با کمال غفاریان آشنا شوید؛ میلیاردر ایرانی که می‌خواهد آمریکا را به ماه بازگرداند

بخش عمده‌ی برنامه‌ی فضایی آمریکا از دفاتر بی‌نام و نشان در حومه‌ی واشنگتن دی‌سی اداره می‌شود. در یکی از همین دفاتر، می‌توان کمال غفاریان، میلیاردر فضایی ایرانی آمریکایی را پیدا کرد. غفاریان که دقیقا ۴۷ سال پیش از ایران به آمریکا مهاجرت کرد، پشت میزی ساخته‌شده از عقیق سلیمانی سفید و درخشان که آن هم از ایران آمده است، می‌نشیند.

آقای غفاریان در گفتگو با تیم فرنهولز، روزنامه‌نگار نیویورک‌تایمز گفت عقیق یادشده را به دلیل ماهیت نیمه‌شفاف منحصربه‌فردش در هنگام تابش نور و همچنین به‌دلیل انرژی معنوی ساطع‌شده از آن، به آمریکا وارد کرده است. وی به اهمیت مدیتیشن برای ارتباط با انرژی موجود در کیهان باور راسخ دارد و از دهه‌ها پیش به‌طور روزانه مشغول انجام این کار بوده است.

درهمین‌حال که غفاریان درباره‌ی انرژی نهفته در مواد معدنی صحبت می‌کند، شرکت او در تلاش است تا کاری را انجام دهد که هیچ نهاد خصوصی‌ای تاکنون در جهان موفق به انجام نشده است: فرود آرام روی سطح ماه.

غفاریان متخصص پروژه‌های بلندپروازانه‌ی تجاری است. او صاحب مجموعه‌ای از شرکت‌هایی است که نه‌تنها فضاپیما به ماه فرستاده‌اند، بلکه می‌خواهند ایستگاهی فضایی را برای قراردادن در مدار زمین بسازند، رآکتورهای هسته‌ای را با طراحی پیشرفته به بازار بفرستند و فناوری سفرهای سریع‌تر از نور را مطالعه کنند.

آقای غفاریان به الگوی دولتی-خصوصی باور دارد. او می‌گوید: «اگر به خودروها یا هواپیماها و تمام این فناوری‌ها نگاه کنید، کارآفرین‌هایی را می‌بینید که آن‌ها را خلق کردند و بازی را تغییر دادند. درست است؟ از جمله‌ی این افراد می‌توان به هنری فورد یا هوارد هیوز اشاره کرد.»

اینتوئتیو ماشینز (Intuitive Machines) که در سال ۲۰۱۳ به دست کمال غفاریان تاسیس شد، تنها شرکت سهامی عام آمریکایی است که بر اکتشاف ماه تمرکز دارد. هدف شرکت این است که با ساخت نیروگاه‌ها، شبکه‌های ماهواره‌ای و سایر زیرساخت‌ها، احداث سکونتگاه قمری را که علاقه‌مندان به فضا از دیرباز در رویای آن بوده‌اند، سرانجام امکان‌پذیر کند.

پنجشنبه‌ی گذشته، اینتوئتیو ماشینز ماه‌نشینی خصوصی به نام اودیسئوس را برفراز موشک فالکون اسپیس ایکس پرتاب کرد. اودیسئوس یکی از دو فضاپیمایی است که شرکت قصد دارد امسال از طرف ناسا به قمر زمین بفرستد. وقتی ماه‌نشین جداسازی موفقیت‌آمیز از موشک را به کنترل‌کنندگان پرواز گزارش داد، آقای غفاریان پیامکی از مدیر ماموریت شرکت دریافت کرد: «تبریک می‌گویم کمال، اکنون پسر جدیدی داری که نامش اودیسئوس است و صحبت می‌کند.»

اگر همه‌چیز به خوبی پیش برود، اودیسئوس ۲۲ فوریه (۳ اسفند) روی ماه فرود خواهد آمد. ماه‌نشین شش‌ضلعی اینتوئتیو ماشینز به دوربین‌های آژانس فضایی آمریکا، لیدار، بازتابنده‌ی لیزری و حسگر برای اندازه‌گیری محیط پلاسمایی ماه مجهز شده است.

کریس کویلتی، تحلیلگر صنعت فضا که با هدف عادی‌سازی کسب‌وکار قمری به اینتوئتیو ماشینز مشاوره می‌دهد، می‌گوید: «حتی همین پنج سال پیش، در مورد فعالیت قمری صحبت نمی‌کردم؛ [زیرا] مردم با حالت تمسخر‌آمیز به من نگاه می‌کردند.»

تبدیل‌شدن به اولین شرکت خصوصی که به‌طور ایمن به ماه یا هر جسم نجومی دیگری می‌رسد، کار کوچکی نیست. سطح ماه پر از تلاش‌های ناموفق اخیر است. استروباتیک، اولین شرکت آمریکایی که به ماه فضاپیما فرستاد، پیش از آنکه اصلا به مدار ماه برسد، دچار نشت مرگبار سوخت شد. یک رقیب دیگر حتی پیش از آنکه از روی زمین برخیزد، از دور رقابت خارج شد.

دولت‌ها نیز در سال‌های اخیر کارنامه‌ی چندان درخشانی از خود به جا نگذاشته‌اند. روسیه، ابرقدرت فضایی سال‌های دور دراثر یک نقص، ماه‌نشین لونا ۲۵ را از دست داد و هند پیش از آنکه امسال تاریخ‌سازی کند، در اولین تلاش خود در سال ۲۰۱۹ با شکست مواجه شده بود. آژانس فضایی ژاپن در ماه ژانویه اولین ماه‌نشین خود را روی سطح ماه قرار داد؛ اما فضاپیما به شکل وارونه به ماه رسید. در قرن ۲۱، فقط سازمان فضایی چین چندین بار با موفقیت روی ماه فرود آمده است.

طرفداران سرسخت برنامه‌ی فضایی در آمریکا و برخی نمایندگان کنگره، احساس فشار می‌کنند تا از مسابقه‌ی فتح ماه عقب نمانند. تصمیم ناسا برای استخدام اینتوئتیو ماشینز و دیگر شرکت‌های خصوصی برای ارسال فضاپیماهای رباتیک به ماه، با هدف تسریع بازگشت آمریکا به ماه انجام شد. اینتوئتیو ماشینز یکی از ده‌ها شرکتی است که که برای به‌دست‌آوردن قراردادهای ماموریت‌های قمری ناسا، در مناقصات این سازمان شرکت کرده‌اند. ماموریت اودیسئوس دراصل اولین موج از برنامه آرتمیس است که دولت ترامپ با هدف بازگرداندن فضانوردان آمریکایی به ماه تا سال ۲۰۲۷، در سال ۲۰۱۷ راه‌اندازی کرد.

وقتی بین سال‌های ۱۹۶۹ و ۱۹۷۲، فضانوردان آمریکایی در قالب برنامه آپولو برای ماموریت‌های کوتاه‌مدت به ماه فرستاده شدند، آن سفرهای اکتشافی، ماموریت‌هایی با هدف اثبات برتری فناورانه‌ی ایالات متحده در دوران جنگ سرد قلمداد شدند؛ درحالی‌که هدف کارزار فتح ماه در قرن ۲۱ کمی متفاوت است. همان‌طور که بیل نلسون، مدیر ناسا گفته است، آمریکایی‌ها این بار به ماه می‌روند تا در آنجا بمانند.

اگر آرتمیس طبق برنامه پیش برود، انسان‌ها برای پژوهش‌های علمی و بررسی امکان‌پذیری اکتشافات در اعماق فضا، بازدیدهای مکرر و طولانی‌مدت از نزدیک‌ترین همسایه‌ی نجومی زمین انجام خواهند داد. در این بین، هدف جدید دیگری نیز وجود دارد: آژانس فضایی می‌خواهد درنهایت با احداث زیرساخت‌ها، سامانه‌های حمل‌ونقل، پرداخت و موارد دیگر در ماه، شرایط را برای شکل‌گیری اقتصادی فرازمینی فراهم کند.

در سال‌های پس از حادثه‌ی شاتل فضایی کلمبیا و از دست‌‌رفتن هفت فضانورد آن در سال ۲۰۰۳، ناسا تصمیم گرفت بودجه‌ی محدود خود را روی ماموریت‌های علمی و اکتشافی در فضای دوردست متمرکز کند و طراحی و ساخت وسایل نقلیه برای رسیدن به ایستگاه فضایی بین‌المللی را برعهده‌ی بخش خصوصی قرار دهد. در نتیجه‌ی این رویکرد، شرکت‌هایی مانند اسپیس ایکس وارد میدان شدند و با ساخت وسایل نقلیه‌ای که خود صاحبشان بودند، شروع به خدمات‌دهی به مشتریان ازجمله ناسا کردند.

موفقیت مدل خصوصی-دولتی، کسب‌وکار فضا را تغییر داد. ناسا میلیاردها دلار صرفه‌جویی کرد و درمقابل، اسپیس ایکس بر صنعت پرتاب موشک سلطه پیدا کرد. این دگرگونی، نسل جدیدی از شرکت‌های فضایی را به‌وجود آورد که مشتاق هستند از کاهش هزینه‌ی دسترسی به فضا بهره‌مند شوند. ناسا نیز می‌تواند از این فرصت بهره بگیرد و بودجه‌ی محدود خود را صرف پروژه‌های دیگر کند. سرمایه‌گذاران خطرپذیر و سرمایه‌گذاران وال‌استریت از پیش‌بینی‌های «اقتصاد فضایی تریلیون دلاری» از سوی شرکت‌هایی مثل مورگان استنلی هیجان‌زده شدند و میلیاردها دلار پول را به سمت شرکت‌هایی هدایت کردند که می‌خواهند در مدار زمین تجارت کنند.

اگر با هرکس از هر سنی درباره‌ی فضا صحبت کنید، فرود روی ماه به‌طرز اجتناب‌ناپذیر مطرح می‌شود. آقای غفاریان وقتی به‌عنوان کودکی ۱۱ ساله در اصفهان، زادگاه خود درحال تماشای تلویزیون در خانه‌ی همسایه‌اش بود، گام‌برداشتن نیل آرمسترانگ روی ماه را مشاهده کرد. او در شب‌های گرم تابستان با برادرانش بیرون از خانه می‌خوابید و مسحور ستاره‌ها می‌شد. کمال می‌دانست که جاده‌ی رسیدن به ماه از ایالات متحده می‌گذرد. او در ۱۸ سالگی، در سال ۱۹۷۷، بورسیه‌ی تحصیلی در دانشگاه معتبر شیراز را رها کرد و با دوهزار دلار پولی که از عمویش قرض گرفته بود، با پرواز مستقیم از تهران به نیویورک رفت.

یک روز در سال ۱۹۹۴، غفاریان ۲۵۰هزار دلار پول وام مسکن خود را گرفت، هارولد استینگر، رئیس سابقش را صدا زد و او را متقاعد کرد که باید شرکت خودشان را تاسیس کنند تا تخصص مهندسی را به صورت قراردادی به ناسا ارائه دهند. درطول دو دهه‌ی بعد، کسب‌وکار کوچک غفاریان رشد کرد و به یکی از پیمانکاران برتر آژانس فضایی تبدیل شد.

شرکت غفاریان نقشی رویایی را در برنامه‌ی بازگشت به ماه در دوران ریاست‌جمهوری جورج دبلیو بوش به‌دست آورده بود؛ اما پیش‌بینی‌های فراتر از حد انتظار ناسا از بودجه و بحران مالی سال ۲۰۰۸ موجب شد که دولت اوباما این برنامه را در سال ۲۰۱۰ لغو کند. غفاریان گفت: «از این تصمیم متنفر بودم. ما روی برنامه‌هایی که در ناسا شروع کردیم و کامل نکردیم، پول‌های زیادی هدر دادیم.»

در سال ۲۰۰۷، غفاریان، آقای استینگر، شریک تجاری خود را در سفری بشردوستانه به کیشناسای اوگاندا همراهی کرد. در آنجا، آقای غفاریان تا حدی دچار بحران میانسالی شد. «لحظه‌ی تحول‌آفرین» او زمانی فرا رسید که از مدرسه‌ی تحت حمایت مالی خود بازدید کرد و فهمید مدرسه به شبکه‌ی برق متصل نیست.

غفاریان می‌گوید فهمیدم «اگر برق نداشته باشی، آب سالم نداشته باشی، تحصیلات نداشته باشی، واقعا نمی‌توانی از فقر رها شوی و سپس به آب‌وهوا هم توجه می‌کنم.» او که اکنون از نظر مالی مستقل از کسب‌وکار راه‌اندازی‌شده با استینگر است، تصمیم گرفت مجموعه‌ای از شرکت‌ها را تاسیس کند که با مشکلات چالش‌برانگیز مقابله می‌کنند. غفاریان این هدف را در سال ۲۰۰۹ با X-Energy، شرکتی که متعهد به ساخت رآکتورهای هسته‌ای است، شروع کرد. اندکی بعد، کسب‌وکارهای فضایی و فراتر از آن نیز به واقعیت تبدیل شدند.

غفاریان جذب‌کننده‌ی افراد است. او اهدافش را در جلسات ناراحت‌کننده‌ی ناسا، وقتی پیمانکار بازنده باید کلیدها را به برنده تحویل بدهد، یا در بازی پوکر که برای میزبانی از آشنایان فعال در صنعت فضا برگزار کرده است، شناسایی می‌کند. او با افراد ارتباط می‌گیرد و یک روز، آن‌ها را متقاعد می‌کند که عهده‌دار یک شغل شوند یا شرکت خودشان را تاسیس کنند.

استیو آلتموس، در زمانی که مهندس برتر مرکز فضایی جانسون ناسا در هیوستون بود، جذب غفاریان شد. آلتموس بعد از ۲۴ سال فعالیت در آژانس فضایی، می‌خواست کاری متفاوت انجام دهد.

آلتموس در سال ۲۰۱۳ به‌همراه کمال غفاریان شرکت اینتوئتیو ماشینز را تاسیس کرد. ایده این بود که از دانش ناسا برای حل مشکلات در سایر صنایع ازجمله دستگاه‌های پزشکی و تولید انرژی پیشرفته استفاده شود؛ اما طرح تجاری پایدار برای تحقق این هدف به کندی شکل گرفت. سپس در سال ۲۰۱۸، ناسا تحت رویکرد جدید خود با صدور فراخوان از بخش خصوصی خواست تا حسگرهای علمی را به مکان‌هایی مانند دهانه‌های قطب جنوب ماه حمل کنند؛ جایی که فضاپیماهای در گردش مدار، شواهدی از یخ‌آب را شناسایی کرده‌اند.

صرف میلیون‌ها دلار برای کسب‌وکاری که فراتر از چشم‌انداز ناسا وجود نداشت، خطرناک بود. اما غفاریان، آلتموس و تیم کرین، دیگر مهندس سابق ناسا و مدیر ارشد واحد فناوری در اینتوئتیو ماشینز، کشش ماه را احساس کردند. کرین در ایمیلی نوشت پس از لغو برنامه‌های دوره اوباما، «برای سال‌ها نمی‌توانستم بدون داشتن احساس انزجار از اعماق وجودم، به ماه نگاه کنم. می‌خواستم مطمئن باشم که واقعا قرار است انرژی لازم را صرف این تلاش کنیم.»

پنج سال بعد، تیم اینتوئتیو ماشینز با موفقیت دست به طراحی، آزمایش و ساخت ماه‌نشین خود زد و مجموعه‌ای از قراردادهای ناسا را به‌دست آورد. شرکت در سال ۲۰۲۳ وارد بورس شد و با جذب ده‌ها میلیون دلار سرمایه، آقای غفاریان را دست‌کم روی کاغذ به میلیاردر تبدیل کرد.

شرط‌بندی بزرگ دیگر غفاریان در اقتصاد فضایی جدید، شرکت آکسیوم اسپیس است که در سال ۲۰۱۶ با همکاری مایکل سافردینی، مدیر سابق ایستگاه فضایی بین‌المللی تاسیس شد. آکسیوم اسپیس را می‌توان اولین خط فضایی جهان نامید. این شرکت، مسافران را آموزش می‌دهد تا با موشک‌های اسپیس ایکس، برای اقامتی تقریبا یک هفته‌ای به ایستگاه فضایی بین‌المللی سفر کنند. این شرکت درنهایت می‌خواهد ایستگاه فضایی خود را بسازد. آکسیوم با دیگر شرکت‌های فضایی مانند بلو ارجین جف بزوس رقابت می‌کند و سال گذشته به‌خاطر همکاری با برند مد پرادا برای طراحی لباس‌های فضانوردی ماه برای ناسا، خبرساز شد.

وقتی آژانس فضایی در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که برای بازدید از ایستگاه فضایی بین‌الملی، تقریبا ۳٫۵ میلیون دلار از هر مسافر دریافت می‌کند، برخی افراد از این نابرابری که به ثروتمندان امکان می‌دهد از آزمایشگاهی دولتی در فضا بازدید کنند، ناراحت شدند. هزینه‌ی کامل سفر همچنین بلیت موشک را که ظاهرا ۶۰ میلیون دلار قیمت دارد، شامل می‌شود.

بااین‌حال، کسب‌وکار آکسیوم به‌گونه‌ای دیگر تغییر کرده است. این شرکت اکنون وظیفه‌ی به پرواز درآوردن فضانوردان از کشورهای خارجی دوست را که به‌دنبال کسب تجربه‌ی بیشتر در مدار هستند، برعهده گرفته است.

ائتلاف کشورهایی که ایستگاه فضایی بین‌المللی را اداره می‌کنند، انتظار دارند که این پایگاه مداری را تا پیش از پایان دهه‌ی جاری بازنشسته کنند؛ اما ناسا و سایر بازیگران فضا همچنان خواهان حضور پایدار در مدار نزدیک زمین هستند. به همین دلیل، آژانس فضایی در تصمیمی که با رویکرد جدیدش سازگار است، از شرکت‌های خصوصی خواسته تا ایستگاه‌های خود را بسازند. آکسیوم برای انجام این کار اقدام کرده و حق اتصال ماژول خود به ایستگاه فضایی بین‌المللی در سال ۲۰۲۶ را به‌دست آورده است. این ماژول بعدا قرار است هسته‌ی اولین ایستگاه فضایی خصوصی جهان را شکل بدهد.

این خطر وجود دارد که نوسانات بزرگ خیلی سریع اتفاق بیفتند. اسپیس ایکس موفق شد موشک‌های خود را به مشتریان زیادی که به دنبال دسترسی به فضا هستند، بفروشد؛ اما بازار تجاری برای سفرهای گردشگری به ایستگاه‌های فضایی یا ماه هنوز آن‌قدر مطمئن نیست. ممکن است این بازار آن‌طور که انتظار می‌رود، قدرتمند نباشد یا به اندازه‌ی کافی بزرگ نباشد که بتواند از چندین شرکت پشتیبانی کند.

بااین‌حال، باورمندان واقعی به اقتصاد فضایی، گذار از دنیای اکتشافات فضایی دولتی به سوی آینده‌ای را تصور می‌کنند که در آن، فعالیت در فضا بسیار شبیه به فعالیت‌های زمینی است و ترکیبی از افراد، شرکت‌ها و کشورها با اهداف متفاوت با هم کار می‌کنند. غفاریان پیش از پرتاب اودیسئوس، با جمعی از همکارانش، کارمندان ناسا، اسپیس ایکس و سرمایه‌گذاران صحبت کرد و آن‌ها را به سفری خیالی در دهه‌ها بعد، به آینده برد.

ممکن است بازدیدهای ساعتی از ایستگاه فضایی یا شهر فضایی، سفرهای روزانه به ماه و سفرهای هفتگی به مریخ و شاید سفرهای میان‌ستاره‌ای داشته باشیم. من واقعا باور دارم که سرنوشت نهایی بشر رفتن به سوی ستاره‌ها است.

- کمال غفاریان، هم‌بنیان‌گذار اینتوئتیو ماشینز