از شیر سوسک تا احیای مغز خوک؛ جالب‌‌ترین اخبار جهان علم در سال 2019

گفتن اینکه کدام‌‌یک از کشفیات دنیای علم در سال ۲۰۱۹ اهمیت بیش‌‌تری داشته است، کار ساده‌‌ای نیست. با این حال، در این نوشتار سعی کرده‌‌ایم تعدادی از تاثیرگذارترین و به‌‌یادماندنی‌‌ترین این رویدادها را با هم مرور کنیم.

بدترین روز در دوران کرتاسه

تصویری از فسیل یک ماهی کشف‌‌شده در داکوتای شمالی. این فسیل احتمالا به ۶۶ میلیون سال پیش باز می‌‌گردد؛ یعنی زمانی‌که شهاب‌‌سنگی بزرگ پس از برخورد با زمین، تقریبا تمامی گونه‌‌های حیات سیاره را منقرض کرد.

به‌‌احتمال زیاد همه‌‌ی ما قبلا داستان تلخ‌‌ترین حادثه‌‌ی دوران حیات دایناسورها را شنیده‌‌ایم: ۶۶ میلیون سال پیش، شهاب‌‌سنگی عظیم‌‌الجثه در موقعیت فعلی خلیج مکزیک با زمین برخورد کرد و تقریبا همه‌‌ی گونه‌‌های دایناسورها را از روی زمین محو کرد. امسال چندین گروه از دانشمندان طی پژوهش‌‌های جداگانه‌‌ای تلاش کردند تصویری واضح‌‌تر از این رویداد هولناک عرضه کنند.

بزرگ‌‌ترین رویداد حوزه‌‌ی باستان‌‌شناسی امسال مربوط به کشف مجموعه‌‌ای از فسیل‌‌های ماهیان و دیگر گونه‌‌های گیاهی بود که در منطقه‌‌ی داکوتای شمالی یافت شد. احتمال می‌‌رود وقوع سونامی ناشی از برخورد شهاب‌‌سنگ یادشده باعث شکل‌‌گیری این مجموعه‌‌ی حیرت‌‌انگیز شده باشد. همچنین کمی آن‌‌سوتر، در نزدیکی محل برخورد، دانشمندان یک جدول زمانی زمین‌‌شناسی درمورد حوادث آن روز تاریخی تهیه کرده‌‌اند. پژوهشگران در اروپا نیز موفق به کشف شواهدی شده‌‌اند که نشان می‌‌دهد حادثه‌‌ی چیکشلوب (محل برخورد شهاب سنگ عظیم) تأثیر چشمگیری در افزایش اسیدیته‌‌ی آب دریاها داشته است؛ رویدادی که به‌‌باور دانشمندان، باعث نابودی بخش عظیمی از گونه‌‌های حیات دریایی در آن زمان شد.

ناپدید شدن پرندگان در آمریکای شمالی

تصویری از هیاهوی پرندگان در منطقه‌ی Rowland آمریکا

تجزیه‌‌وتحلیل اخیر داده‌‌های مربوط به صدها گونه از پرندگان مقیم ایالات متحده و کانادا حاکی از یک واقعیت تکان‌‌دهنده است: جمعیت بیش‌‌تر گونه‌‌های پرندگان در این منطقه رو به کاهش گذاشته است و این روند کاهشی با شدت بسیاری جریان دارد. به‌‌نظر می‌‌رسد نابودی زیستگاه‌‌ها و استفاده از آفت‌‌کش‌‌ها ازجمله عوامل بروز این پدیده باشند.

پردازش کوانتومی؛ انقلابی در همه‌‌چیز و هیچ‌‌چیز

داریو گیل، مدیر تحقیقات IBM روبروی رایانه‌‌ی کوانتومی IBM Q System One. دستگاه درون یک محفظه‌‌ی شیشه‌‌ای مهروموم‌‌شده قرار گرفته است تا ضمن سرد نگاه‌‌داشتن محیط داخلی از نفوذ نویز و تداخلات جلوگیری شود.

امسال، سالی سرنوشت‌‌ساز برای دنیای محاسبات کوانتومی به‌‌شمار می‌‌رفت. از سویی گوگل ادعا کرد  توانسته به «برتری کوانتومی» دست یابد؛ وضعیتی که در آن رایانه‌‌ها توانایی انجام محاسبات در سرعتی باورنکردنی را خواهند داشت. برخی دانشمندان نسبت به عواقب این فناوری هشدار داد‌‌ه‌‌اند؛ با این حال، غول‌‌های بزرگ فناوری آمریکایی و چینی دست به سرمایه‌‌گذاری سنگینی در این عرصه زده‌‌اند. شرکت آی‌‌بی‌‌ام یکی از رقبای گوگل در این عرصه است که استفاده از عبارت «برتری کوانتومی» را صحیح نمی‌‌داند و معیار جدیدی را تحت عنوان حجم کوانتومی (quantum volume) را پیشنهاد داده است.

اگر این خبر هنوز نتوانسته نظر شما را جلب کند، بد نیست بدانید که اخیرا یک کامپیوتر کوانتومی ساخته‌‌شده توسط آی‌‌بی‌‌ام توانسته تاریخ را به عقب برگرداند.

معرفی عضوی تازه از شجره‌‌ی خویشاوندی انسان

فسیل‌‌های استخوان و دندان مربوط‌‌به یک گونه‌‌ی جدید از نخستینیان با نام Homo luzonensis

امسال دانشمندان یک گونه‌‌ی جدید از خویشاوندان نخستین انسان را کشف کردند. فسیل‌‌های مربوط به این گونه‌‌ی جدید در غاری از جزیره‌‌ی لازون (کشور فیلیپین) یافت شد. با اعلام خبر این کشف، داستان سیر فرگشت گونه‌‌ی بشر با پیچیدگی‌‌های تازه‌‌ای مواجه شده است.

سگ‌‌ها صاحبانشان را دوست دارند

کلایو واین، روان‌‌شناس دانشگاه ایالتی آریزونا در کنار سگ خانگی خود

شاید کمی عجیب به‌نظر برسد ولی این خبر واقعا صحت دارد. کلایو واین، روان‌‌شناس متخصص در حوزه‌‌ی رفتاری سگ‌‌ها ادها می‌‌کند که تنها علت اهمیت ویژه‌‌ی این‌‌گونه از حیوانات در نزد انسان، هوش سرشار این موجودات دوست‌داشتنی نیست؛ بلکه قابلیت آن‌‌ها در دوست‌‌داشتن صاحبانشان است. پیوند عاطفی این حیوانات تنها با انسان‌‌ها نیست؛ بلکه این حیوانات می‌‌توانند با گوسفندان، بزها و حتی دشمنان دیرینشان (یعنی گربه‌‌ها) نیز ارتباط عاطفی برقرار کنند.

گربه‌‌ها نیز صاحبان خود را دوست دارند

گول چهره‌‌ی بی‌‌تفاوت این حیوانات را نخورید؛ همان‌‌گونه که بسیاری از صاحبان گربه‌‌ها گواهی می‌‌دهند، برخی از گربه‌‌ها واقعا به صاحبانشان وابسته می‌‌شوند.

ممکن است از ظاهر گربه‌‌‌‌ی خانگی شما چندان معلوم نباشد؛ ولی باید بدانید که این حیوان احتمالا پیوند عاطفی بسیار عمیقی با شما دارد. پژوهش‌‌ها نشان می‌‌دهند که گربه‌‌ها هنگام قرارگیری در شرایط ناآشنا و زمانی‌‌که احساس خطر می‌‌کنند، روبه صاحبانشان می‌‌آورند.

تنها پستانداران به نوزادان خود شیر نمی‌‌دهند

شیر پستاندارنی نظیر گاو و گوسفند یکی از رایج‌‌ترین انواع شیرهای مصرفی جهان است. اما شاید برایتان جالب باشد بدانید غیر از پستانداران، جانوارانی نظیر عنکبوت، سوسک، کوسه‌‌ی سفید و فلامینگو نیز قابلیت شیردهی به نوزادانشان را دارند. دانستن چنین واقعیتی ما را با این پرسش تامل‌‌برانگیز رو‌به‌رو می‌‌کند: «شیر واقعا چیست؟»

با این‌‌که نمی‌‌توان گفت تمامی متخصصان روی این موضوع اتفاق‌‌نظر دارند؛ ولی بسیاری معتقد هستند که «شیر، هر ماده‌‌ی تولیدشده یا به‌‌شدت فرآوری‌‌شده‌‌ ازسوی یک جانور والد است که زندگی فرزندانشان بدان وابسته باشد.»

توطئه‌‌ی 5G واقعیت دارد

به‌‌نظر می‌‌رسد شبکه‌‌ی RT America اندکی درباره‌‌ی ریسک خطرات احتمالی فناوری 5G برای انسان بزرگ‌‌نمایی کرده است.

روسیه نیز مانند ایالات متحده و سایر کشورهای جهان به استقبال از فناوری 5G به‌‌عنوان نسل آینده‌‌ی ارتباطات تلفن همراه رفته است. اما نکته‌‌ی جالب این است که شبکه‌‌ی RT America (نسخه‌‌ی آمریکایی شبکه‌‌ی Russia Today که توسط دولت روسیه اداره می‌‌شود) اخیرا شروع به هشداردادن درمورد عواقب احتمالی این فناوری نظیر معلولیت و مرگ کودکان در آمریکا کرده است. بسیاری از این ادعاها درمورد فناوری 5G ریشه در مقالات علمی بی‌‌اساس و غیرمطمئن دارند. آژانس اطلاعتی ایالات متحده اخیرا شبکه‌‌ی RT America را به‌‌عنوان «درگاه پروپاگاندای بین‌‌المللی کاخ کرملین» توصیف کرده است. به‌‌نظر می‌‌رسد این رسانه که پیش‌‌تر نیز موضوعاتی نظیر مضرات واکسیناسیون کودکان و ضعف سیستم انتخاباتی ایالات متحده را هدف گرفته بود؛ این بار به سراغ موضوع داغ و حساس فناوری 5G رفته است.

هشدار انقراض برای گونه‌‌هایی از سالمون و نهنگ قاتل

یک نهنگ قاتل در نزدیکی جزیره‌‌ی سن ژوان ایالت واشنگتن

۱۳ گونه از ماهیان سالمون و قزل‌‌آلای حوضه‌‌ی شمال‌‌غربی کلمبیا در معرض خطر انقراض هستند. بنابر نظر یکی از کارشناسان سازمان جنگل‌‌داری ایالات متحده‌‌ی آمریکا، احتمال می‌‌رود سالمون وحشی چینیوک طی ۲۰ سال آینده به‌‌کلی ناپدید شود. ماهی‌‌ها ازجمله منابع غذایی مهم برای سایر گونه‌‌ها به‌‌شمار می‌‌روند. نابودی سالمون‌‌ها ممکن است باعث شود گونه‌‌های درمعرض خطر دیگری نظیر نهنگ‌‌های قاتل با مشکل کمبود غذا مواجه شوند. بسیاری از دانشمندان برای حفظ این گونه از جانوران، پیشنهاد تخریب سدهای احداث‌‌شده روی برخی از رودخانه‌‌ها را مطرح کرده‌‌اند؛ اما این ایده با مخالفت مقامات دولتی مواجه شده است.

اختراع توپ ماهی حقیقت دارد

بخشی از ویدئوی مربوط به آزمایش توپ ووش در آمریکا

چندی پیش ویدئویی پربازدید منتشر شد که حرکت یک ماهی سالمون را در یک شلنگ طویل نشان می‌‌داد. این ویدئو مربوط به آزمایش تجهیزی به‌‌نام «توپ ووش» است که یک روش پیشرفته برای جداسازی ماهی‌‌های کپور از بستر دریاچه‌‌ها به‌‌شمار می‌‌رود. فعالان محیط زیست در آمریکا این تجهیز را به‌‌کار گرفته‌‌اند تا بتوانند روشی را برای کمک به مهاجرت ماهی‌‌ها و نجات حیات دریاچه‌‌های آمریکای شمالی از شر برخی گونه‌‌های تهاجمی مانند ماهی کپور مورد آزمایش قرار دهند. اگر این روش مؤثر واقع نشود، احتمالا دانشمندان ایده‌‌های دیگری نظیر ویروس Koi herpes را امتحان خواهند کرد.

اکتشافات عمق دریا نمی‌‌تواند همه‌‌چیز را بیابد

کشتی تحقیقاتی Nautilus در حال بیرون آوردن تجهیز کنترل از راه دوری که برای یافتن بقایای هواپیمای Amelia Earhart به بستر دریا اعزام شده بود.

امسال، سفرهای دریایی اعماق اقیانوس توانست اکتشافات بسیاری را به‌‌ثمر برساند که از میان آن‌‌ها می‌‌توان به تصاویر سه‌‌بعدی از آتشفشان‌‌های زیر دریا، تصاویری نمای نزدیک از ماهیان مرکب غول‌‌آسا و بقایای دست‌‌نخورده‌‌ی کشتی‌‌هایی تاریخی اشاره کرد. فناوری مورداستفاده در این نوع اکتشافات روزبه‌‌روز بهتر می‌‌شوند؛ اما هنوز رازهای پنهان زیادی در بستر دریاها از چشم ما پنهان مانده‌‌اند.

رابرت بالارد، کاوشگر حوزه‌‌ی اقیانوسی و کاشف کشتی تایتانیک اخیرا تمام تلاش خود را برای حل معمای سرنوشت مرموز هواپیمای Amelia Earhart (از اولین پیش‌گامان زن صنعت هوانوردی ایالات متحده) به‌‌کار گرفته است. او و همکارانش پس از یافتن یک سرنخ مهم تصمیم گرفتند به کشور کیریباتی بروند و در آنجا جست‌‌وجوی خود را برای یافتن بقایای این هواپیما در عرصه‌ی آسمان، زمین و دریا آغاز کنند. البته آن‌ها درنهایت دست‌‌خالی بازگشتند ولی دستاورد این پژوهش، تسلی‌‌خاطری برای پژوهشگران بود. شاید دیگر وقت آن رسیده که سرنوشت نامعلوم هواپیمای یادشده را همچون سایر داستان‌های سربه‌مهر تاریخ به حال خود بگذاریم.

محل واقعی قطب شمال، آنجا نیست که تصور می‌‌کنید

قطب شمال مغناطیسی، یعنی محلی که نوک عقربه‌‌ی قطب‌‌نمای شما به‌‌سمت  آن نشانه می‌‌رود، در حال جابجایی است. در حقیقت این نقطه هرساله حدود ۳۵ مایل (۵۶ معادل  کیلومتر) به خاک روسیه نزدیک‌‌تر می‌‌شود.

می‌‌دانیم که قطب شمال درحقیقت انتهای شمالی محوری است که زمین به‌‌دور آن می‌‌گردد. اما محل قطب شمال مغناطیسی کاملا منطبق‌‌بر نقطه‌‌ی یادشده نیست و درواقع، این محل هر ساله از مرکز قطب شمال دور و دورتر می‌‌شود. محل این قطب به‌‌قدری از موقعیت اولیه‌ی خود فاصله گرفته است که دانشمندان مجبور شده‌‌اند مدل مغناطیسی زمین را یک سال زودتر از موعد مقرر به‌‌روز رسانی کنند. این به‌‌روزرسانی موجب خواهد شد که کارشناسان از صحت عملکرد تجهیزات ناوبری جدید اطمینان حاصل کنند؛ با این حال، سازوکار زمین‌‌شناسی مربوط به این جابجایی عجیب همچنان به‌‌صورت رازی سربه‌‌مهر باقی خواهد ماند.

زنده‌‌شدن دوباره‌‌ی سلول‌‌های مغزی

مرز واقعی میان مرگ و زندگی کجاست؟ چه‌‌زمانی می‌‌توانیم بگوییم یک موجود زنده یا مرده است؟ به‌‌نظر می‌‌رسد دانشمندان اخیرا در تلاش موفقیت‌آمیز خود برای احیای فعالیت‌‌های سلولی مغز یک خوک سلاخی‌‌شده توانسته‌‌اند مهنا و مفهوم مرگ را عملا به‌‌چالش بکشند. البته در این آزمایش‌‌ها، مغز خوک‌‌ها نتوانسته عملکردهای سطح بالایی را از خود نشان دهند؛ ولی گویا برخی از سلول‌‌ها دوباره فعالیت متابویکی خود را بازیافته‌‌اند. این پژوهش هنوز در مراحل مقدماتی خود به‌‌سر می‌‌برد؛ ولی نتایج فعلی توانسته تصورات استاندارد علم پزشکی را متزلزل کند و به برخی گمانه‌‌زنی‌‌های در حوزه‌ی علوم متافیزیک دامن بزند.

تاملی درمورد آینده‌‌ی جدول تناوبی عناصر

امسال ۱۵۰‌‌اُمین سالگرد تولد جدول تناوبی عناصر است. درحالی‌که دانشمندان مشغول گرامی‌‌داشت میراث بزرگ دیمیتری مندلیوف در دسته‌‌بندی عناصر جهان هستند؛ هنوز تنی چند از آن‌‌ها در اندیشه‌‌ی یافتن روشی بهتر برای سازمان‌‌دهی جدول طبیعت به‌‌سر می‌‌برند. با کشف عناصر بسیار سنگین جدیدی که رفتارشان در تضاد با پیوستگی فعلی جدول مندلیوف است، شاید دیر یا زود به جدولی جدیدتر و البته کاراتر نیاز پیدا کنیم؛ جدولی که شاید به‌‌خاطر سپردن آن حتی سخت‌‌تر از آن چیزی باشد که تاکنون تصور می‌‌کردیم.