بازیابی حس بویایی ازدست‌رفته با استفاده از سلول بنیادی

تصور کنید درمان ساده و مؤثری برای بازیابی حس بویایی در افرادی دردسترس قرار گیرد که این حس خود را از دست داده‌ یا از اول فاقد آن بوده‌اند. پژوهشی مقدماتی که اخیرا روی موش انجام شده و در آن اعصاب بویایی به کمک سلول‌های بنیادی احیا شده‌اند، امیدبخش توسعه‌ی چنین روش درمانی است.

با استفاده از قطرات سلول‌های قاعده‌ای گلوبوس (همان سلول‌هایی که به‌طورطبیعی جایگزین نورون‌های آسیب‌دیده و پیر مرتبط‌‌‌‌ با بویایی می‌شوند)، سلول‌های عصبی کاملی تشکیل شدند که می‌توانستند پیام‌های بویایی را مستقیما به مغز ارسال کنند. درنهایت، چندین قطره از سلول‌های بنیادی ارتباط مجدد اکسون‌ها را با مسیرهای سیگنال‌دهی در مغز موش‌ها برقرار کرد. دانشمندان راهی طولانی برای آزمایش این رویکرد در انسان‌ها پیش‌رو دارند؛ اما این آغاز بسیار امیدوارکننده است. برادلی گلدستین، از دانشگاه میامی می‌گوید:

این نخستین مدل بازیابی بویایی از دست‌رفته به‌کمک درمان مبتنی بر سلول است. باید بدانیم قبل از آزمایش این روش در انسان، به سؤالات زیادی باید جواب دهیم؛ اما نتایج این مطالعه انجام پژوهش‌های بیشتر در‌این‌زمینه را توجیه می‌کند.

گلدستین و همکارانش روی موش‌هایی کار کردند که ازلحاظ ژنتیکی مهندسی شده بودند تا حس بویایی خود را از دست بدهند؛ به‌ویژه فقدان ژن IFT88 به‌معنای آن است که سلول‌های موش فاقد مژک هستند. مژک‌ها ساختارهای ریز مومانندی هستند که بوها را تشخیص می‌دهند. پس از اینکه سلول‌های قاعده‌ای گلوبوس استفاده و درون اپیتلیوم بویایی (حفره بینی) به نورون‌های حسی بویایی کاملا بالغ تبدیل شدند، واکنش موش‌های تیمارشده دربرابر بوهای بد آغاز شد. گلدستین می‌گوید:

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ناکامی در جایگزینی طبیعی نورنون‌های آسیب‌دیده یا ازدست‌رفته ممکن است در بسیاری از اشکال مشکلات بویایی اکتسابی مؤثر باشند. بنابراین، به آزمون این ایده علاقه‌مند بودیم که رویکرد مبتنی‌بر سلول برای جایگزینی نورون‌ها می‌تواند عملی باشد یا خیر. ما کمی شگفت‌زده شدیم وقتی دریافتیم سلول‌ها می‌توانند به‌سادگی ازطریق یک قطره‌ی بینی پیوند زده شوند.

در کشور آمریکا، ۱۲ درصد از مردم به مشکلاتی درزمینه‌ی حس بویایی خود مبتلا هستند: دراثر پیری یا اختلالات ژنتیکی یا نوعی جراحت. این، شامل حدود ۴۰ میلیون نفر می‌شود و در‌حال‌حاضر، درمان‌های چندانی برای آن وجود ندارد. باتوجه‌به اینکه به‌نظر می‌رسد بسیاری از این مشکلات با اپیتلیوم بویایی و بافت پوششی آن مرتبط باشند، رویکرد سلول‌های بنیادی ممکن است اثربخش باشند. البته، آزمایش اثربخشی این رویکرد در انسان‌ها به زمان زیادی نیاز دارد و دانشمندان باید مطمئن شوند که این روش اثرها جانبی بدی ندارد.

حس بویایی سالم نه‌تنها موجب غنای زندگی می‌شود؛ بلکه وقتی در باغ یا آشپزخانه راه می‌رویم، می‌تواند همچون سیستم هشداری مفید برای موارد مختلفی مانند تشخیص غذای فاسد یا نشت گاز عمل کند. گلدستین می‌گوید:

موانع پیش روی استفاده از این روش در انسان‌ها، شناسایی منبعی از سلول‌های دارای قابلیت پیوند و تمایز آن‌ها به نورون‌های بویایی و برقراری اتصال مناسب آن‌ها با پیاز بویایی در مغز است. علاوه‌بر‌این، به‌جای تکیه بر مدل‌های حیوانی دارای جراحت حاد بویایی، باید وضعیت‌های بالینی انسانی تعریف شود.

نتایج این پژوهش در مجله‌ی Stem Cell Reports منتشر شده است.