فناوری‌های تحول‌آفرین دهه اخیر را بشناسید

جهانی که در آن زندگی می‌کنیم همواره با ظهور اختراعات و فناوری‌ها دچار دگرگونی شده است. از اختراع اعجاب‌انگیز لامپ توسط توماس ادیسون، تا نبوغ رویاپردازانی که تلفن همراه را بوجود آوردند. برخی فناوری‌ها تغییرات اساسی در زندگی انسان ایجاد کرده‌اند. در این مطلب می‌خواهیم به ۱۰ مورد از فناوری‌های دگرگون‌کننده در دهه‌ی اخیر اشاره کنیم.

کلیتون کریستنسن، استاد دانشگاه هاروارد، برای نخستین بار اصطلاح فناوری تحول آفرین(Disruptive Technology) را در سال ۱۹۹۵ در مقاله‌ای تحت عنوان "فناوری تحول آفرین: گرفتن موج" در مجله‌ی کسب‌و‌کار هاروارد به‌کار برد. بعد از آن نیز در سال ۱۹۹۸ در کتاب "معضل نوآور" به توضیح بیشتر فناوری‌های دگرگون‌کننده پرداخت. بنابر تعریف کریستنسن، این نوع فناوری که عمدتاً به‌دست استارتاپ‌ها به‌وجود می‌آید؛ در ابتدا بخش بسیار کوچکی از بازار را به خود اختصاص می‌دهد؛ اما در مدت کوتاهی آنچنان رشد خواهد کرد که جایگزین محصولات و صنایع قبلی می‌شود.

به بیان ساده‌تر، به ابداعاتی تحول آفرین گفته می‌شود که به‌طورکلی روی بخشی از سبک زندگی انسان‌ در شکل انجام کارها تأثیر بگذارد، زندگی روزانه را دچار تغییر و تحول اساسی کند و محصولات یا خدمات را ارزان‌تر، کارآمدتر، سریع‌تر و بهتر از قبل عرضه کند.

نباید نوآوری تحول آفرین را با نوآوری‌های جزئی اشتباه گرفت. نوآوری‌ جزئی در واقع بهبود یا ارتقاء یک محصول یا فناوری موجود است؛ اما نوآوری تحول آفرین به‌صورت ناگهانی در بازار مورد استقبال قرار می‌گیرد و محصولات مشابه را وادار به دنبال کردن خود یا خروج از بازار می‌کند.

بعد از آشنایی با مفهوم فناوری تحول آفرین و تفاوت آن با فناوری جزئی، بیایید نگاهی به ده مورد از این فناوری‌ها که در دهه گذشته ایجاد شده‌اند بیندازیم:

تا پیش از یک دهه گذشته، هوش مصنوعی قابلیت‌ها و کاربردهای بسیار محدودتری نسبت به امروز داشت. چت‌بات‌های هوشمند از الیزا (۱۹۶۶) تا سیری (۲۰۱۰)، الکسا (۲۰۱۴) و گوگل اسیستنت (۲۰۱۶) بر مبنای دستورات از پیش نوشته شده عمل می‌کردند و در برابر درخواست‌های مشابه، پاسخ‌ها و خروجی‌های تکراری و ساده‌ای تولید می‌کردند.

امروزه ابزارهای هوش مصنوعی بسیار پیشرفته‌تر شده‌اند و می‌توانند کارهای پیچیده‌تری انجام دهند. ChatGPT شرکت OpenAI، بینگ مایکروسافت و بارد گوگل، چت‌بات‌هایی هستند که از قدرت یادگیری عمیق و الگوریتم‌های شبکه عصبی بهره می‌برند و براساس دانشی که از طریق پردازش حجم عظیم اطلاعات بدست می‌آورند؛ توانایی تولید پاسخ‌هایی متناسب با درخواست و حتی رفتار و هدف کاربر دارند.

تفاوت این چت‌بات‌ها با نسل‌های قبلی در این است که در برابر درخواست کاربر صرفاً به استخراج اطلاعات نمی‌پردازند بلکه با تحلیل آموخته‌های قبلی خود و متناسب با شناخت خود از کاربر، پاسخ شخصی‌‌سازی شده‌ای را تولید می‌کنند. پاسخ‌ پیشنهادی می‌تواند به‌صورت متن، عکس، صوت یا حتی ویدیو باشد. حتی درخواست‌ مشابهی از طرف دو کاربر متفاوت، منجر به تولید پاسخ‌های کاملا مشابه نخواهد شد. می‌توان انتظار داشت که در دهه‌ی آینده همه‌ی بخش‌های یک خانه‌، از میزان روشنایی تا سیستم ایمنی و... کاملا به‌وسیله‌ی یک دستیار هوشمند کنترل شوند.

با این حال، برخی نگرانی‌ها در خصوص استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی وجود دارد. به عنوان مثال ممکن است بر محیط‌های کسب‌و‌کار اثر گذاشته و باعث از بین رفتن یا تغییر بعضی شغل‌ها شود. از موارد نگران کننده دیگر می‌توان به امنیت، حفظ حریم خصوصی، شفافیت و... اشاره کرد.

رایانش ابری امکان دسترسی آنلاین به سرورهای ابری و برخی نرم‌افزارها را بدون نیاز به خرید و نگهداری از سخت‌افزار دیتاسنتر فراهم می‌کند.

فراموش کردن رمز عبور حساب‌های کاربری در سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلف، مشکلی است که برای همه‌ی ما اتفاق افتاده است. اما به لطف نوآوری غول‌های تکنولوژی بخاطر معرفی سرویس لاگین بدون رمز؛ این دغدغه هم به تاریخ پیوست. این سرویس امکان ورود به حساب کاربری را از طریق تایید ایمیل، رمز عبور یکبار مصرف، احراز هویت بیومتریک (مثل اثر انگشت) یا استفاده از کلید فیزیکی(مثل یک USB حاوی کد امنیتی) فراهم می‌کند و دیگر لازم نیست پسوردهای متعدد و طولانی را حفظ کنیم.

ورود بدون رمز با استقبال زیادی در بین کاربران روبرو شد. طبق یک نظرسنجی بیش از ۵۴ درصد افراد بالغ، تأیید هویت بدون رمز را بر استفاده از رمز عبور ترجیح می‌دهند.

بسیاری از اپلیکیشن‌های بانکداری از احراز هویت بیومتریک برای تأیید ورود کاربر استفاده می‌کنند. احراز هویت بیومتریک به‌روش‌های مختلفی از قبیل اثر انگشت، تشخیص چهره، الگوی شبکیه‌ چشم و تشخیص صدا انجام می‌شود. به عنوان مثال همکاری مایکروسافت با شرکت نوانس(فعال در حوزه پزشکی) منجر به توسعه‌ی سیستمی با قابلیت احراز هویت از طریق صدای افراد شده است که جهت ایجاد دسترسی پزشکان و پرستاران به سوابق بیمار استفاده می‌شود.

در طی دهه‌‌ی اخیر شاهد رشد و توسعه‌ی سریع خوردوهای برقی و خودران بوده‌ایم. سیستم خودران با پردازش اطلاعات حسگرها و تصاویر دوربین‌های نصب شده در خودرو، به درک کاملی از محیط پیرامون خودرو دست پیدا کرده و آن را بدون نیاز به دخالت راننده هدایت می‌کند. مثلا خودران‌های ساخت شرکت تسلا دارای ویژگی اتوپایلوت هستند؛ این ویژگی امکان رانندگی در شرایط مختلف جاده، تنظیم سرعت و فاصله در ترافیک، تغییر خودکار لاین حرکت، پارک خودکار و... را برای خودرو ایجاد می‌کند. علاوه بر تسلا، شرکت‌های دیگری نظیر زوکس، اتوایکس، وایمو و... در صنعت تولید وسایل نقلیه خودران نقش ایفا کرده‌اند.

در حالی که خودروهای برقی و هیبریدی، به عنوان راه حلی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، به سرعت جای خود را در بازار خودرو باز کرده‌اند؛ عملکرد خودروهای خودران همچنان به بهبود و پیشرفت بیشتری نیاز دارد تا به نقطه‌ی اطمینان کامل برای عرضه‌ به بازار دست پیدا کند. با این وجود، به‌طور قطع می‌توان پیش‌بینی کرد که آینده‌ی جاده‌ها در دست وسایل نقلیه خودران خواهد بود.

پهپاد یا کوادکوپتر وسیله‌‌ی هیجان‌انگیزی است که به‌طور کاملاً مستقل یا به‌صورت کنترل از دور پرواز می‌کند و قابلیت‌های گسترده‌ای در صنایع مختلف پیدا کرده است. امروزه از کوادکوپترها برای تحویل کالا، تصویربرداری هوایی با کاربردهای بسیار متنوع، مراقبت و کنترل هوشمند، رسیدگی سریع پزشکی یا پلیسی، صنایع نظامی و موارد دیگر استفاده می‌شود. طبق یک گزارش، در سال ۲۰۲۲ بیش از دوهزار مورد تحویل کالا به‌صورت روزانه در دنیا توسط پهپادها به ثبت رسیده است. این آمار یک رشد جهشی را نسبت به سال‌های قبل خود نشان می‌دهد. به‌طور قطع با به‌کارگیری هوش مصنوعی در این پرنده‌های رباتیک، شاهد قابلیت‌های بسیار خیره کننده‌تر آن‌ها خواهیم بود.

فناوری بلاکچین، در طول ده سال اخیر، اکوسیستم اینترنت مبتنی بر سرور مرکزی را به‌طور کامل به یک سیستم رمزنگاری شده‌ی غیرمتمرکز، غیرقابل تغییر و شفاف تغییر داد. رمزارزها، متاورس و توکن غیرقابل تعویض همگی بر بستر این تکنولوژی توسعه یافتند.

این چهار فناوری گونه‌های نوینی از ابداع، خلاقیت، تصویرسازی و تعامل را ایجاد کردند. بلاکچین و متاورس شما را قادر می‌سازند که به تولید، اشتراک‌گذاری یا حتی فروش محتواهای خود بپردازید. از سوی دیگر، فناوری‌های NFT و رمزارز این امکان را فراهم می‌کنند که بر دارایی مالی و داده‌های شخصی خود راحت‌تر اعمال کنترل و مالکیت کنید و بتوانید با ایمنی بیشتری به فعالیت اقتصادی بپردازید.

ساعت هوشمند مهمترین گجت پوشیدنی در دهه گذشته بوده است. از سال ۲۰۱۳ با معرفی ساعت‌های هوشمند پبل (Pebble) و Galaxy Gear سامسونگ، این فناوری پوشیدنی بطور گسترده در دستان مردم جهان قرار گرفت. اسمارت واچ‌ها امکان کار با بعضی از اپلیکیشن‌های کاربردی، نوتیفیکیشن موبایل، تشخیص صدا، ارتباط بلوتوث و حتی دوربین را برای کاربران فراهم کردند و به ابزارهای مکملی برای گوشی‌های هوشمند تبدیل شدند.

در سال ۲۰۱۵ شرکت اپل اولین مدل ساعت هوشمند خود را تحت عنوان اپل واچ عرضه کرد. اپل ویژگی‌هایی مانند حسگر ضربان قلب، نمایشگر رتینا، اپل پی و برخی امکانات دیگر را به ساعت هوشمند اضافه کرد. به تدریج ساعت هوشمند تبدیل به یک ابزار مستقل با امکانات بسیار پیشرفته‌تر شد.

علاوه بر ساعت هوشمند، ایرپاد اپل نیز از متداول‌ترین گجت‌های پوشیدنی است که اولین نسل آن در ۲۰۱۶ همراه با آیفون ۷ روانه بازار شد. ایرپاد نسل دوم، در سال ۲۰۱۹ معرفی شد و قابلیت‌هایی همچون حذف نویز، صدای سه بعدی و سیری (دستیار صوتی هوشمند اپل) به آن اضافه شد.

عینک هوشمند، گجت پوشیدنی دیگری است که سال‌هاست که از طرف غول‌های تکنولوژی دنیا در حال توسعه است. در سال ۲۰۲۱ شرکت فیس‌بوک با همکاری ری بن، از عینک مخصوص خود به نام ری بن استوریز (Ray Ban Stories) رونمایی کرد. این عینک از دو دوربین، دو میکرو اسپیکر، یک میکروفن آرایه‌ای سه-تایی، پردازنده کوالکام و تاچ خازنی روی دسته تشکیل شده است. با این عینک می توانید تصاویر و ویدیوهایی مخصوص صفحه‌ی فیس‌بوک یا اینستاگرام خود ضبط کرده و بلافاصله آن‌ها را به اشتراک بگذارید. اخیرا نیز اپل عینک واقعیت ترکیبی ویژن پرو را با سخت‌افزار خارق‌العاده و نرم‌افزار بی‌نظیر رونمایی کرد.

در اینجا بعضی از شگفت‌انگیزترین گجت‌های پوشیدنی را به‌‌طور خلاصه معرفی کردیم. به‌طور قطع با گجت‌های بسیار هوشمندتر و پیچیده‌تری در دهه‌ی آینده روبه‌رو خواهیم بود.

احتمالاً تابه‌حال عبارات "واقعیت افزوده" و "واقعیت مجازی" را شنیده‌اید و شاید از هدست‌های VR استفاده کرده باشید. به بیان ساه، با واقعیت افزوده می‌توانیم چیزهایی را از طریق صفحه‌ی نمایشگر موبایل خود یا عینک واقعیت افزوده، به محیط واقعی اضافه کنیم. در مورد واقعیت مجازی نیاز به پوشیدن یک هدست مخصوص داریم تا ما را به‌کلی وارد یک دنیای مجازی با تمام ویژگی‌های دیداری و شنیداری دیگر کند.

این‌ها البته فناوری‌های خیلی تازه‌ای نیستند. در حقیقت از دهه ۱۹۶۰ میلادی در مواردی مانند تعلیم سربازان، آزمایش کیفیت محصول در برخی صنایع، شبیه سازی عملیات فضایی برای فضانوردان ناسا و شبیه سازی جراحی، از واقعیت مجازی استفاده می‌شد. اما به دلیل عدم پیشرفت تکنولوژی، کاربردها و قابلیت‌های آن بسیار محدودتر از چیزی بود که امروز می‌بینیم.

با معرفی هدست‌های آکیولس ریفت و هولولنز مایکروسافت در سال ۲۰۱۶ عملاً صنعت واقعیت مجازی وارد فاز جدیدی شد و توانست به‌صورت عمومی عرضه شود. از آن زمان تاکنون شرکت‌های مختلفی مانند سونی برای پلی استیشن، مایکروسافت، اپل و متا انواع هدست‌های VR را رونمایی و عرضه کرده‌اند.

موقعیت‌یاب جهانی، یک سیستم ردیاب ماهواره‌ای است که سیگنال‌های دقیقی را برای تعیین مکان کاربر به زمین ارسال می‌کند. این سیستم در دهه‌ی ۱۹۷۰ برای مکان‌یابی سربازان ارتش آمریکا توسعه پیدا کرد. به تدریج بهره‌گیری از موقعیت‌یاب شکل عمومی‌تری پیدا کرد. در ده سال گذشته استفاده از اپلیکیشن‌های مسیریابی به یکی از عادت‌های روزانه تبدیل شده است. امروزه پیدا کردن موقعیت هر نقطه در جهان به سادگی باز کردن یک برنامه در گوشی است. تاکسی‌های اینترنتی، ردیابی یک محموله‌ی حساس، افزایش ایمنی در سفر، دسترسی سریع‌تر در موارد اورژانسی و... امکانات جدایی‌ناپذیر GPS در زندگی ما هستند.

پرینترهای سه بعدی در دهه‌ی ۱۹۸۰ به‌وجود آمده‌اند. با این حال بعد از ۳۰ سال آنچنان کاربردهای بی‌شماری پیدار کردند که به‌کلی مسیر اصلی خود را متحول ساخته‌اند. امروزه از پرینتر سه بعدی برای تست نمونه اولیه‌ی یک محصول قبل از تولید انبوه آن در کارخانه استفاده می‌شود که همین امر هزینه‌‌ی طراحی، عیب‌یابی و تولید انبوه محصولات را به‌طور چشمگیری کاهش داده است. از پرینتر سه بعدی در تولید انواع جواهرات، مجسمه‌ها، اسبا‌ب‌بازی‌ها و هرچیز دیگر استفاده می‌شود.

باید ذهن خودمان را برای تخیل در مورد فناوری‌های دگرگون‌ساز آینده باز کنیم. زیرا تغییرات به‌سرعت در حال وقوع و اجتناب‌ناپذیر هستند و ممکن است در ۱۰ سال بعد بیشتر تکنولوژی‌های امروزی را نبینیم.

با پیشرفت‌های چشمگیری که در هوش مصنوعی، بلاکچین، خودروهای خودران و رایانش ابری به‌وجود آمده است؛ هیجان زیادی برای تماشای تأثیر عمیق این پدیده‌ها در زندگی آینده خواهیم داشت.