کتاب‌های الکترونیکی مایکروسافت از کتابخانه‌های مشتریان حذف می‌شود

فیلم‌های آیتونز، کتاب‌های کیندل یا هر محتوای دیجیتال دیگری که از پلتفرم‌های مشابه خریده‌اید، واقعا متعلق به شما و جزئی از دارایی‌های شما نیستند؛ بلکه فقط مجوز دسترسی به آن‌ها را خریده‌اید و البته حتما می‌دانید که هر زمانی می‌توان این مجوز را لغو کرد. با اینکه چند سال گذشته اتفاقاتی از این دست به کرات افتاده که اهمیت این واقعیت را به‌شدت گوشزد کرده، اما هیچ کدام از آن‌ها به‌اندازه‌ی حذف کتاب الکترونیکی از فروشگاه مایکروسافت و خارج‌شدن‌شان از دسترس مشتریان تأثیرگذار نبوده است.

مایکروسافت در ماه آوریل اعلام کرد که می‌خواهد بخش کتاب را در مایکروسافت استور برای همیشه تعطیل کند. این شرکت فعالیت‌های خود برای حضور تأثیرگذار در این عرصه را از سال ۲۰۱۷ آغاز کرد. این قابلیت در به‌روزرسانی Creators برای ویندوز ۱۰ به کاربران عرضه شد و اقدامی برای تکمیل نرم‌افزارهای مربوط‌به محصولات سرفیس بود. این کتابفروشی دیجیتال پس از واگذاری به مرورگر اج مایکروسافت هرگز نتوانست طعم موفقیت را بچشد. در نتیجه، فروش همه‌ی کتاب‌های الکترونیکی از دوم آوریل متوقف شد و از همین هفته نیز همه‌ی کتاب‌های خریداری‌شده از کتابخانه‌های مشتریان حذف خواهد شد.

این‌گونه اتفاق‌ها، رخدادهای ناخوشایند هستند و به‌مدد نظام مدیریت حقوق دیجیتال (DRM) مشتریان هیچ چاره‌ای جز پذیرش آن ندارند. DRM، مکانیسمی برای کنترل کالاهای دیجیتالی است که سایت‌ها می‌فروشند. مایکروسافت همه‌ی پولی را که از مشتری‌ها دریافت کرده است به آن‌ها برمی‌گرداند؛ ۲۵ دلار دیگر هم به‌خاطر جبران یادداشت‌ها و حاشیه‌نویسی‌های مشتریان روی کتاب‌ها به آن‌ها می‌دهد. اما این کمترین کاری است که باید انجام شود.

از یک طرف، حداقل می‌توان خوشحال بود پولی که مردم به خاطر این کتاب‌ها پرداخته‌اند، از کف‌شان نرفته است. اما مصرف‌کنندگان به این دلیل پولی را در ازای کالایی پرداخت می‌کنند که کالای مدنظرشان را به پول ترجیح می‌دهند. این همان اتفاقی است که وقتی چیزی می‌خرید، روی می‌دهد. فکر نمی‌کنم همین‌که هزینه‌ی آسیب‌هایی که به مصرف‌کنندگان وارد شده است را پرداخت کنند، کفایت کند.

به احتمال زیاد، تعداد کسانی که از مایکروسافت کتاب الکترونیکی خریده باشند، زیاد نیست و شاید به همین خاطر است که گردانندگان این پروژه می‌خواهند آن را خاتمه ببخشند. هر کسی هم که مشتری آن‌ها بود، حالا باید در پلتفرم دیگری دنبال کتاب‌های دلخواهش بگردد، آن‌ها را دوباره بخرد و شاید هم باید دستگاه جدیدی برای خواندن آن‌ها پیدا کند. از نظر برخی از خوانندگان، به‌ویژه وکلا و دانشگاهیان، هر خطی که زیر بخش‌های خاصی از یک پاراگراف کشیده یا هر حاشیه‌ای که برای متنی نوشته شده‌اند، بیش از ۲۵ دلار می‌ارزد. هیچ‌کدام از این‌ها هم که مهم نباشد، باز نفس این اقدام، ناراحت‌کننده است.

وقتی معامله‌ای انجام می‌شود، دیگر نمی‌توانید دست‌تان را داخل جیب من کنید و آن را پس بگیرید؛ حتی اگر پول آن را به من برگردانید. این کار، احترام گذاشتن به آزادی فردی نیست.

سخنگوی مایکروسافت در پاسخ به سوالات خبرنگار «WIRED»، وی را به صفحه‌ی سوالات متداول در وب‌سایت مایکروسافت ارجاع داد؛ در این صفحه آمده است که «از ابتدای ژوئیه» و «پس از تکمیل فرایند بازپرداخت مبالغ مشتریان، کتاب‌های مشتریان از مایکروسافت اج حذف خواهد شد».

آنچه که بیش از هر موضوع دیگری اهمیت دارد، آن است که ازهم‌گسیختگی کتاب‌های الکترونیکی مایکروسافت خطرات پنهانی سیستم DRM را که پایه و اساس بیشتر خریدهای دیجیتال است، نمایان می‌کند. DRM که در ابتدا به‌عنوان ابزاری برای مقابله با دزدی بود، اکنون بیشتر به‌عنوان راهی برای پایبندکردن مشتری‌ها به یک اکوسیستم خاص کاربرد دارد و به آن‌ها اجازه نمی‌دهد که محتواهای خریداری‌شده‌ی خود را در هر جا که می‌خواهند بخوانند، ببینند یا گوش کنند. این سیستم چرخه‌ای‌ است که دهه‌ها به همین منوال ادامه داشته است و هیچ نشانه‌ای از اصلاح در آن به چشم نمی‌خورد.

این اتفاقات همچنان ادامه خواهد داشت. وقتی که این اتفاقات رخ بدهند، مردم یک لحظه دچار نوعی بی‌عدالتی و ناامیدی می‌شوند و همین آن‌ها را ناراحت می‌کند. آن‌ها تا تکرار دوباره‌ی چنین اتفاقی باز هم به زندگی عادی خود ادامه می‌دهند و هر بار که چنین اتفاقی می‌افتد، حیرت‌زده و ناامید می‌شوند؛ اما فکر نمی‌کنند که باید کاری کرد تا این دینامیک قدرتمند را تغییر داد.

یکی از دلایل استمرار DRM، بی‌خبربودن نسبی مشتری‌ها از وجود چنین سیستمی است. در میان محصولات فروشی آمازون و سایر فروشگاه‌های کتاب  الکترونیکی مواردی که از این قاعده پیروی نمی‌کنند هم وجود دارد، اما فرق آن‌ها با هم به‌روشنی توضیح داده نشده است. پژوهش پرزانوفسکی نشان می‌دهد که درصد معناداری از خریداران فکر می‌کنند با کلیک کردن روی دکمه‌ی «Buy Now»، امتیاز مالکیت کالاهای دیجیتالی را به دست می‌آورند و حق دارند آن‌ها را مانند کالاهای فیزیکی که به دست می‌آورند، به دیگران قرض بدهند، ببخشند یا هر کار دیگری که دوست دارند انجام بدهند.

افزون بر این، سازوکار اجرایی واقعی هم برای آن وجود ندارد. کمیسیون تجارت فدرال در آمریکا تا حدی مسئول این کار است. پس از فشار این کمیسیون بود که والمارت سال ۲۰۰۸ تصمیم گرفت سرورهای DRM خود را به‌طور کامل تعطیل نکند. اما به نظر می‌رسد که اقدامات ناقص و ضعیفی مانند برنامه‌ی بازپرداخت هزینه‌ها توسط مایکروسافت برای کاهش تاثیرگذاری آن به‌تنهایی کفایت کند. کنگره‌ی ایالات متحده می‌تواند در این مورد دست به کاری بزند، ولی مشکل اینجا است که کنگره همان نهادی است که با تصویب قانون کپی‌رایت هزاره‌ی دیجیتال (Digital Millennium Copyright Act) در سال ۱۹۹۸ راه را برای تدوین DRM باز کرد.

سالیوان می‌گوید:

به همین خاطر است که می‌گوییم دستگاه‌ها و رسانه‌های DRM از نظر طراحی معیوب هستند؛ یا اینکه از همان ابتدا دچار نقص بوده‌اند. این، نوعی خودتخریبی تعبیه‌شده در مفهوم کلی است. DRM هنوز هم راهی شایع برای توزیع رسانه‌ها است. اینکه هنوز هم شرکت‌ها از ادامه‌ی راه بازمی‌مانند، حیرت‌آور و نومیدکننده است.

باز هم جای شکرش باقی است که مایکروسافت تصمیم به پرداخت مبالغ مشتریانش گرفته است. دفعه‌ی بعدی که پلتفرم دیگری به شکست خود اعتراف کند و بخواهد به کسب‌وکار خود پایان بدهد و اکوسیستمش را هم با خود ببرد، آن دسته از مشتریانی که تحت تأثیر این تصمیم قرار می‌گیرند شاید اینقدر خوش‌شانس نباشند. شاید این مهم‌ترین درسی باشد که می‌توان از اقدام مایکروسافت و حذف کتاب‌های الکترونیکی‌اش گرفت؛ این کار درگذشته هم اتفاق افتاده است ولی هنوز برای جلوگیری از تکرار دوباره‌ی آن در آینده کافی نیست.