هرآنچه درباره لنزهای چشم ماهی باید بدانید

لنزهای فیش‌آی بین عکاسان طبیعت بسیار محبوب هستند و معمولا از آن‌ها برای ثبت پانورامای عریض از مناظر طبیعی و آسمان و گرفتن عکس‌های کلوزآپ از جمعیت، ساختمان‌های متراکم شهرهای بزرگ و نمای داخلی و دکوراسیون منازل استفاده می‌شود. عکاسان ورزشی نیز از این نوع لنزها بیشتر برای ثبت تصاویر هنری از ورزش‌هایی چون اسکیت‌بوردینگ، اسنوبوردینگ و موج‌سواری استفاده می‌کنند.

دو نوع عمده از لنزهای فیش‌آی وجود دارند که در ادامه به معرفی هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

لنز‌ چشم ماهی دایره‌ای

لنزهای چشم ماهی دایره‌ای (Circular Fisheye Lens) نمایی ۱۸۰ درجه در تمامی جهات (عملا یک نیم‌کره‌ی کامل) ثبت می‌کنند که نتیجه‌ی آن، تصویری دایره‌ای در وسط و حاشیه‌ی سیاه‌رنگ است. از این نوع لنزها (که قدیمی‌ترین نوع لنزهای چشم ماهی هستند) بیشتر برای مقاصد کاملا هنری مانند عکاسی از شهرهای دارای آسمان‌خراش استفاده می‌شود. لنزهای چشم ماهی مورد استفاده در کاربردهای علمی و عموما از نوع دایره‌ای نیز هستند. در ادامه، گالری تصاویر ثبت‌شده توسط این نوع لنز را مشاهده می‌کنید.

گالری تصاویر ثبت‌شده توسط لنز فیش آی دایره‌ای (Circular Fisheye Lens)

لنز چشم ماهی فول فریم

با مشهور شدن لنزهای چشم ماهی بین عکاسان، شرکت‌های سازنده‌ی لنز اقدام به طراحی و ساخت نوعی از این لنزها با نام «لنز چشم ماهی فول‌فریم» (با اصطلاح فول‌فریم مربوط‌به حسگر دوربین اشتباه نشود) کردند که تصاویر ثبت‌شده توسط آن‌ها به‌جای دایره، تمام فریم را پوشش می‌داد. اولین لنز چشم ماهی فول فریم که به تولید انبوه رسید، یک لنز ۱۶ میلی‌متری ساخت نیکون در اوایل دهه‌ی ۷۰ میلادی بود.

لنزهای چشم ماهی فول فریم تنها قادر هستند در راستای قطریِ  تصویر به زاویه‌ی دید ۱۸۰ درجه‌ای دست پیدا کنند. زاویه‌ی دید راستای افقی و عمودی در این لنزها کمتر از ۱۸۰ درجه است؛ به‌طوری‌که معمولا در راستای افق به ۱۵۰ و در راستای عمودی به ۱۰۰ درجه می‌رسد.

اگرچه زاویه‌ی تحت پوشش این لنزها به عریضیِ  لنزهای دایره‌ای نیست، اما در عوض تصویر ثبت‌شده توسط آن‌ها مستطیل کامل است و دیگر خبری از حاشیه‌ی سیاه در آن‌ها وجود ندارد. همین موضوع باعث می‌شود این لنزها برای عکاسی سنتی از مناظر و عکس‌برداری از دکوراسیون داخلی منازل مناسب‌تر باشند. در ادامه گالری تصاویر ثبت‌شده توسط این نوع لنز را مشاهده می‌کنید.

گالری تصاویر ثبت‌شده توسط لنز فیش آی فول فریم (FullFrame Fisheye Lens)

فاصله‌ی کانونی و ضریب کراپ

برای دوربین‌هایی با فیلم یا حسگر ۳۵ میلی‌متری، یک لنز چشم ماهی دایره‌ای معمولی ممکن است فاصله‌ی کانونی بین ۸ تا ۱۰ میلی‌متر داشته باشد. فاصله‌ی کانونی نوع فول فریم این لنزها اندکی بیشتر است و به ۱۵ تا ۱۶ میلی‌متر می‌رسد.

برای همین است که برخی تولیدکنندگان لنزهای چشم ماهی مخصوص دوربین‌هایی با حسگر کوچک طراحی می‌کنند. برای غلبه به ضریب کراپ بالای چنین دوربین‌هایی، فاصله‌ی کانونی این لنزها در مواردی حتی به یک میلی‌متر نیز می‌رسد تا ثبت تصاویر ۱۸۰ درجه‌ای توسط دوربین را تضمین کند.

زاویه‌ی دید

لنز چشم ماهی «واقعی» به لنزی گفته می‌شود که قادر باشد حداقل در یکی از جهات به زاویه‌ی دید ۱۸۰ درجه دست پیدا کند. بااین‌حال برخی تولیدکنندگان پا را از این فراتر می‌گذارند و لنزهایی با زاویه‌ی دید فراتر از ۱۸۰ درجه تولید می‌کنند. چنین لنزهایی معمولا بسیار بزرگ، سنگین و گران‌قیمت هستند و از آن‌ها تنها برای مصارف خاص و فنی استفاده می‌شود.

برای مثال جالب است بدانید نیکون پیش از این برای اکتشافی در قاره‌ی جنوبگان یک لنز چشم ماهی دایره‌ای ۶ میلی‌متری ساخته بود که زاویه‌ی دید آن به ۲۲۰ درجه می‌رسید. لنز مذکور ۵.۲ کیلوگرم وزن داشت و طول آن به ۱۷ سانتی‌متر و قطر آن به ۲۳ سانتی‌متر می‌رسید. هنگامی که عکاس دوربین مجهز به این لنز را به سمت آسمان می‌گرفت، قادر بود تمام آسمان و حتی زمین اطراف خود را در یک تصویر به ثبت برساند. هرچند نیکون خیلی وقت است که دیگر این لنز را تولید نمی‌کند؛ اما همچنان از آن در ساخت تصاویر واقعیت مجازی استفاده می‌شود.

لنز Nikkor 6mm f/2.8 سوارشده روی دوربین Nikon F2. به‌دلیل وزن بیشتر لنز نسبت به دوربین، سه‌پایه به‌جای بدنه‌ی دوربین به لنز متصل شده است.

البته امکان خلق تصاویری با زاویه‌ی دید بیشتر از ۱۸۰ درجه با ترکیب چند عکس در نرم‌افزارهایی مانند فوتوشاپ نیز وجود دارد. با استفاده از روش‌های پس‌پردازش (Post Processing) نرم‌افزاری، حتی می‌توان عکس‌های انتزاعی خارق‌العاده‌ای با زاویه‌ی دید ۳۶۰ درجه تولید کرد.

اعوجاج تصویر

لنزهای چشم ماهی از نوعی اعوجاج به نام «اعوجاج خمره‌ای» (Barrel Distortion) متأثر هستند. در این نوع از اعوجاج، سوژه‌ی وسط تصویر نزدیک‌تر از دیگر سوژه‌ها به نظر می‌رسد و خطوط صاف خمیده به‌ نظر می‌رسند.

البته این موضوع را نمی‌توان به‌عنوان عیب در نظر گرفت؛ چراکه اصولا از لنزهای چشم ماهی برای ثبت تصاویر با زاویه‌ی دید بالا استفاده می‌شود و عکاس با علم به اعوجاج شدید تصاویر اقدام به ثبت آن‌ها می‌کند. درواقع ظاهر غیر طبیعی عکس‌ و اعوجاج شدید ایجادشده توسط لنزهای چشم ماهی، بخشی از جذبه‌ی آن برای عکاسان به شمار می‌رود.

عمق میدان

به‌دلیل زاویه‌ی بسیار گسترده، عمق میدان تصاویر ثبت‌شده توسط لنزهای چشم ماهی بسیار زیاد است. عمق میدان بالا به معنای آن است که سوژه‌های شما (چه در جلو و چه در عقب) همگی در فوکوس کامل هستند و تمامی نقاط عکس به‌شدت شارپ خواهند بود. این موضوع باعث می‌شود لنزهای چشم ماهی برای عکاسی از صحنه‌هایی که سوژه‌ی «پیش‌زمینه» و سوژه‌ یا سوژه‌های «پس‌زمینه» هر دو مهم هستند و باید در فوکوس کامل باشند، بسیار مناسب باشد.

این عمق میدان خارق‌العاده باعث می‌شود ایزوله کردن سوژه و خارج کردن پس‌زمینه از فوکوس تقریبا غیر ممکن باشد؛ بنابراین هنگام عکاسی با لنز چشم ماهی باید در انتخاب پس زمینه دقت لازم را داشت.

جایگزین

یک جایگزین ارزان برای لنزهای چشم ماهی، «لنز مبدل چشم ماهی» است که معمولا به‌اختصار با نام «فیش‌آی کانورتر» شناخته می‌شود. این محصول در حقیقت یک وسیله‌ی جانبی است که مانند فیلتر روی لنز دوربین سوار می‌شود و زاویه‌ی دید آن را عریض‌تر می‌کند.

مبدل اولترا واید سونی مانند فیلتر روی لنز دوربین سوار می‌شود و با کاهش فاصله‌ی کانونی، اثری شبیه به لنز چشم ماهی ایجاد می‌کند.

البته باید توجه داشت که مبدل‌های فیش‌آی معایب خاص خود را نیز دارند. از جمله این معایب می‌توان به کیفیت بسیار پایین تصاویر ثبت‌شده توسط این مبدل‌ها، فوکوس تار، اثر لنز فلیر و اثر وینیِت (تاریکی در لبه‌های تصویر) شدید اشاره کرد. همچنین باید توجه داشته باشید درصورت استفاده از این مبدل‌ها دیگر نمی‌توانید فیلتر روی لنز سوار کنید و عملکرد زوم دوربین نیز ممکن است با اختلال مواجه شود.

تبدیل‌های فیش‌آی برای عکاسان آماتوری که قصد دارند اثر چشم ماهی را تجربه‌ کنند بسیار مناسب است؛ اما عکاسان حرفه‌ای نباید به آن‌ها به‌عنوان جایگزینی مناسب برای لنزهای چشم ماهی نگاه کنند.

کدام لنز چشم ماهی مناسب دوربین عکاسی شما است؟

انتخاب لنز چشم ماهی مناسب کار چندان پیچیده و دشواری نیست. کافی است نکته‌ای که در همین مقاله در قسمت «فاصله‌ی کانونی و ضریب کراپ» درباره‌ی محاسبه‌ی عمق میدان مؤثر به آن اشاره شد، در نظر داشته باشید. همچنین قبل از انتخاب مطمئن شوید که بسته به نوع کاربردی که از لنز انتظار دارید، نوع دایره‌ای آن بیشتر به کارتان خواهد آمد یا نوع فول‌فریم. در ادامه برای نمونه چند مدل لنز فیش‌آی به همراه قیمت آن‌ها به دلار آورده شده است.

نمونه لنزهای چشم ماهی برای دوربین‌های بدون آینه:

نمونه لنزهای چشم ماهی برای دوربین‌های با حسگر APS-C:

نمونه لنزهای چشم ماهی برای دوربین‌های ۳۵ میلی‌متری:

اگر تجربه‌ی کار با لنز یا مبدل چشم ماهی دارید، آن را با ما و کاربران زومیت به‌اشتراک بگذارید.