تبخال؛ انواع، روش‌های تشخیص، درمان و جلوگیری

تبخال نوعی عفونت است که از ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) ناشی می‌شود. این عفونت موجب بروز زخم یا تاول در دهان یا دستگاه تناسلی می‌شود. در صورتی که فرد به عفونت HSV مبتلا باشد، تا پایان عمر به این عفونت مبتلا خواهد شد؛ گرچه برخی افراد هرگز دچار علائم نمی‌شوند. توجه داشته باشید که هیچ درمانی برای تبخال وجود ندارد؛ اما انجام بعضی از کارها می‌تواند در مدیریت علائم و کاهش احتمال شدت گرفتن آن مؤثر باشد. در ادامه شما را با انواع تبخال، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری آشنا خواهیم کرد. همراه ما در زومیت باشید.

تبخال ضایعه کوچک و تاول‌مانندی است که معمولا روی لب‌ها، چانه‌ها، گونه‌ها یا در سوراخ‌های بینی به وجود می‌آید و کمتر در لثه یا سقف دهان ظاهر می‌شود. تبخال معمولا قبل از ترکیدن و پوست‌ریزی، موجب درد، احساس سوزش یا خارش می‌شود.

شایع‌ترین علت تبخال، ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) است. در مواقع دیگر، این تبخال درنتیجه عفونت با سویه دیگری به‌نام ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۲ (HSV-2) ایجاد می‌شود. در ایالات متحده، ۴۸.۱ درصد از کل افراد ۱۴ الی ۴۹ ساله به HSV-1 مبتلا هستند و این مسئله افراد را مستعد ابتلا به تبخال می‌کند. هیچ راه مشخصی برای بهبود و پیشگیری از تبخال وجود ندارد؛ اما فرد می‌تواند برای کاهش دفعات و مدت شیوع بیماری برخی اقدامات را انجام دهد.

HSV یک ویروس رایج است. بر اساس سازمان بهداشت جهانی (WHO)، در حدود ۶۷ درصد از مردم جهان، به عفونت HSV-1 و ۱۱ درصد به عفونت HSV-2 مبتلا هستند. توجه داشته باشید که این ویروس از بدن خارج نمی‌شود؛ البته بیشتر اوقات غیرفعال باقی می‌ماند؛ اما می‌تواند به‌صورت دوره ای مجددا فعال و باعث ایجاد تبخال شود. بیشتر افراد مبتلا به تبخال دهانی تا زمانی‌که دچار تبخال یا سایر علائم نشوند، این مسئله را درک نمی‌کنند. برخی افراد فقط یک بار به این ویروس مبتلا می‌شوند؛ زیرا HSV پس از ابتلا در حالت خاموش باقی می‌ماند. اما برخی دیگر ممکن است به‌طور مداوم شیوع داشته باشد و سال‌ها ادامه پیدا کند.

ویروس هرپس سیمپلکس دو نوع دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت:

ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) رایج ترین شکل HSV است و به همین خاطر جامعه پزشکی به دلیل حضور مداوم آن در سراسر جهان، HSV-1 را یک بیماری بومی می‌داند. HSV-1 معمولا منجر به تبخال دهانی می‌شود؛ زیرا در اکثر موارد HSV-1 بر دهان و نواحی اطراف آن تأثیر می‌گذارد. بااین‌حال ممکن است نواحی دیگر بدن همانند دستگاه تناسلی را هم تحت تأثیر قرار دهد. بد نیست بدانید که HSV-1 اغلب در دوران کودکی ایجاد می‌شود و یک بیماری مادام‌‍العمر است. این شرایط می‌تواند ازطریق تماس غیر جنسی با بزاق همانند بوسیدن گسترش پیدا کند.

ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۲ (HSV-2) ازطریق تماس جنسی گسترش می‌یابد و نوعی عفونت منتقله از راه مقاربتی (STI) به حساب می‌آید. HSV-2 به‌طور معمول منجر به تبخال دستگاه تناسلی می‌شود؛ به این معنی که علائم معمولا در اطراف ناحیه تناسلی و مقعد ایجاد می‌شوند.

افراد مبتلا به HSV معمولا علائم قابل توجهی تجربه نمی‌کنند؛ بااین‌حال فرد حتی بدون داشتن علائم هم می‌تواند ویروس را به شخص دیگری منتقل کند. تبخال در صورت بروز علائم معمولا به‌صورت زخم ظاهر می‌شود. این زخم‌ها در حقیقت تاول‌هایی هستند که در سطح پوست ایجاد می‌شوند و ممکن است خارش به‌همراه داشته باشند.

در نظر داشته باشید که تبخال می‌تواند در هر قسمتی از بدن ایجاد شود؛ اما بسته به نوع HSV معمولا در اطراف دهان، دستگاه تناسلی یا مقعد ظاهر می‌شود. بیشتر انواع تبخال در ۲۰ روز اول پس از ابتلا به عفونت ظاهر می‌شوند و می‌توانند حدود ۷ الی ۱۰ روز ادامه داشته باشند. علائم دیگر HSV می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سوزن سوزن شدن، خارش یا سوزش موضعی
• علائم شبیه به آنفولانزا
• مشکل در ادرار کردن
• عفونت چشم

به‌طور کلی باید گفت برخی از افراد مبتلا به تبخال دهانی هیچ علائمی ندارند و دیگران فقط پس از اولین تماس با ویروس، آن را تجربه می‌کنند. حداقل ۲۵ درصد از افراد مبتلا به تبخال دهانی دوباره دچار این ویروس می‌شوند و در این حالت، هر بار تبخال در همان مکان ظاهر می‌شود. علائم اولیه ویروس HSV-1 (تبخال دهانی) ممکن است ۲ الی ۲۰ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر شود و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• زخم در زبان، دهان، چانه، گونه‌ها یا سوراخ‌های بینی
• درد دهان یا زبان
• التهاب لب
• مشکل در بلعیدن
• گلو درد
• التهاب غدد لنفاوی
• دمای بالای بدن
• سر درد
• کمبود آب بدن
• حالت تهوع

عفونت دهان و لثه هم می‌تواند به وجود آید که به ژنژیواستوماتیت معروف است. این حالت به مدت ۱ الی ۲ هفته طول می‌کشد و دوباره تکرار نمی‌شود. همچنین در بزرگسالان عفونت گلو و لوزه‌ها به ‌نام فارنژیت و تونسیلیت هم ممکن است با عفونت اولیه تبخال دهانی ایجاد شود.

تبخال در چندین مرحله ظاهر می‌شود که در زیر به آن اشاره خواهیم کرد:

• احساس سوزن سوزن شدن، خارش یا سوزش در اطراف دهان که اغلب نشان‌دهنده شروع شیوع تبخال است.
• زخم‌های دردناک و آبدار که معمولا در اطراف دهان ظاهر می‌شوند.
• یک پوسته زرد رنگ روی زخم ها ایجاد می‌شود.
• این پوسته از بین می‌رود و پوستی صورتی رنگ ظاهر می‌شود که در طی ۳ الی ۴ روز بهبود پیدا می‌کند.
• بیشترین مدت زمانی‌که ممکن است تبخال بدون درمان از بین برود، ۱ الی ۲ هفته است و پس از آن دیگر جای زخمی باقی نمی‌ماند.

هر دو نوع HSV درنتیجه تماس مستقیم با ویروس ایجاد می‌شوند. HSV-1 معمولا ازطریق تماس دهان به دهان منتشر می‌شود که می‌تواند از زخم، بزاق یا پوست اطراف دهان ناشی شود و انتقال آن هم ممکن است به دلیل استفاده از مرهم لب، مسواک یا هر محصول دیگری که در تماس با HSV است، رخ دهد.

توجه داشته باشید تماس با کسی که شیوع فعال علائم را داشته باشد، خطر ابتلا به HSV-1 را به مراتب افزایش خواهد داد. بد نیست بدانید که در بعضی موارد، امکان انتقال HSV-1 در افراد هنگام فعالیت جنسی هم وجود دارد. انتقال HSV-2 تقریبا همیشه در هنگام تماس جنسی رخ می‌دهد. این وضعیت شامل هرگونه تماس با پوست، زخم، بزاق یا مایعات بدن فرد مبتلا به HSV-2 است و می‌تواند در هنگام رابطه جنسی واژینال، دهان یا مقعد به وجود آید.

همان‌طور که گفته شد، اکثر افرادی که یکبار به این ویروس مبتلا می‌شوند، دوباره به آن دچار خواهند شد؛ بنابراین افراد می‌توانند با شناسایی علائم و استفاده از دارو، آن را در خانه مدیریت کنند، بااین‌حال، در صورتی که علائم زیر را تجربه کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید:

• شدید بودن علائم
• بهبود نیافتن فرد بعد از گذشت ۱۰ روز
• التهاب لثه
• ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن

یک پزشک معمولا می‌تواند با درنظر گرفتن علائم و معاینه بصری، این وضعیت را تشخیص دهد؛ اما در برخی موارد همانند زمانی‌که فرد دارای یک سیستم ایمنی ضعیف باشد، ممکن است آزمایش خون تجویز شود یا از مایعات درون تبخال نمونه‌برداری شده و به آزمایشگاه فرستاده شود. برخی از عواملی که می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند شامل اچ آی وی، داروهای مربوط به پیوند عضو، برخی از انواع سرطان و برخی از داروهای مرتبط با درمان‌ سرطان هستند.

هیچ درمان مشخصی برای HSV وجود ندارد و هنگامی که علائم بروز می‌کنند، اغلب پس از گذشت چندین هفته بدون درمان برطرف می‌شوند. در حقیقت، هدف از درمان کمک به کنترل علائم و کاهش دفعات شیوع است که می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود؛ البته برخی از داروها هم می‌توانند خطر انتقال HSV به دیگران را کاهش دهند. کرم‌ها یا پمادهای ضدویروسی مختلفی برای برطرف کردن تبخال موجود است. این روش‌های درمانی علاوه بر بهبودی تبخال در تسکین خارش، سوزش و ناراحتی هم مؤثر هستند. نمونه هایی از داروهای ضد ویروسی در زیر آورده شده است که به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

• آسیکلوویر
• فامسیکلوویر
• والاسیکلوویر

این داروها به‌صورت قرص و آمپول موجود و قابل استفاده هستند.

برخی از درمان‌های خانگی در بهبود تبخال مؤثر هستند که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت:

کمپرس گرم یا سرد ممکن است درد و خارش تبخال را تسکین دهد. استفاده از گرما در ناحیه اطراف لب‌ها هم می‌تواند از ایجاد تاول در هنگام عفونت تبخال دهانی جلوگیری کند. کمپرس سرد به‌راحتی در خانه تهیه می‌شود؛ کافی است یک پارچه پشمی را به دور کیسه یخ بپیچید و آن را روی ناحیه دردناک بمالید. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نباید یخ را به‌طور مستقیم روی پوست قرار دهید. همچنین توصیه می‌شود که پیش از انجام هر کاری، ناحیه مربوطه را به آرامی با آب نمک شستشو دهید.

نتیجه یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که استفاده از عسل ممکن است به اندازه کرم‌های ضد ویروسی در درمان تبخال دهان مؤثر باشد. در این مطالعه، ۸ روز طول کشید تا تبخال با کرم ضد ویروس بهبود پیدا کند و این مدت زمان با عسل، ۹ روز بود. بااین‌حال تبخال دهانی می‌تواند طی یک الی دو هفته بدون درمان بهبود پیدا کند.

مطالعات قدیمی نشان می‌دهند که سیر ممکن است دارای خواصی باشد که  فعالیت چندین ویروس از جمله هر دو نوع ویروس HSV را کاهش دهد. نتایج برخی مطالعات حاکی از آن است که آلیسین (یک نوع ترکیب در سیر)، ممکن است برای از بین ‌بردن HSV مؤثر باشد. بااین‌حال هیچ مدرک روشنی وجود ندارد که نشان دهد سیر می‌تواند از بروز تبخال جلوگیری یا آن را درمان کند. در نظر داشته باشید که روش‌های مختلفی همانند خوردن سیر تازه و مصرف کپسول سیر برای استفاده از این گیاه وجود دارد.

ویتامین‌های مختلف ممکن است به محافظت از بدن در برابر ویروس و کاهش علائم کمک کنند. اگر فردی سطح ویتامین D پایینی داشته باشد، عفونت‌های تبخال به احتمال زیاد گسترش پیدا می‌کنند؛ زیرا ویتامین D می‌تواند با بهبود بخشی از سیستم ایمنی، از بدن در برابر عفونت محافظت کند. خواص آنتی اکسیدان ویتامین E هم ممکن است فشاری را که عفونت‌هایی همانند تبخال به سلول‌های سیستم ایمنی وارد می‌کنند و درنتیجه احتمال عفونت را کاهش دهد.

پژوهشگران درحال ‌حاضر آزمایش‌ها بالینی را با استفاده از ویتامین E علیه تبخال انجام می‌دهند. توجه داشته باشید که فرد می‌تواند با ایجاد برخی تغییرات در رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌ها، ویتامین دریافتی خود را افزایش دهد. همچنین قرار گرفتن پوست در معرض نور خورشید می‌تواند سطح ویتامین D را افزایش دهد.

برای تبخال دستگاه تناسلی، استفاده از ژل در ناحیه آسیب دیده می‌تواند ناراحتی ناشی از ادرار را کاهش دهد، البته باید توجه داشته باشید که شستن دست‌ها، هم قبل و هم بعد از استفاده از ژل بسیار حائز اهمیت است. داروخانه ژل‌های مخصوص عفونت‌های تبخال را به شما ارائه خواهد داد.

مدت‌ها است که مردم از انار به‌عنوان یک داروی خانگی برای عفونت استفاده می‌کنند. انار حاوی روی است که می‌تواند به کاهش عفونت تبخال کمک کند.

سایر توصیه‌های غذایی عبارت‌اند از:

• افزایش مصرف اسید آمینه لیزین، اگرچه شواهد مربوط به اثربخشی آن مختلف است
• اجتناب از اسید آمینه آرژنین
• اجتناب از استعمال دخانیات و مصرف مشروبات الکلی و کافئین
• شناسایی و حذف محصولات غذایی که باعث آلرژی می‌شوند

بهتر است بدانید که پروتئین سویا، بادام زمینی، گردو و ماهی همگی منابع غنی از آرژنین هستند. آووکادو، مرغ، پنیر و دلمه همگی از منابع لیزین به شمار می‌روند.

مطالعات قدیمی نشان داده‌اند که مکمل‌های زیر ممکن است در کنترل علائم تبخال مؤثر باشند:

• لیزین
• فلز روی
• آدنوزین مونوفسفات
• بادرنجبویه
• ویتامین C
• ویتامین E

نتیجه یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که مصرف حداقل ۱ گرم لیزین در روز به‌همراه کاهش مصرف آرژنین، می‌تواند به افراد در مدیریت علائم کمک کند. همیشه قبل از مصرف مکمل‌ها با پزشک مشورت کنید؛ زیرا آن‌ها ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشند یا اثرات منفی از خود به‌جای بگذارند.

استفاده از برخی روغن‌های اساسی می‌تواند باعث کاهش ویروس در سلول‌های HSV-1 شود. روغن‌هایی که ممکن است به بهبود تبخال کمک کنند، شامل موارد زیر هستند:

• آویشن
• اُکالیپتوس
• رزماری
• ترکیبات موجود در روغن میخک و روغن ضروری دارچین و ریحان

علاوه بر مصرف خوراکی، فرد می‌تواند از روغن‌ها در یک دستگاه مرطوب‌کننده، آب حمام یا با مخلوط کردن آن‌ها با یک روغن رقیق‌کننده و استفاده از آن‌ها در ناحیه آسیب‌دیده استفاده کند. استفاده از روغن رقیق‌‍کننده مهم است؛ زیرا اگر شخصی آن را مستقیما روی پوست خود بمالد، روغن ممکن است اثرات منفی ایجاد کند. روغن‌های رقیق‌کننده یا روغن های حامل شامل روغن بادام و روغن زیتون می‌شود. پژوهشگران در حال انجام آزمایش‌ها بالینی برای آزمایش سایر داروهای خانگی مؤثر، از جمله روغن کنجد، روغن نارگیل ارگانیک و روغن جوجوبا هستند. هنوز شواهد کافی برای اثبات اینکه یک روغن خاص می‌تواند به فرد در مدیریت علائم کمک کند، وجود ندارد.

• علایم ایدز چیست
• درمان آلزایمر
• روش‌های درمان سرطان سینه
• اخبار کامل پزشکی و درمان بیماری ها

برخی داروها می‌توانند احتمال انتشار ویروس تبخال را کاهش بدهند و در پایین آوردن شدت و دفعات علائم مؤثر باشند. داروهای اصلی که پزشکان برای این منظور تجویز می‌کنند، داروهای ضد ویروسی نامیده می‌شوند. این داروها شامل آسیکلوویر، فامسیکلوویر، والاسیکلوویر و پنسیکلوویر هستند. پزشک می‌تواند داروهای ضد ویروسی را برای مصرف خوراکی، داخل وریدی یا به‌صورت کرم موضعی تجویز کند.

در بیشتر موارد، تبخال علائمی ایجاد نمی‌کند. بااین‌حال اگر علائمی وجود داشته باشد، بهتر است از داشتن رابطه جنسی دهانی، مقعدی یا واژن خودداری کنید. بهتر است در مورد تبخال تناسلی خود با همسرتان صحبت کنید و او را در جریان قرار دهید. همچنین در صورتی که به تبخال دهانی دچار شدید، باید از ترکاندن و فشار دادن آن خودداری کنید.

اگر فرد با همسر خود که مبتلا به تبخال است فعالیت جنسی انجام داده یا اینکه علائمی داشته باشد، باید برای آزمایش به پزشک مراجعه کند. در صورتی که خانم بارداری به تبخال تناسلی مبتلا باشد، باید حتما با پزشک خود در این باره مشورت کند. این مسئله نادر است؛ اما گاهی ممکن است ویروس تبخال قبل، در حین یا بلافاصله پس از زایمان به جنین منتقل شود. این شرایط می‌تواند باعث تبخال نوزاد شود که بسیار خطرناک است.

HSV یک عفونت ویروسی بسیار شایع است که ازطریق تماس مستقیم به سرعت گسترش می‌یابد و احتمال ابتلا به آن نسبتا زیاد است. در بسیاری از موارد، فرد علائمی تجربه نخواهد کرد و بروز آن معمولا در هنگام شیوع است. در نظر داشته باشید که اولین شیوع معمولا بدترین و دردناک‌ترین نوع تبخال است. هیچ درمانی برای HSV وجود ندارد؛ اما استفاده از داروهای ضد ‌ویروس می‌تواند به افراد در مدیریت بیماری کمک کنند.