کلونسازی حیوانات خانگی؛ گام تازه چین در مسیر تجاریسازی دانش ژنتیک
هوآنگ یو، شهروندی چینی، چندی پیش گربهاش با نام گارلیک را از دست داد؛ اما نمیتوانست با مرگ حیوان خانگیاش کنار بیاید. او در یکی از روزهای سرد زمستانی بدن گربهی خود را در پارک نزدیک خانهاش دفن کرد و ساعاتی بعد، درحالیکه همچنان از این اتفاق اندوهگین بود، یاد مقالهای افتاد که قبلا دربارهی کلونکردن (شبیهسازی) سگها در چین خوانده بود. هوآنگ با خود فکر کرد: چه میشود اگر بتواند گارلیک را روزی به زندگی برگرداند؟ با این فکر زمین را کند و گربه را در یخچال گذاشت. او گفت:
در قلب من گارلیک جانشینی ندارد. او چیزی برای نسلهای آینده باقی نگذاشت؛ بنابراین، تنها گزینهای که دارم، کلونکردن او است.
این فکر هوآنگ را بهسوی شرکت سینوژن سوق داد که درزمینهی کلونکردن حیوانات خانگی فعالیت میکند. هوآنگ تقریبا ۳۵ هزار دلار خرج کرد و هفت ماه بعد، سینوژن موجودی را تولید کرد که رسانههای خبری رسمی چین آن را نخستین گربهی کلونشده کشور نامیدند.
گارلیک که در ۲۱ ژوئیه متولد شد، نخستین گربهای است که سینوژن، شرکت کلونسازی حیوانات اهلی در پکن، کلون کرد
تولد نخستین حیوان خانگی کلونشده نشان میدهد چین میتواند کلونسازی حیوانات خانگی را به تجارتی پرسود تبدیل کند. کارشناسان میگویند کلونکردن سگها و گربهها هنوز در آمریکا و کشورهای دیگر بهصورت تجاری آغاز نشده است. در کشور چین، علاقه به حیوانات خانگی شدید است. بهگفتهی گومینوانگ، مشاور حیوانات خانگی در پکن، انتظار میرود ارزش بازار حیوانات خانگی چین امسال به ۲۸.۲ میلیارد دلار برسد. این کشور درحالحاضر ۵۵ میلیون سگ خانگی و ۴۴ میلیون گربه خانگی دارد و تقاضا برای گربهها در حال افزایش است.
کلونسازی حیوانات خانگی به چین محدود نمیشود. سال گذشته، باربارا استرایسند، هنرپیشه معروف آمریکایی، اعلام کرد دو سگ کلونشده دارد. سالها است که برخی از پژوهشگران به کلونکردن گربهها مشغولاند؛ اما گارلیک نخستین گربهی کلونشده در چین است. بدینترتیب، کشور چین جایگاه خود را در میان کشورهای مهم فعال درزمینهی کلونسازی حیوانات، ازجمله آمریکا، بریتانیا و کره جنوبی محکم کرده است.
چن بنچی، رئیس تیم آزمایشهای پزشکی سینوژن، در حال وزنکردن گارلیک
می جیدونگ، مدیر اجرایی سینوژن میگوید این شرکت در سال ۲۰۱۵ و پس از مطالعهای که نشان میداد بازار حیوانات خانگی و تقاضا برای کلونسازی در چین رو به افزایش است، کلونسازی حیوانات خانگی را آغاز کرد. این شرکت تاکنون بیش از ۴۰ سگ از نژادهای مختلفی مانند اشناوزر و پامرانین و مالتیز را با هزینهی حدود ۵۳ هزار دلار برای هرکدام کلون کرده است؛ برخی را بهعنوان حیوان خانگی و برخی را برای پژوهشهای پزشکی. بهگفتهی جیدونگ، هزینهی کلونیگ سگها بیشتر از گربهها است؛ زیرا پنجرهی زمانی برداشت تخم بارورنشده از سگ ماده بسیار کوچک است. او گفت بیش از ۱۰۰ نفر نمونه DNA حیوانات خانگی خود را با هدف کلونکردن ذخیره کردهاند.
بهطور کلی، اصطلاح کلونسازی برای فرایندی بهکار میرود که ازنظر تخصصیتر با عنوان «انتقال هسته سلول سوماتیک» شناخته میشود. برای انجام این کار، هستهی سلول حیوان بالغ که «دهنده» نامیده میشود، از سلول استخراج و وارد سلول تخم بارورنشدهای (تخمک) میشود که از حیوان مادهی دیگر گرفته شده است. در این فرایند، هستهی خود تخمک حذف میشود؛ بنابراین، آنچه خوانده و تکثیر میشود، DNA سلولدهنده است. جنین تازه ایجادشده با استفاده از جریان الکتریسیته یا مواد شیمیایی دچار شوک میشود و شروع به تکثیر میکند تا زمانیکه به بلاستوسیست تبدیل و در رحم مادر جانشین کاشته شود. بلاستوسیست تودهی کوچکی از سلولها است که پس از بارورشدن تخمک ایجاد میشود. موجود متولدشده ازنظر ژنتیکی با حیوان دهنده یکسان خواهد بود.
می جیدونگ، مدیر اجرایی شرکت سینوژن
بهگفتهی جیدونگ، آنچه موجب ایجاد انگیزه برای این کار شد، پژوهشی بود که نشان میداد گربهها در کشور چین در حال محبوبشدن هستند. دانش ژنتیک کاربردی در کشور چین در حال رشد است. در سال ۲۰۰۰ و زمانیکه دانشمندان چینی بز ماده را کلون کردند، درزمینهی تولید اولین کلونهای نخستیها و ویرایش جنین میمونها برای واردکردن ژنهای مرتبط با اوتیسم و بیماری روانی و ایجاد سگهای فوق قدرتمند با دستکاری ژنها به موفقیت دست یافتند. سال گذشته نیز با انتشار موفقیت یکی از دانشمندان چینی درزمینهی ایجاد نخستین نوزادان اصلاح ژنتیکیشدهی جهان، باردیگر کشور چین جهان را متحیر کرد.
کلونیگ حیوانات خانگی معمولا در دیگر کشورها غیرقانونی و بحثبرانگیز است؛ اما در چین موانع پیش روی این کار کم است. بسیاری از مردم چین فکر نمیکنند استفاده از حیوانات با اهداف پژوهشهای پزشکی یا آزمایش مواد آرایشی بیرحمانه یا کلونسازی حیوانات موضوع مشکلسازی باشد. البته در این کشور، قوانینی علیه ظلم به حیوانات وجود ندارد. وانگ چودان، استاد دانشگاه کشاورزی چین در پکن گفت:
این نیازهای روحی مالک حیوان را برآورده میکند و موجب افزایش شادی میشود. تقاضای بازار هم وجود دارد، پس مشکل کجاست؟
سینوژن هدفهای بزرگتری دنبال میکند. یکی از اهداف این شرکت، کلونکردن اسب است و جیدونگ میگوید هدف بزرگ بعدی او کلونکردن حیوانات درمعرض خطر انقراض، ازجمله پانداها و ببر جنوب چین است. او در اتاق کنفرانسی مزین به تصاویری از موفقیتهای کلونسازی شرکت او مانند نخستین سگ پلیس کلونشده گفت:
معتقدم این کار بسیار دشوار خواهد بود و ما به زمان بیشتری نیاز خواهیم داشت.
منتقدان ادعا میکنند کلونسازی حیوانات خانگی کمبازده و غیرانسانی است. مشخص نیست سرانجام حیوانات حاصل چه خواهد بود یا تأثیر ترکیبشدن با مخزن ژنی گستردهتر چیست. آنها میگویند بهتر است این پول برای مراقبت از حیوانات موجود هزینه شود. جسیکا پیرس، متخصص اخلاق زیستی در دانشگاه کلرادو دنور، نیز استفاده از گربههای ماده را بهعنوان مادران جانشین برای تولید کلونها غیراخلاقی میداند.
برای کلونکردن گارلیک، دانشمندان هستهی سلولهای پوستی گربهی اصلی هوآنگ را به سلولهای تخمکی وارد کردند که از گربههای مادهی دیگر استحصال شده بود. پس از ایجاد شوک الکتریکی یا شوک شیمیایی، ۴۰ جنین کلونشده در رحم چهار گربهی مادر جانشین کاشته شد که حاصل آن سه بارداری بود که دو مورد سقط شد.
کلون گارلیک (سمت راست) و گارلیک، گربهی مردهی آقای هوآنگ (سمت چپ)
دانشمندان دیگر نقاط جهان هنوز گارلیک را که در ۲۱ ژوئیه بهدنیا آمد، بررسی و مطالعه نکردهاند؛ اما لی لیانگزو، استاد دانشگاه میسوری که پژوهشهایش درزمینهی کلونسازی در ژورنالهای معتبر Nature و Science منتشر شده است، بر روند انجام این کار در شرکت نظارت کرده است.
بازدید از آزمایشگاه سینوژن چین صحنههایی شبیه نسخهی گربهای مجموعهی تلویزیونی سرگذشت ندیمه را تداعی میکند: کلون گارلیک، بچهگربهی خاکستری و سفید که همراه مادر جانشین خود که از نژادی متفاوت از گارلیک است، در حال چرتزدن بود. او سپس با توپ پشمالو به بازی مشغول شد؛ درحالیکه سه گربهی جانشین باردار از داخل قفس او را تماشا میکردند. قرار است گارلیک جدید یک ماه دیگر در آزمایشگاه سینوژن بماند. در جایی دیگر، دو نفر از کارکنان آزمایشگاه با لباسهایی آبی در حال انجام آزمایشهای تعیین هویت اسبها هستند. سلولهای حیوانات نیز در تانکهای حاوی نیتروژن مایع نگهداری میشود.
در ابتدا هوآنگ دربارهی هزینهکردن ۳۵ هزار دلار مردد شد؛ اما در مصاحبهای تلفنی گفت بازگرداندن گارلیک بیشازاین ارزش دارد؛ حتی اگر والدین او با این موضوع موافق نباشند. گارلیک اصلی ماه ژانویه دراثر عفونت دستگاه ادراری در دوسالگی مُرد.
پژوهشگری در آزمایشگاه سینوژن
روزی که گارلیک مُرد و دفن شد، هوآنگ آن را از خاک بیرون آورد و با دقت پوشاند و در یخچال گذاشت. سپس منتظر ماند تا یکی از کارمندان سینوژن از پکن بیاید و نمونهای از سلولهای پوست گارلیک را بردارد. هوآنگ یک ماه پس از مرگ گارلیک، تصمیم گرفت او را کلون کند.
هوآنگ در اولین ملاقات خود با گارلیک در ماه اوت متوجه شد گربهی کلونشده دقیقا مانند گارلیک اصلی نیست. روی چانهی گارلیک اصلی لکهای سیاه وجود داشت که در گارلیک کلونشده دیده نمیشد. سینوژن گفت کلونها ممکن است اختلافهای کوچکی در خز یا رنگ چشم داشته باشند و یکی از شرکتهای خارجی نیز تطابق DNA را تأیید کرده است. هوآنگ گفت:
اگر به شما بگویم ناامید نشدم، دروغ گفتهام؛ اما میخواهم بپذیرم موقعیتهای خاصی وجود دارد که در آن محدودیتهایی برای فناوری وجود دارد.
ماه گذشته و در کنفرانس خبری رونمایی گارلیک کلونشده، جیدونگ گفته بود در نظر دارد از هوش مصنوعی برای پیوند خاطرات حیوان اصلی به حیوان کلونشده استفاده کند. وقتی دربارهی این بیانیه از او سؤال شد، توضیح داد این موضوعی نیست که شرکت بتواند واردش شود؛ اما امکان دارد فناوری بتواند چنین کاری انجام دهد. او گفت: «این راهی برای تصور آینده است».