گذار به جهان ۱۰۰ درصد تجدیدپذیر؛ برنامه جدید دانشمندان برای مقابله با بحران اقلیمی

وضعیت اقلیمی جهان رو به وخامت بیشتر می‌‌رود. جنگل‌‌ها و مراتع نقاط مختلف جهان در شعله‌‌های گاه‌وبی‌گاه آتشی سرکش می‌‌سوزند و تعداد زیادی جانور از جمله کوالاها به‌‌همراه پوشش گیاهی این مناطق در حال ناپدید شدن هستند. خیل عظیمی از مردمان بی‌‌خانمان شده‌‌اند و شمار تلفات حوادث اقلیمی فزونی گرفته است.

خبر بد اینکه دفعات رخداد این‌‌گونه فجایع نیز در گوشه‌‌وکنار جهان شیب صعودی به‌‌خود گرفته است؛ درحالی که امروزه خود دقیقا می‌‌دانیم مشکل کار از کجاست. دانشمندان بارها و بارها از لزوم اقدام فوری در جهت تغییر رویه‌‌ی فعلی گفته‌اند؛ اما سازوکار واقعی این اقدامات همچنان در هاله‌‌ای از ابهام باقی مانده است. 

البته پیاده‌‌سازی برنامه‌‌ی یادشده به یک سرمایه‌‌گذاری هنگفت با ارزشی بالغ بر ۷۳ تریلیون دلار نیاز خواهد داشت؛ ولی پژوهشگران معتقد هستند مشاغل ایجادشده به‌‌همراه صرفه‌‌جویی‌‌های حاصل از پیشگیری خسارات می‌‌تواند کل این سرمایه‌‌ی عظیم را در کم‌‌تر از ۷ سال به اقتصاد جهان بازگرداند. مارک جکوبسون، نویسنده‌‌ی ارشد و مهندس اقلیمی در گفت‌‌وگو با ScienceAlert می‌‌گوید:

براساس محاسبات پیشین، ما به این نتیجه رسیده‌‌ایم که این اقدام می‌‌تواند جلوی افزایش ۱/۵ درجه‌‌ای دمای جهان را بگیرد. برنامه‌‌ی زمانی ما بسیار قوی‌‌تر از هریک از سناریوهای مطرح در گزارش هیئت بین‌‌المللی تغییرات اقلیمی خواهد بود. بنابر استدلال ما در سال ۲۰۰۹، گذار ۱۰۰ درصدی به انرژی‌‌های پاک تا سال ۲۰۳۰ از لحاظ تکنیکی و اقتصادی امکان‌‌پذیر است؛ با این حال، بنابر ملاحظات سیاسی و اجتماعی، درنظرگرفتن نقطه‌‌هدف سال ۲۰۵۰ عملی‌‌تر به‌نظر خواهد رسید.

اگر همه‌‌چیز  را باکمک انرژی پاک و تجدیدپذیر برقی‌‌سازی کنیم، خواهیم توانست تقاضای خود را در بخش انرژی تا ۵۷ درصد کاهش دهیم.

او و همکارانش نشان داده‌‌اند که  تنها باکمک انرژی بادی، آبی، خورشیدی و سیستم‌‌های ذخیره‌‌سازی در ۱۴۳ کشور می‌‌توان تقاضای انرژی جهان را پاسخ داد و در عین حال، پایداری شبکه‌‌های برق را حفظ کرد.

فناوری‌‌های یادشده همگی دردسترس و پایدار بوده و سرعت پاسخگویی سریع‌‌تری نسبت‌‌به نیروگاه‌‌های گازی خواهند داشت و درنتیجه ارزان‌‌تر نیز خواهند بود. همچنین طبق برنامه‌‌ی پیشنهادی هیچ‌‌گونه نیازی به توسعه‌‌ی نیروگاه‌‌های هسته‌‌ای (با دوره‌‌ی طراحی و بهره‌‌برداری ۱۰ الی ۱۹ ساله) نخواهد بود. همچنین بهره‌‌برداری از نیروگاه‌‌های زیست‌‌توده که خود آلودگی بیش‌‌تر هوا را در پی خواهند داشت، منتفی خواهد بود. جکوبسون می‌‌افزاید:

«زغال‌‌سنگ پاک» هرگز وجود نداشته و [در آینده نیز] وجود نخواهد داشت؛ چراکه این فناوری هرگز جواب نمی‌‌دهد و تنها باعث افزایش استخراج و درنتیجه انتشار آلودگی بیش‌‌تر خواهد شد؛ درحالی‌که  انتشار کربن کم‌‌تری را در پی نخواهد داشت. همچنین هیچ تضمینی وجود ندارد که تمامی کربن مهارشده همچنان به‌‌صورت مهارشده باقی بماند.

یافته‌‌های این گروه از دانشمندان نشان می‌‌دهد که برقی‌‌سازی تمامی بخش‌‌های انرژی موجب انعطاف‌‌پذیری بیش‌‌تر تقاضا در بخش انرژی می‌‌شود. همچنین ترکیب انرژی تجدیدپذیر با منابع ذخیره‌‌سازی هماهنگی بیش‌‌تری با این انعطاف‌‌پذیری در مقایسه با وضعیت کنونی خواهد داشت. این برنامه می‌‌تواند در درازمدت به ایجاد ۲۸/۶ میلیون شغل تمام‌‌وقت بیش‌‌تر منجر شود؛ در عین حال، پیاده‌‌سازی آن تنها به ۰/۱۷ درصد مساحت از اراضی جدید و ۰/۴۸ درصد از اراضی خارج از محدوده نیاز خواهد داشت. پژوهشگران در گزارش خود آورده‌‌اند:

البته انتشار دی‌‌اکسید ناشی از فرایند ایجاد زیرساخت‌‌های لازم برای این گذار انرژی امری ناگزیر خواهد بود. محاسبات پژوهشگران نشان می‌‌دهد که تولید فولاد و بتن موردنیاز برای این زیرساخت‌‌ها، انتشار حدود ۰/۹۱۴ درصد از سطح انتشار فعلی CO2 را در پی خواهد داشت. با این حال، استفاده از منابع تجدیدپذیر در فرایند تولید بتن می‌‌تواند این مقدار را کاهش دهد.

 نمی‌توان آنچه را که قرار است رخ دهد، به‌‌دقت پیش‌‌بینی کرد؛ اما راهکارهای بسیار و سناریوهای متعددی وجود دارند که می‌‌توانند مؤثر واقع شوند.

مایکل برنارد، صاحب‌‌نظر حوزه‌‌ی فناوری نیز معتقد است که برآوردهای این مطالعه بسیار محافظه‌‌کارانه بوده و در آن از فناوری‌‌ها و سناریوهای پرهزینه اجتناب شده است. او در مقاله‌‌ای از CleanTechnica می‌‌نویسد: «ذخیره‌‌سازی انرژی موضوعی حل‌‌شده است. حتی پرهزینه‌‌ترین و محافظه‌‌کاران‌‌ترین پیش‌‌بینی‌‌های مورد استفاده در مدل جکوبسون بسیار بسیار ارزان‌‌تر از کسب‌‌وکارهای امروزی هستند و تعداد فراوانی از راهکارها را ارائه داده‌‌اند.»

نویسندگان این گزارش تأکید می‌‌کنند که در کنار پیاده‌‌سازی این گذار انرژی، بسیار مهم است که هم‌زمان برای انتشار ناشی از منابع دیگر (نظیر کودسازی و جنگل‌‌زدایی) نیز تدبیری اندیشیده شود. ممکن است چنین پیشنهادی با مخالفت شماری از صنایع و سیاست‌‌مداران مواجه شود؛ به‌‌خصوص دسته‌‌ای که با عملی‌‌شدن گذار در بخش انرژی، متحمل بیش‌‌ترین ضرر خواهند شد و درنتیجه تمام منابع خود را صرف کاهش سرعت سیر حرکت به‌‌سوی آینده‌‌ی پایدار خواهند کرد. به‌نظر می‌‌رسد این گروه از افراد پیش‌‌تر نیز انتقادات خود را متوجه نتایج پژوهش قبلی پژوهشگران کرده بودند.

با این حال، جکوبسون می‌‌گوید که هزینه‌‌های گذار انرژی بسیار پایین آمده و این گذار هم‌‌اکنون در کشورهای فاقد سیاست‌‌گذاری نیز در حال وقوع است. برای مثال، در ایالات متحده‌‌ی آمریکا، ۹ ایالت از ۱۰ ایالتی که بیش‌‌ترین میزان نصب نیروگاه بادی را دارند، ازجمله ایالات جمهوری‌‌خواهی هستند که سیاست‌‌گذاری چندانی در جهت تشویق انرژی بادی ندارند.

دست‌کم ۱۱ گروه مستقل از پژوهشگران معتقد هستند که این نوع گذار انجام‌‌پذیر است. مارک دیزندورف و بن الیستون، پژوهشگران حوزه‌‌ی انرژی دانشگاه نیو ساوث ولز استرالیا نیز در زمره‌‌ی این گروه‌‌ از محققان خوشبین جای دارند. این دو تن با بررسی مهم‌‌ترین انتقادهای مطرح درمورد طرح گذار ۱۰۰ درصدی به‌‌سوی انرژی تجدیدپذیر این‌‌گونه جمع‌‌بندی کرده‌‌اند: «موانع اصلی بر سر راه (سیستم‌‌های ۱۰۰ درصد تجدیدپذیر الکتریکی) نه جنبه‌‌ی تکنولوژیکی دارند و نه اقتصادی؛ بلکه اصولا مسائل سیاسی، سازمانی و فرهنگی هستند.»

بنابراین تعداد زیادی از شواهد گواه از آن دارند که ما فناوری، منابع و دانش لازم برای عملی سازی این گذار را در اختیار داریم. حال پرسش نهایی این خواهد بود که در نهایت چه تعداد از ما جرأت کافی برای کنار گذاشتن ترس و باورهای غلط خود را خواهیم داشت؟

جکوبسون در خاتمه خاطرنشان می‌‌کند: «بزرگ‌‌ترین تهدید پیش‌‌رو آن است که برنامه‌‌ها با سرعت کافی پیاده‌‌سازی نشوند. امیدوارم که ملت‌‌ها بتوانند با دیکته‌‌کردن این برنامه‌‌ها به سیاست‌‌مداران خود، در حل مشکلات مطرح‌شده سهیم شوند.»

این گزارش در ژورنال علمی One Earth منتشر شده است. جزئیات مربوط به کشورهای مختلف از اینجا دردسترس خواهد بود.