عجایب هفتگانه قدیم و جدید؛ از هرم بزرگ جیزه تا دیوار بزرگ چین

آثار شگفت‌انگیز هنری و معماری موسوم به عجایب هفتگانه‌ جهان همیشه نماد نبوغ و خیال‌پردازی و سخت‌کوشی مردم باستانی و نیز یادآور ظرفیت انسان‌ها برای مخالفت و جنگ و تخریب بوده‌اند. در این مقاله، مجموعه‌ای از عجایب هفتگانه‌ی قدیم و جدید را معرفی می‌کنیم.

امروزه از میان عجایب هفتگانه قدیم جهان، تنها هرم بزرگ جیزه باقی مانده است که به‌طور شگفت‌انگیزی قدیمی‌ترین آن‌ها است. دیگر آثار عجایب هفتگانه طی رخدادهای طبیعی مثل زلزله یا جنگ و حمله‌ی نیروهای بیگانه کاملاً از بین رفتند یا صرفاً بخش بسیار کوچکی از آن‌ها باقی مانده است.

هرم بزرگ جیزه که در بخش غربی رود نیل و شمال قاهره واقع شده است، تنها بازمانده‌ی عجایب هفتگانه‌ی قدیم است. این هرم بخشی از گروه سه‌تایی اهرام خوفو (Cheops) و خفرع (Chephren) و منکورع (Mycerimus) است که بین سال‌های ۲۷۰۰ و ۲۵۰۰ ق‌م به‌عنوان مقبره‌های سلطنتی ساخته شدند. از این مجموعه‌ی سه‌تایی، هرم خوفو بزرگ‌ترین مقبره است که هرم بزرگ هم خوانده می‌شود. این هرم حجمی به‌اندازه‌ی ۲/۶ میلیون متر مکعب را اشغال می‌کند و تقریباً از ۲ میلیون بلوک سنگی ساخته شده است که وزن هرکدام از دو تا ۳۰ تن متغیر است.

هرم خوفو با ارتفاع ۱۳۹ متر، به‌مدت بیش از ۴۰۰۰ سال بلندترین ساختمان جهان بود. در‌واقع، تنها انسان مدرن قرن نوزدهم توانست سازه‌هایی بلندتر از آن را بسازد. به‌طرز شگفت‌انگیزی اهرام مصر بدون کمک ابزار مدرن ساخته شده بودند؛ اما این پرسش مطرح است که مصریان چگونه این اهرام را ساختند؟

به‌عقیده‌ی دانشمندان، مصری‌ها از غلتک‌های چوبی و سورتمه‌های بارکش برای تکان‌دادن سنگ‌ها استفاده می‌کردند. دیوارهای شیب‌دار که قرار بود پرتوهای رع، خدای خورشید را منعکس کنند، به‌شکل پلکانی ساخته و سپس با سنگ آهک پُر شدند. فضای داخلی اهرام راهروهای باریک و محفظه‌های مخفی دارند تا از دسترس سارقان دور نگه‌ داشته شوند. گرچه باستان‌شناسان مدرن برخی گنجینه‌های این خرابه‌ها را پیدا کردند، معتقدند بخش زیادی از اهرام در مدت ۲۵۰ سال ساخت‌و‌ساز تکمیلی غارت شدند.

به‌نقل از شاعران یونان باستان، نبوکد نصر دوم، پادشاه بابل، باغ‌های معلق بابل را درحدود سال ۶۰۰ ق‌م در نزدیکی رود فرات در عراق کنونی ساخته است. این باغ‌ها تا ارتفاع تقریبی ۲۳ متری روی تراسی آجری مربعی‌شکل بالا رفته بودند که مانند تئاتر به‌شکل پلکانی بود. پادشاه بابل این باغ‌های برج مانند را به‌خاطر دلتنگی معشوقه‌اش، آمیتیس، برای زیبایی طبیعی زادگاهش در سرزمین ماد (شمال‌غرب ایران کنونی) ساخته بود. بعدها نویسندگان روایت‌هایی را از پیاده‌روی مردم زیر ستون‌های سنگی و زیبای این باغ‌ها نوشتند.

دانشمندان مدرن به این نتیجه رسیدند که باغ‌ها احتمالاً با سیستم پمپی و چرخ‌چاه و آب‌انبار برای ذخیره‌ی آب رود فرات تا ارتفاع چند متر آبیاری شدند و بدین‌ترتیب دوام آوردند. گرچه گزارش‌های متعددی از این باغ‌ها در ادبیات روم و یونان وجود دارند، هیچ‌کدام از آن‌ها اشاره‌های مستقیم نیستند و اشاره‌ای به این باغ‌ها در کتیبه‌های میخی بابلی دیده نمی‌شود. درنتیجه، اغلب پژوهشگران مدرن بر این باور هستند که وجود باغ‌ها بر‌اساس داستانی الهام‌گرفته از باور عامه است که بیشتر جنبه‌ای خیالی دارد.

فیدیاس، مجسمه‌ساز آتنی، مجسمه‌ی زئوس، پادشاه خدایان در اساطیر یونان را در اواسط قرن پنجم ق‌م ساخت و تکمیل و در معبد زئوس در المپیا، مکان باستانی رقابت‌های المپیک، نصب کرد. این مجسمه بازنمایی خدای رعد‌و‌برق با نیم‌تنه‌ی برهنه است که روی تختی چوبی تکیه زده است. زئوس دو عصا به‌شکل اسفنکس‌های حجاری‌شده را در دست دارد که موجودات اسطوره‌ای با سر و بدن زن، بدن شیر و بال‌های پرنده را نمایش می‌دهند. مجسمه‌ی زئوس با طلا و عاج تزیین شده بود.

این مجسمه‌ی ۱۲ متری به‌قدری مرتفع بود که سر آن به سقف معبد می‌رسید. بر‌اساس افسانه‌ای، فیدیاس مجسمه‌ساز پس از اتمام این مجسمه از زئوس نشانه‌ای برای تأیید می‌خواهد و بلافاصله پس از آن رعدوبرقی بر معبد می‌زند. مجسمه‌ی زئوس به‌مدت هشت قرن در معبد المپیا نگه‌داری می‌شد تا اینکه مسیحیان در قرن چهارم میلادی به امپراتوری روم در نزدیکی معبد حمله کردند. در آن زمان، مجسمه‌ی زئوس به معبدی در شهر قسطنطنیه منتقل شده بود که به‌باور برخی، در سال ۴۶۲ میلادی در آتش‌سوزی سوخت.

در‌واقع، بیش از یک معبد آرتمیس وجود داشت. مجموعه‌ای از معابد و قربانگاه‌های مختلف در منطقه‌ی اِفِسوس تخریب و سپس بازسازی شدند. افسوس شهر بندری یونانی بود که امروزه در ساحل غربی ترکیه‌ی کنونی قرار دارد. شگفت‌انگیزترین این سازه‌ها دو معبد مرمری بودند که به‌ترتیب در حوالی ۵۵۰ و ۳۵۰ ق‌م ساخته شدند.

معبد اصلی آرتمیس را کریسفرون، معمار کرتی و پسرش، متاگنس، طراحی و تعدادی از هنرمندان مشهور دنیای باستان آن را تزیین کردند. بر‌اساس افسانه‌ای، این ساختمان در‌حدود ۲۱ جولای ۳۵۶ ق‌م و درست در همان شبی که اسکندر مقدونی متولد شد، در آتش سوخت. یکی از شهروندان یونانی به نام هروستراتوس معبد را سوزاند که به‌گفته‌ی خودش، برای ثبت نامش در تاریخ این کار را انجام داد. او به مرگ محکوم شد و دولت آن زمان هم به‌زبان‌آوردن نام او را ممنوع اعلام کرد.

حدود شش سال بعد، ساخت معبد جدید آرتمیس آغاز شد. ساختمان جدید با پلکان مرمری احاطه شده بود که به تراسی طویل ۱۲۱ متری منتهی می‌شود. این معبد ۱۲۷ ستون ۱۸ متری مرمری و یک مجسمه‌ی آرتمیس، الهه‌ی یونانی شکار داشت. باستان‌شناسان هنوز با قطعیت نمی‌دانند که سقف این ساختمان باز بوده یا سقفی چوبی داشته است. آستروگوت‌ها معبد جدید را نیز در سال ۲۶۲ م نابود کردند و در سال ۱۸۶۰ م، باستان‌شناسان اولین خرابه‌های ستون‌های این معبد را در کف رودخانه‌ی کایستر یافتند.

آرامگاه هالیکارناسوس که در جنوب‌شرق ترکیه‌ی امروزی قرار دارد، مقبره‌ای بود که آرتمیسیا در ۳۵۳ ق‌م به‌دنبال مرگ همسرش، ماسولوس، پادشاه کارنیا، در آسیای کوچک ساخت. بر‌اساس افسانه‌ای، ارتمیسیا خاکسترهای ماسولوس را با آب درآمیخت و آن‌ را نوشید. آرامگاه بزرگ از مرمر سفید ساخته شده بود و بر‌اساس حدسیات ۴۵ متر ارتفاع داشت.

طراحی پیچیده‌ی این ساختمان که از سه لایه‌ی مستطیلی ساخته شده است، احتمالاً تلاشی برای آشتی‌دادن سبک‌های معماری لیسیایی و یونانی و مصری بوده است. لایه‌ی اول پایه‌ای ۱۸ متری از پله‌ها بود و لایه‌ی دوم ۳۶ ستون ایونی داشت و لایه‌ی سوم سقفی هرمی‌شکل بود. قسمت بالای مقبره با چهار مجسمه تزیین شده بود و ارابه‌ی شش‌متری مرمری شامل چهار اسب هم روی آن قرار داشت.

آرامگاه هالیکارناسوس طی زلزله‌ای در قرن سیزدهم میلادی نابود شد و بقایای آن بعدها به‌عنوان پایه‌های قلعه به‌کار رفتند. در سال ۱۸۴۶ م، بقایایی از حاشیه‌های تزیینی آرامگاه از قلعه استخراج شدند و امروزه، همراه با دیگر یادگارهای محل هالیکارناسوس در موزه‌ی بریتانیایی لندن نگه‌داری می‌شوند.

غول رودس مجسمه‌‌ی برنزی عظیمی از هلیوس، خدای خورشید، بود که رودیایی‌ها آن را در قرن سوم ق‌م در مدت ۱۲ سال ساختند. شهر رودس در اوایل قرن چهارم ق‌م زیر سلطه‌ی مقدونی‌ها بود. بر‌اساس افسانه‌ای، رودیایی‌ها ابزارها و تجهیزات باقی‌مانده‌‌‌ی مقدونی‌ها را فروختند تا غول رودس را بسازند. این مجسمه را که چارس طراحی کرده بود، ۳۰ متر ارتفاع داشت و بلندترین مجسمه‌ی در جهان باستان به‌شمار می‌رفت. این مجسمه تقریباً در ۲۸۰ ق‌م ساخته شد و به‌مدت ۶۰ سال پابرجا بود تا اینکه بر‌اثر زلزله‌ای از بین رفت و دیگر هرگز بازسازی نشد.

صدها سال بعد، اعراب به رودس حمله کردند و بقایای مجسمه را به‌عنوان اوراق فلزی فروختند؛ به‌همین‌دلیل، باستان‌شناسان اطلاعات زیادی درباره‌ی موقعیت دقیق مجسمه و ظاهر آن ندارند. به‌باور اغلب آن‌ها، این مجسمه تجسمی برهنه از خدای خورشید بود که یک مشعل را در یک دست و نیزه‌ای را در دست دیگر نگاه داشته بود. بر‌اساس باوری دیگر، هر‌کدام از پاهای مجسمه در یک طرف بندر قرار داشت؛ اما اغلب پژوهشگران امروزی موافق هستند که پاهای مجسمه برای پشتیبانی از وزن زیاد آن به یکدیگر چسبیده بودند.

فانوس اسکندریه در جزیره‌ی کوچکی به نام فاروس در نزدیکی اسکندریه قرار داشت. سوستراتوس، معمار یونانی، این فانوس را در‌حدود ۲۷۰ ق‌م در طول حکمرانی بطلمیوس دوم، جانشین اسکندر ساخت. این فانوس به کشتی‌های رود نیل کمک می‌کرد که به بندر شلوغ شهر وارد یا از آن خارج شوند.

باستان‌شناسان سکه‌هایی را با طرح فانوس اسکندریه پیدا کردند و بر‌اساس این سکه‌ها، به این نتیجه رسیدند که این سازه سه لایه داشته است: طبقه‌ی مربعی پایین و طبقه‌ی هشت‌ضلعی در وسط و طبقه‌ی استوانه‌ای در بالا. بالای این طبقه‌ها مجسمه‌ای تقریباً ۵ متری قرار داشت که احتمالاً متعلق به بطلمیوس دوم یا اسکندر مقدونی است.

گرچه تخمین‌های ارتفاع فانوس اسکندریه از ۶۱ تا ۱۸۳ متر متغیر است، اغلب پژوهشگران مدرن معتقدند ارتفاع این بنا ۱۱۶ متر بوده است. این فانوس به‌تدریج در مجموعه‌ای از زلزله‌ها از سال ۹۵۶ تا ۱۳۲۳ م نابود شد. بخشی از بقایای آن هم در کف رود نیل کشف شدند.

در سال ۲۰۰۰، شرکتی سوییسی کمپینی به نام «عجایب هفتگانه‌ی جدید جهان» را آغاز کرد و ده‌ها میلیون نفر در سایت‌های میراث جهانی یونسکو به آثار فهرست ارائه‌شده رأی دادند. این عجایب در چهار قاره قرار دارند و سالانه هزاران گردشگر را به‌سمت خود جذب می‌کنند.

ساخت دیوار بزرگ چین که طول آن به ۲۱,۱۹۶ کیلومتر و ارتفاع آن به ۵ تا ۸ متر می‌رسد، در قرن هفتم ق‌م آغاز شد. این دیوار پس از چندین قرن در سال ۱۶۴۴ م و در زمان سلسله‌ی مینگ به‌شکل نهایی خود رسید. دیوار بزرگ چین علاوه‌بر محافظت از این کشور در‌برابر حملات بیابان‌گردهای شمالی، گذرگاهی تجاری و نظامی به‌شمار می‌رفت.

بازدیدکنندگان می‌توانند از شهرهای زیادی در طول این دیوار دیدن کنند. پربازدیدترین بخش این دیوار در شهر موتیانیو، درست خارج از پکن، قرار دارد. تورهای متعددی برای دیوار بزرگ چین وجود دارند که می‌توانید بر‌اساس اولویت خود از بخش‌های دلخواه دیدن کنید.

کولوسئوم آمفی‌تئاتری بیضی‌شکل واقع در مرکز شهر رم است. این بنا که اغلب با عنوان آمفی‌تئاتر سلسله فلاویان شناخته می‌شود، از‌نظر استراتژیک در نزدیکی بازار روم ساخته شده است؛ به‌همین‌دلیل، به یکی از جاذبه‌های محبوب این کشور تبدیل شده است. ناگفته نماند سالانه ۶ میلیون نفر از کولوسئوم دیدن می‌کنند.

کولوسئوم یکی از نمادهای برجسته‌‌ی امپراتوری روم است که زمانی در آن ۸۰ هزار تماشاچی شاهد نبردهای خونین و مبارزه با حیوانات وحشی بودند. ساخت این بنا تحت امر امپراتور وسپاسیان در سال ۷۲ م آغاز و هشت سال بعد تحت سلطنت وارس او تیتوس تکمیل شد. درهای قفس و گذرگاه‌های زیرزمینی آن امروزه به‌راحتی در‌دسترس هستند. گرچه نیروهای امنیتی کولوسئوم افزایش یافته‌اند و تنها ۳,۰۰۰ نفر می‌توانند به‌صورت یک‌جا از این بنا دیدند کنند، برای شخصی که قدم به رم می‌گذارد، دیدن این بنا واجب است.

تاج‌محل که ترجمه‌ی دقیق آن «تاج کاخ» است، در شهر آگره هند قرار دارد. شاه‌جهان، امپراتور گورکانی هند، ساخت این بنا را در سال ۱۶۳۱ م آغاز کرد و ۱۷ سال بعد در سال ۱۶۴۸ م، آن را تکمیل کرد. این بنا یادبودی برای همسر شاه‌جهان، ممتاز‌محل است که مقبره‌ی خودِ شاه هم در آن قرار دارد.

تاج‌محل که کاملاً از مرمر سفید ساخته شده، یکی از زیباترین بناهای یادبود جهان است. سالانه بازدیدکنندگانی بیش از جمعیت آگره از دروازه‌های تاج‌محل می‌گذرند تا خاطره‌ای به‌یاد‌ماندنی را ثبت کنند. سازمان میراث جهانی یونسکو نام فارسی تاج محل (Taj Mahal) را برای این بنا برگزید. مقبره‌ به‌شکل مستطیلی است و می‌توان از‌طریق دروازه‌ای که با طاق‌ها و قوس‌ها احاطه شده است، به آن دسترسی پیدا کرد. همچنین، کانال‌ها و فواره‌های آبی در ورودی وجود دارند که به زیبایی این بنا می‌افزایند.

تمدن مایا یکی از تمدن‌های پیشرفته‌‌ی جهان باستان بودند؛ به‌طوری‌که حتی دانشمندان امروزی هم نتوانستند نبوغ این تمدن بومی را به‌طور‌کامل درک کنند. شهر چیچن ایتزا که در یوکاتان مکزیک قرار دارد، بین سال‌های ۷۵۰ و ۹۰۰ م ساخته شده است. تاریخ اولین هیروگلیف‌‌های این شهر به ۸۳۲ م می‌رسد.

زمانی چیچن‌ ایتزا، یکی از شهرهای بزرگ مایایی، میزبان مجموعه‌ای از هرم‌ها و معبدها بود که برای ردیابی رویدادهای نجومی به‌کار می‌رفتند. امروزه، دانش ریاضی و نجومی مایاها یکی از موضوع‌های داغ بررسی‌های پژوهشی است. این منطقه سال‌ها میلیون‌ها گردگشر را به خود جذب می‌کند. هرم ال‌کاستیلو مهم‌ترین بنای چیچن‌ایتزا است که ارتفاع آن به ۳۰ متر می‌رسد.

شهر پترا در جنبو اردن قرار دارد و برای ساکنانش به رقمو (Raqmu) هم معروف بود. این شهر زمانی کلان‌شهری بزرگ بود و قدمتش به قرن چهارم ق‌م بازمی‌گردد و به‌دلیل معماری برجسته و سیستم آب‌رسانی پیشرفته‌ی باستانی می‌درخشد.

بعدها رومی‌ها بر پترا مسلط شدند. این شهر مکان‌های برجسته‌ای مثل تنگه‌ی سیق، گنجینه، معبد شیرهای بال‌دار، معبد بزرگ و حتی یک سد دارد. علاقه‌مندان به تاریخ و معماری از دیدن پترا شگفت‌زده خواهند شد. این شهر زمانی محل فیلم‌برداری فیلم هالیوودی محبوب «ایندیانا جونز» و «آخرین جنگ صلیبی» در سال ۱۹۸۹ بود. ورود به پترا فقط با بلیت‌های معتبر امکان‌پذیر است که از یک‌روزه تا چندروزه متغیر هستند.

ماچوپیچو که در قرن پانزدهم م ساخته شد، سنگری اینکایی در منطقه‌ی کوهستانی آند پرو بود. این سایت برجسته به‌دلیل قرارگیری در نوک کوهستانی شیب‌دار به‌شهرت رسیده است. زمین‌های مقدس ماچوپیچو با طول تقریبی ۸ کیلومتر در ارتفاع تقریبی ۲۴۰۰ متری قرار دارند. این بنا ۱۰۰ سال پس از ساخته‌شدن و در زمان حمله‌ی اسپانیایی‌ها متروکه شد.

ماچوپیچو با بیش از ۳۰۰۰ پله‌ی سنگی سطوح مختلفی را به یکدیگر وصل می‌کند. معماری برجسته‌ی ماچو مپیچو نبوغ اینکاها در زمانه‌ی خود را نشان می‌دهد. هنوز کاربرد اصلی ماچو پیچو به‌صورت یک راز باقی مانده است.

تندیس مسیح در ریودوژانیروی برزیل قرار دارد. این مجسمه‌ی غول‌پیکر ۳۸ متر ارتفاع و ۶۳۵ تن متریک وزن دارد و آن را پال لاندوسکی و هیتور دا سیلوا کاستا و آلبرت کاکوت بین سال‌های ۱۹۲۲ و ۱۹۳۱ به‌عنوان نمادی از سالگرد استقلال برزیل ساختند.

این مجسمه با جزئیات بسیار دقیق نمادی از مسیحیت است. تندیس مسیح که بر‌فراز کوهستان کورکوادو در پارک ملی تیجوکا قرار دارد، چشم‌اندازی به کل شهر ریو را فراهم می‌کند. به‌دلیل اندازه‌ی بزرگ این مجسمه می‌توان از پایین و بالای کوه به‌خوبی به آن دید داشت.