هوشمند غیراپل وجود ندارد تا بدین‌ترتیب کاربران آیفون خرید اپل واچ را ترجیح دهند.
• اپل به اپلیکیشن‌های جانبی اجازه نمی‌دهد از فناوری Tap-to-Pay این شرکت برای انجام پرداخت‌های حضوری استفاده کنند.

از نظر رئیس واحد ضدانحصار وزارت دادگستری آمریکا، اپل این اقدامات را برای دریافت پول بیشتر از مصرف‌کنندگان و تحمیل کارمزد سنگین‌تر به توسعه‌دهندگان و تولیدکنندگان محتوا انجام می‌دهد.

در نگاهی گذرا به پنج اتهام اصلی مطرح‌شده علیه اپل، شاید این‌طور به نظر برسد که حق تمام‌وکمال با دولت آمریکا است؛ اما با بررسی دقیق‌تر متوجه می‌شویم که این پرونده بیشتر بر پایه‌ی بحث‌های منسوخ‌شده استوار است و از مشکلاتی حرف می‌زند که اپل چند وقتی است برای حل آن‌ها دست به کار شده.

اپل ژانویه امسال دسترسی سوپراپلیکیشن‌ها به قابلیت‌های بیشتر را باز کرد تا بتوانند مینی‌اپ‌های خودشان را داشته باشند. استفاده از وی‌چت هم همیشه امکان‌پذیر بوده است. به‌گفته‌ی تحلیل‌گر بلومبرگ، دلیل اینکه سوپراپ‌ها در آمریکا با استقبال چندانی مواجه نشده‌اند به‌خاطر فرهنگ متفاوت آمریکایی‌ها است، نه سیاست‌های اپل؛ بگذریم که فقط شرکت‌های بزرگ می‌توانند سوپراپ توسعه‌ دهند و سوپراپ‌ها ذاتا به توسعه‌دهندگان خرد آسیب می‌زنند. اصلا چرا باید پای سوپراپلیکیشن به پرونده‌ی ضدانحصار اپل باز شود؟

دوباره همین ژانویه، اپل فضای استریم بازی را بازتر کرد تا یکی از توسعه‌دهندگان بتواند با توسعه‌ی اپلیکیشن، دسترسی کاربران به کتابخانه‌ای از عناوین بازی را فراهم کند. اپل سال‌ها است به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد بازی‌هایی ارائه دهند که در فضای ابری اجرا می‌شود، فقط این اجازه را به شرکت‌های بزرگی چون مایکروسافت و انویدیا نداده است. درواقع، اپل از کلاد گیمینگ پشتیبانی می‌کند، اما مشکل اصلی جایی است که پای رقابت با شرکت‌های فناوری بزرگ به میان می‌آید.

اپل سال گذشته اعلام کرد فناوری RCS را که امکان ارسال محتوای تصویری و ویدیویی ازطریق SMS را بین سیستم‌عامل‌های مختلف ممکن می‌کند، با آپدیت iOS 18 به آیفون خواهد آورد. هرچند اپل به اپ‌های جانبی اجازه‌ی ارسال SMS را نخواهد داد و iMessage هم احتمالا هیچ‌گاه در گوشی‌های اندرویدی دردسترس قرار نخواهد گرفت.

البته اپل بدون فشار وزارت دادگستری و ترس از مطرح شدن همین پرونده علیه خود، هرگز به پشتیبانی از RCS در آیفون تن در نمی‌داد. درضمن، دولت آمریکا کماکان می‌تواند اپل را به‌خاطر اقدامات گذشته‌اش بازخواست کند؛ درست مثل اقدامی که اتحادیه اروپا درخصوص سرویس‌های استریم موسیقی انجام داد و اپل را با جریمه‌ی سنگین ۲ میلیارد دلاری روبه‌رو کرد. این احتمال هم وجود دارد که وزارت دادگستری به شواهد بیشتری درخصوص این اتهام دسترسی دارد که در آینده برملا خواهد شد.

این اتهام و اتهام بعدی، از سه مورد دیگر پشتوانه‌ی محکم‌تری دارند. سیستم‌عامل آیفون بهترین سازگاری را با اپل واچ دارد و کوپرتینونشین‌ها برای اینکه ساعت‌های بیشتری بفروشند و کاربران را در اکوسیستم محصولات خود نگه دارند، به این استراتژی پایبند هستند (هرچند اگر نظر خود اپل را بپرسید، از دلایل امنیتی و حریم شخصی صحبت خواهد کرد.) اپل لازم است پشتیبانی از دیوایس‌های سازندگان دیگر را به آیفون بیاورد و انجام این کار هم چالش بزرگی برای این شرکت نخواهد بود.

اپل باز هم برای توجیه اینکه چرا به شرکت‌های دیگر اجازه‌ی استفاده از تراشه‌ی NFC خود را برای توسعه‌ی اپ‌های رقیب ApplePay نمی‌دهد، سراغ دلایل امنیتی و حریم شخصی می‌رود. اما احتمالا دلیل واقعی این است که اپل می‌خواهد درآمدش را از هر انتقال وجه ازطریق ApplePay حفظ کند. اپل درحال‌حاضر دسترسی به NFC خود را در اروپا ممکن کرده و گفته می‌شود این فرایند در آمریکا هم در حال اجرا است.

باتمام این حرف‌ها، عجیب است که پرونده‌ی اپل با جدیت بیشتری روی اپ استور دست نگذاشته است. اپ استور جایی است که اپل می‌تواند تغییرات اساسی زیادی ایجاد کند؛ از ساختار درآمدزایی آن گرفته تا فرایند بررسی اپلیکیشن و دستورعمل‌هایی برای توسعه‌دهندگان. کوپرتینونشین‌ها به‌تازگی زیر فشار اتحادیه اروپا مجبور شدند پشتیبانی از سایدلود را در آپدیت iOS 17.4 برای کاربران اروپایی فراهم کنند؛ اقدامی که می‌تواند به‌نفع کاربران آمریکایی هم باشد.

اپ استور مبتنی‌بر سیستم منسوخ‌شده‌ای است که از دوران استیو جابز دو دهه‌ی پیش به جا مانده است و واقعا به خانه‌تکانی اساسی نیاز دارد.

دقیقا همان‌طور که حدس می‌زنید؛ اپل تمام اتهام‌های وزارت دادگستری را رد کرد و با جدیت گفت «این پرونده هویت ما و قواعدی را تهدید می‌کند که باعث می‌شوند محصولات اپل در بازارهای به‌شدت رقابتی متمایز باشند. این پرونده درصورت موفقیت، توانایی ما را برای ایجاد فناوری‌هایی که مردم از اپل انتظار دارند، مختل می‌کند.»

تقریبا برای هر اتهامی که در این پرونده مطرح شده، استدلال اپل این است که با این اقدامات درواقع هم از کاربران و هم به‌طور قانونی، از کسب‌وکار خود در بازار رقابتی نفس‌گیر محافظت می‌کند. مثلا می‌گوید انحصاری‌کردن iMessage به اپل اجازه می‌دهد امنیت و حریم شخصی کاربران هنگام چت‌کردن در این پلتفرم را تضمین کند.

در گزارش سال ۲۰۲۰ کمیته‌ی قضایی ضدانحصار مجلس نمایندگان آمریکا که درباره‌ی غول‌های فناوری منتشر شده بود، این ادعا مطرح شد که اپل بر توزیع نرم‌افزار در آیفون‌ «مونوپولی» دارد؛ به‌عبارت دیگر، اپل محصولات خودش را به محصولات شرکت‌های دیگر اولویت می‌دهد، طوری‌که کاربران ترجیح می‌دهند به‌خاطر دسترسی راحت‌تر، از همان اپلیکیشن‌های اپل استفاده کنند. پرونده‌ی جدید هم تا آنجا پیش رفت که اپل را مقصر شکست گوشی‌های مایکروسافت و آمازون دانست. اما اپل به‌شدت ادعای داشتن مونوپولی در گزارش ۲۰۲۰ را رد کرد و گفت «شرکت ما در در هیچ بازاری سهم غالب را در اختیار ندارد.»

اپل می‌گوید پرونده‌ی آمریکا هم از نظر حقایق و هم از نظر قانونی اشتباه است و به‌شدت در برابر آن دفاع خواهد کرد.

از نظر برخی از کارشناسان، پرونده‌ی اپل بیشتر برمبنای مشکلات و چالش‌هایی است که غول دنیای فناوری از مدتی پیش درحال برطرف کردن آن‌ها بوده است. برای مثال، اپل قرار است تا پیش از پایان سال ۲۰۲۴ به کاربران اروپایی گوشی آیفون امکان دهد مرورگر سافاری را حذف کنند و تا پاییز ۲۰۲۵ راهکاری «کاربرپسند» برای انتقال داده‌ها از آیفون به دستگاه‌های اندرویدی ارائه دهد.

اما شاید بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف این پرونده کم‌کاری وزارت دادگستری در اثبات این است که اقدامات اپل واقعا به مصرف‌کنندگان آسیب وارد کرده است. جاناتان کانتر، رئیس واحد ضد انحصار وزارت دادگستری آمریکا که رهبر پرونده‌ی اپل است، می‌گوید این پرونده هیچ ربطی به بیش از حد قدرتمند شدن اپل ندارد و هدفش صرفا تلاش برای افزایش رقابت به‌منظور کاهش قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان و افزایش فرصت برای توسعه‌دهندگان است. بااین‌حال، وقتی این پرونده مدعی می‌شود دلیل وابستگی کاربران به آیفون‌شان به‌خاطر سخت‌بودن شرایط مهاجرت به گوشی دیگر است یا اینکه اپل با نسخه‌ی جدید CarPlay قصد دارد به خودروسازان لطمه بزند، هیچ مدرکی برای اثبات این ادعاها ارائه نمی‌دهد.

البته که در مورد برخی از اقدامات اپل نگرانی‌های جدی وجود دارد و اگر فشار اتحادیه اروپا نبود، آیفون کماکان به پورت USB-C مجهز نمی‌شد، امکان سایدلود دست‌کم در دسترس کاربران اروپایی قرار نمی‌گرفت و اسپاتیفای به حقش نمی‌رسید؛ اما وزارت دادگستری آمریکا به‌جای آنکه روی مشکلات اساسی تمرکز کند، ادعاهای عجیبی مطرح کرده است که نشان از ناآشنایی قانون‌گذاران با تکنولوژی مدرن دارد.

به سرانجام رسیدن این پرونده سال‌ها طول خواهد کشید و فعلا مشخص نیست آمریکا دقیقا می‌خواهد اپل در پاسخ به اتهام‌ها چه اقداماتی انجام دهد؛ جریمه‌ی سنگین پرداخت کند یا سیاست‌هایش را عوض کند یا هر دو. اما صرف‌نظر از نتیجه‌‌ی پرونده، اپل به احتمال زیاد به تغییرات نرم‌افزاری که تحت فشار اروپا به آن‌ها تن در داده است، ادامه خواهد داد. مثلا تراشه‌ NFC خود را در دسترس توسعه‌دهندگان دیگر قرار دهد و پشتیبانی از محصولات آن سوی دیوارهای باغ محصورش را بیشتر کند؛ محصولاتی مثل ساعت‌های هوشمند، فروشگاه‌های اپلیکیشن، سرویس‌های پرداخت درون‌برنامه‌ای، ردیاب‌ها، موتورهای جستجو و دستیارهای صوتی.

درکل، به‌نظر نمی‌رسد پرونده‌ی آمریکا بهترین مکانیزم برای ایجاد این تغییرات باشد، چون با طرح برخی ادعاهای بی‌اساس عملا دارد جلوی پای خودش سنگ‌اندازی می‌کند. از آن سو، اپل برای لابی‌گری و به خدمت گرفتن بهترین وکلا، به بودجه‌ی تقریبا بی‌پایانی دسترسی دارد و مدیرعامل این شرکت هیچ علاقه‌ای به سازش و کوتاه‌‌آمدن ندارد.

اما یک چیز مشخص است؛ اپل چه پیروز این پرونده باشد چه بازنده، در چند سال آینده بسیار متفاوت‌تر از حالا رفتار خواهد کرد و بسیاری از سیاست‌های دیرینه و سنت‌های همیشگی‌اش دست‌خوش تغییرات بزرگی خواهند شد.