نکاتی که باید در مورد مواد ضدعفونی‌کننده و نحوه تهیه آن‌ها بدانید
این روزها به دلیل همه‌گیر شدن ویروس کرونا در کشور، تمیز و ضدعفونی کردن خانه، محیط کار و همچنین وسایلی که از آن‌ها استفاده می‌کنیم تبدیل به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های هر فردی شده است. از طرفی دیگر مواد ضدعفونی‌کننده به اندازه‌ی کافی در بازار نیست و بسیاری از مردم خودشان دست به کار شده و اقدام به ترکیب مواد شیمیایی برای ساختن ماده‌ی ضدعفونی کننده می‌کنند که اگرچه راه‌حل مناسبی به‌نظر می‌رسد اما اگر بدون رعایت نکات ایمنی باشد فاجعه به بار خواهد آورد.
بسیاری از مواد شیمیایی درصورت ترکیب شدن با یکدیگر گازهای سمی خطرناک یا ماده‌ای را به‌وجود می‌آورند که باعث آسیب دیدن سیستم عصبی بدن، ریه و سیستم تنفسی می‌شوند. همچنین مصرف الکل صنعتی نیز در برخی استان‌های کشور باعث کوری، مسمومیت و حتی مرگ بسیاری از شهروندان شده است به‌طوری که به‌گفته‌ی سخنگوی وزارت بهداشت، مرگ‌ومیر ناشی از استفاده‌ی ناگاآهانه از الکل صنعتی در استان‌هایی، از بیماری کووید ۱۹ بیشتر بوده است. بنابراین اگر قصد دارید خودتان موادضدعفونی‌کننده بسازید حتما به نکات ایمنی دقت کنید. در ادامه به توضیح بیشتر بایدها و نبایدهای ساخت و استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده می‌پردازیم.
الکل طبی چیست
الکل طبی حاوی اتانول بوده و کاربرد پزشکی دارد. رنگ این نوع الکل سفید است و به همین دلیل به آن الکل سفید نیز گفته می‌شود اما گاهی‌اوقات به آن‌ها رنگ آبی یا برخی مواد دیگر افزوده شده تا برای مصارف خوراکی استفاده نشود. از الکل سفید یا طبی برای مصارف ضدعفونی‌کنندگی استفاده می‌شود و برای گندزدایی سطوح از ویروس کرونا نیز می‌توان از نمونه‌های با غلظت ۶۰ تا ۸۵ درصد (معمولا ۷۰ درصد) استفاده کرد.
الکل صنعتی چیست
الکل صنعتی حاوی متانول یا مواد شیمیایی دیگر بوده و رنگ آن معمولا نارنجی است. الکل صنعتی در صنایع برای مصارف مختلف به‌عنوان رقیق‌کننده، حلال رنگ، پاک‌کننده‌ی دوده و چربی از قطعات و… استفاده می‌شود. متانول موجود در این نوع الکل‌ها، سمی و کشنده است و جذب پوستی آن می‌تواند باعث آسیب‌های کلیوی و چشمی شده و حتی منجر به کوری شود. بخار این نوع الکل نیز سمی بوده و تنفس آن آسیب‌زا است؛ بنابراین استفاده از الکل صنعتی به‌عنوان ضدعفونی‌کننده به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود.
الکل صنعتی به اندازه‌ای خطرناک است که متخصصان حتی نسبت به استفاده از این ماده برای ضدعفونی کردن سطوح هشدار داده و گفته‌اند استفاده از الکل متانول برای ضدعفونی کردن سطوح، اماکن و واحدهای صنفی برای مقابله با ویروس کرونا خطرناک بوده و سلامتی شهروندان را تهدید می‌کند. متخصصان عفونی نیز بارها تأکید کرده‌اند که مصرف هرگونه مواد الکلی حاوی متانول به‌صورت خوراکی نه‌تنها تأثیری در پیشگیری از ابتلا به بیماری کرونا ندارد بلکه منجر به نابینایی، کاهش سطح هوشیاری و حتی مرگ می‌شود.
به‌هیچ‌عنوان از الکل صنعتی نباید برای ضدعفونی استفاده شود
در استفاده از اتانول و متانول باید مراقب افرادی که کمبود آنزیم g6pd دارند نیز باشیم زیرا باعث سیانوز در این افراد می‌شود. افرادی که این آنزیم را ندارند در مقابل مواد محرکی مانند باقلا و حشره‌کش‌ها آسیب‌پذیر بوده و اصطلاحا به آن‌ها فاویسمی گفته می‌شود. البته به‌هیچ‌عنوان از متانول استفاده نکنید زیرا جذب پوستی بالایی دارد و منجر به مسمومیت می‌شود.
فرمولی ساده برای ساخت مواد ضدعفونی‌کننده
ماده‌ی ضدعفونی‌کننده با الکل برای سطوح
برای تهیه‌ی ماده‌ی ضدعفونی‌کننده با الکل می‌توانید الکل طبی ۹۹ درصد را از داروخانه تهیه و آن را با آب مخلوط کنید تا الکل ۷۰ درصد به دست بیاید. برای این کار باید نسبت ۷ به ۳ را در نظر بگیرید یعنی ۷ سهم الکل را با ۳ سهم آب ترکیب کنید، مثلا ۷۰ سی‌سی الکل را با ۳۰ سی‌سی آب ترکیب کنید. آبی که استفاده می‌کنید را باید پیش از ترکیب با الکل بجوشانید و پس از سرد شدن این محلول را بسازید. منظور از یک واحد، ظرف ثابتی است که برای پیمانه‌کردن آب و الکل از آن استفاده می‌کنید؛ به‌عبارتی، منظور حجم یکسان است.
اگر الکلی که خریداری می‌کنید ۹۶ درصد است، برای تبدیل آن به الکل ۷۰ درصد باید به‌ازای هر ۱۰۰ سی‌سی الکل ۹۶ درصد، ۳۷ سی‌سی آب مقطر به آن اضافه کنید در صورت کم یا زیاد شدن این میزان، توانایی و قدرت ویروس‌کشی آن کاهش می‌یابد. بعد از ترکیب کردن مواد می‌توانید آن‌ها را داخل ظرف اسپری بریزید و روی سطوح اسپری کنید و اجازه دهید سطح حداقل یک دقیقه خیس بماند و به‌طور طبیعی در معرض هوا خشک شود. همچنین بهتر است از دستکش استفاده کنید تا دستتان در اثر تماس با الکل خشک نشود. حین کار از جریان مناسب هوا استفاده کنید تا انتشار بخارات مواد گندزدا در فضای بسته باعث مسمومیت نشود.
به‌هیچ‌عنوان برای تهیه‌ی این محلول از الکل صنعتی استفاده نکنید زیرا می‌تواند عوارض پوستی به‌همراه داشته باشد.
ماده‌ی ضدعفونی‌کننده با وایتکس برای سطوح
وایتکس یکی از مواد ضدعفونی‌کننده‌ای است که در دسترس قرار دارد و می‌تواند برای تمیز کردن سطوح و عاری کردن آن‌ها از ویروس کرونا استفاده شود. برای تهیه‌ی این محلول کافی است یک واحد آب ژاول یا وایتکس (ماده‌ی سفیدکننده‌ی تجارتی با غلظت ۵ درصد) را با ۴۹ واحد آب سرد و معمولی در ظرفی در‌دار و ترجیحا پلاستیکی اضافه کرد (۲۰ سی‌سی وایتکس، معادل دو قاشق غذاخوری باید داخل یک لیتر آب ریخته شود). بعد از درست شدن محلول آن را داخل ظرف اسپری بریزید و روی سطح اسپری کنید؛ اجازه دهید محلول ۲ تا ۳ دقیقه روی سطوح به‌صورت خیس باقی بماند و سپس با دستمال مرطوب تمیز سطوح را پاک کنید. این کار را می‌توانید یک تا دو بار در روز انجام دهید. بهتر است برای استفاده از این محلول از دستکش استفاده کنید تا به پوست دستتان آسیب نزند. همچنین در حین کار از جریان مناسب هوا استفاده کنید تا انتشار بخارات مواد گندزدا در فضای بسته باعث مسمومیت نشود.
ماده‌ی ضدعفونی‌کننده با آب اکسیژنه برای سطوح
یکی از اعضای انجمن داروسازان می‌گوید برای ضدعفونی کردن سطوح با آب اکسیژنه یا پراکسید می‌توانید این محلول را که به‌صورت ۳۰ درصدی در داروخانه موجود است تهیه کرده و به محلولی نیم درصدی تبدیل کنید. همچنین فراموش نکنید قرار گرفتن پراکسید در فضاهای باز سبب خروج اکسیژن آن شده و تأثیر چندانی در دراز مدت نخواهد داشت.
ماده‌ی ضدعفونی‌کننده با آب و صابون برای سطوح
طبق گفته‌ی پژوهشگران و پزشکان، ویروس کرونا از جنس چربی است؛ بنابراین می‌توان از روش‌های ساده مانند صابون و آب ولرم نیز برای ضدعفونی کردن سطوح استفاده کرد. استفاده از موادضدعفونی‌کننده‌ی قوی‌تر توصیه می‌شود اما از طرفی مصرف بیش از اندازه از اتانول در محیط‌های بسته‌ی اداری و منزل مناسب نیست بنابراین می‌توانید هر سطحی را به مدت چند ثانیه با آب ولرم و صابون تمیز کنید.
محلول‌های ساخته‌شده با دترجنت‌ها به دلیل اینکه قادر است لیپید و پروتئین‌های سطح ویروس را از بین ببرند از اهمیت بالایی برخوردار هستند. او با اشاره به اهمیت دترجنت‌ها در مواد ضدعفونی‌کننده گفت این مواد در بیس و پایه‌ای الکلی نهاده شده‌اند و خود الکل نیز از قابلیت نابودی پروتئین‌ها و لیپیدهای سطح ویروس برخوردار است، درنتیجه ویروس توانایی ورود به سلول‌های انسانی را نخواهد داشت.
ژل ضدعفونی‌کننده برای دست (بزرگ‌سالان)
ساده‌ترین روش برای ضدعفونی کردن دست، شستن آن‌ها به مدت ۲۰ ثانیه با آب و صابون است و روش صحیح این کار را می‌توانید در اینجا بخوانید. اگر بیرون از منزل هستید و می‌خواهید دست‌های خود را ضدعفونی کنید باید از ژل‌های مخصوص استفاده کنید که این روزها هرجایی پیدا نمی‌شوند و نایاب شده‌اند. بنابراین می‌توانید خودتان دست به کار شده و ژل ضدعفونی‌کننده بسازید.
۱- برای ساختن ژل ضدعفونی‌کننده‌ی دست ۱ پیمانه الکل ایزوپروپیل ۷۰ درصد یا الکل مالشی را با ۶ تا ۱۰ قطره اسانس درخت چای که خاصیت ضدعفونی‌کنندگی دارد ترکیب کنید. همچنین می‌توانید برای ازبین‌بردن بوی نامطلوب الکل و جلوگیری از خشکی پوست از ژل آلوئه‌ورا استفاده کنید (به‌عنوان مثال دو سوم پیمانه الکل و یک سوم پیمانه ژل آلوئه‌ورا بریزید). این مواد را داخل یک بطری اسپری به‌خوبی با یکدیگر ترکیب کرده و استفاده کنید.
۲- روش دیگر این است که یک‌چهارم پیمانه ژل آلوئه‌ورا و یک‌سوم قاشق غذاخوری گلیسیرین گیاهی (اختیاری) را با یک قاشق غذاخوری الکل مالشی یا همان ایزوپروپیل ترکیب کرده و برای داشتن رایحه‌ی بهتر به آن ۱۰ قطره اسانس دارچین یا ۱۰ قطره اسانس درخت چای اضافه کنید. اضافه کردن آب مقطر یا نقره کلوئید نیز کمک می‌کند محلول رقیق شود و قدرت آنتی‌باکتریالی نیز دارد.
ابتدا ژل آلوئه‌ورا، گلیسیرین گیاهی و الکل مالشی را در کاسه‌ای با هم مخلوط کنید و سپس اسانس‌های دلخواه را به آن اضافه کنید. بعد از ترکیب کردن مواد آب مقطر یا نقره کلوئیدی را به‌میزان دلخواه اضافه کنید تا محلول رقیق شود؛ سپس آن را داخل بطری اسپری بریزید.
۳- روش دیگر برای تهیه‌ی محلول ضدعفونی‌کننده استفاده از اتانول ۹۶ درصد به‌اندازه‌ی دو سوم پیمانه است که می‌توانید با یک سوم پیمانه هیدروژن پراکسید و چند قطره گلیسیرین ترکیب کرده و روی دست اسپری کنید.
ژل ضدعفونی‌کننده برای دست (کودکان)
برای تهیه‌ی محلول ضدعفونی‌کننده دست کودکان از مواد شیمیایی مانند الکل نباید استفاده کرد زیرا باعث آسیب دیدن پوست آن‌ها می‌شود. برای تهیه‌ی ژل مخصوص کودکان ۲۰ قطره روغن اسانس میکروب‌کش مخصوص کودکان و یک چهارم پیمانه ژل آلوئه‌ورا را با یکدیگر ترکیب کنید و داخل بطری اسپری بریزید. هر زمان که به آب و صابون دسترسی نداشتید می‌توانید از این محلول برای ضدعفونی کردن دست کودکان استفاده کنید.
ترکیب‌های شیمیایی خطرناک
ترکیب برخی مواد ضدعفونی‌کننده بایکدیگر نه‌تنها به سیستم تنفسی و ریه آسیب وارد می‌کند بلکه باعث انفجار نیز می‌شود
برای تهیه‌ی مواد ضدعفونی‌کننده به‌هیچ‌عنوان مواد شیمیایی زیر را با یکدیگر ترکیب نکنید زیرا علاوه‌بر بر خطر انفجار، آسیب جدی به سیستم تنفسی و ریه وارد می‌کنند.
وایتکس و الکل
ترکیب این دو ماده‌ی شیمیایی، تولید کلروفرم و اسید هیدروکلریک می‌کند که آسیب به سیستم عصبی، ریه، کلیه، کبد، چشم‌ها و پوست می‌رساند؛ همچنین مقادیر زیاد کلروفرم باعث سرگیجه، تهوع، از دست دادن هوشیاری و حتی مرگ می‌شود.
وایتکس و آمونیاک
ترکیب این دو ماده باعث تولید گازهای سمی (بخار کلورامین) می‌شود که آسیب‌های شدیدی برای دستگاه تنفسی به‌همراه خواهد داشت. همچنین ترکیب مقادیر زیاد این دو با یکدیگر می‌تواند باعث انفجار بسیار خطرناکی شود. برخی مواد مانند شیشه‌شوها در ترکیبات خود آمونیاک دارند و هرگز نباید با آب ژاول و مواد رنگ‌زدا مخلوط شوند.
وایتکس و سرکه
هرگز یک ماده‌ی اسیدی مانند سرکه را با سفیدکننده‌ها ترکیب نکنید زیرا بعد از فرایند شیمیایی گاز کلورین تولید می‌کنند. ترکیب این گاز با آب، اسید هیپوکلروس می‌سازد. پخش شدن گاز کلورین حتی به مقدار کم می‌تواند آسیب‌هایی از جمله خارش چشم و بینی، مشکلات تنفسی و مشکلات ریوی ایجاد کند.
وایتکس و انواع مواد تمیزکننده
موجب تولید گازهای سمی مانند گاز کلر می‌شود که حتی قرار گرفتن در معرض کم‌ترین مقدار آن هم می‌تواند موجب مشکلات شدید تنفسی و بینایی شود.
جوش شیرین و سرکه
اگرچه هر دو ماده بسیار کارآمد هستند و هر یک به‌تنهایی می‌توانند به تمیز کردن سراسر خانه کمک کنند، اما جوش شیرین یک باز است و خاصیت قلیایی دارد و سرکه خاصیت اسیدی دارد، بنابراین زمانی‌که با یکدیگر ترکیب شوند همدیگر را خنثی می‌کنند و از ترکیب آن‌ها مقداری استات سدیم و درصد زیادی آب به دست می‌آید. همچنین سرکه باعث می‌شود جوش شیرین به مقدار زیادی کف کند و اگر این مخلوط در یک محفظه‌ی دربسته نگهداری شود می‌تواند ایجاد انفجار کند.
آب اکسیژنه و سرکه
معمولا گفته می‌شود سطوح آشپزخانه را می‌توان با مخلوط آب اکسیژنه و سرکه تمیز کرد اما مخلوط کردن این دو ماده در یک ظرف صحیح نیست زیرا باعث تولید اسید پراستیک می‌شود که سمی بوده و باعث تحریک پوست، چشم‌ها و سیستم تنفسی می‌شود. برای استفاده از این دو ماده به‌منظور پاک‌سازی سطوح می‌توانید ابتدا آب اکسیژنه را روی سطح اسپری کنید، سطح را با آن تمییز کرده و پاک کنید، سپس سرکه را روی سطح اسپری کرده و دوباره همان کار را تکرار کنید.
مخلوط برندهای مختلف از یک ماده‌ی تمیزکننده
هر شرکت فرمول منحصربه‌فرد خود را برای تولید محصول دارد؛ بنابراین مخلوط کردن دو برند مختلف یک ماده‌ی تمیزکننده ممکن است باعث واکنش شیمیایی خطرناک شود.
راه‌های مقابله با خشکی پوست
در روزهایی که مجبور هستیم هر وسیله‌ای را در صورت احتمال آلودگی تمیز کنیم یا دست‌ها را به‌طور مکرر بشوییم، طبیعی است که پوست دست‌هایمان حساس شود و در مواردی با خشکی، سوزش، خارش و... همراه باشد. فرآورده‌های شیمیایی مانند وایتکس، الکل و... باعث حل شدن لایه‌ی محافظ دست و خشکی پوست می‌شوند. نکات زیر کمک می‌کنند تا آسیب‌های پوستی به حداقل برسند:
پیشگیری از مسمومیت ناشی از شوینده‌ها و ترکیبات ضدعفونی‌کننده
به دلیل ترکیبات شیمیایی که در ساخت شوینده‌ها و ترکیبات ضدعفونی‌کننده استفاده شده، هنگام استفاده از آن‌ها باید نکاتی را رعایت کرد تا خطر مسمومیت ناشی از استفاده از آن‌ها به حداقل برسد.