مرگ؛ ارمغان بارش باران در گرمترین بیابان جهان

در کهن‌‌ترین و خشک‌‌ترین بیابان کره‌‌ی زمین؛ محلی به‌‌غایت بایر و بی‌‌روح که به‌‌خوبی شایسته‌‌ی لقب «جهنم زمین» است، حتی ساده‌ترین امور هم آن‌‌طور که در جاهای دیگر انتظار می‌‌رود، پیش نمی‌‌رود. کافی است که آب را در نظر بگیرید. ما معمولاً به آب به‌‌عنوان یک نعمت زندگی‌‌بخش در جهان می‌‌نگریم؛ اما در هسته‌‌ی خشک کویر آتاکاما در شیلی، بارش‌های غیرمعمول، روندی کاملا معکوس را رقم می‌‌زند؛ نفرینی مرگبار که آخرین گونه‌‌های حیات را نیز منقرض می‌‌کند.

باور کلی بر این است که هسته‌‌ی کویر آتاکاما از حدود ۱۵ میلیون سال پیش، در وضعیتی دائما خشک باقی مانده است و هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر وقوع کم‌‌ترین بارندگی در ۵۰۰ سال گذشته در آن یافت نمی‌‌شود. اما چند سال پیش، ناگهان اوضاع تغییر کرد. قضیه مربوط به زمانی می‌‌شود که این صحرا در ماه‌های مارس و اوت سال ۲۰۱۵، وقوع بارانی بسیار نادر را تجربه کرد. اتفاقی که دوباره در ژوئن سال گذشته نیز تکرار شد.

به نظر می‌‌رسید خشکسالی طولانی درهم شکسته بود و البته با خود بسیاری از چیزهای دیگر را نیز در هم شکست: اشکالی از زندگی که طی مدت‌‌های مدید برای خو گرفتن با شرایط بسیار خشک اکوسیستم، تکامل یافته بودند، نتوانستند خود را با بارش‌‌هایی مرگبار که ناگهان بر سرشان نازل شد، وفق دهند.

آلبرتو فیرن، زیست‌‌اخترشناس از دانشگاه کورنل می‌گوید:

وقتی باران به آتاکاما رسید، ما امیدوار بودیم که یک شکوفایی عظیم رخ دهد و زندگی به کویر بازگردد. در عوض، ما درسی خلاف آنچه انتظار می‌رفت، فرا گرفتیم. ما دریافتیم که باران در هسته‌‌ی خشک کویر آتاکاما منجر به انقراض گسترده‌‌ی بسیاری از گونه‌های میکروبی بومی در آن محل شده است.

قبل از شروع بارش باران در آتاکاما، نمونه‌های خاک به‌دست‌آمده از منطقه‌‌ی یانگی واقع در هسته‌‌ی کویر، بیانگر شواهدی از وجود ۱۶ گونه‌‌ی میکروبی مختلف بود.

بعد از وقوع بارانی عجیب، که برکه‌‌هایی پرتلالو از آب را در چشم‌اندازی پوشیده از شن و ماسه به جای گذاشت، تجزیه‌‌و‌‌‌‌تحلیل خاک منطقه نشان داد که جمعیت میکروبی یانگی، با نابود شدن ۷۵ تا ۸۷ درصد از گونه‌های خود، انقراضی وسیع را تجربه کرده است. این در حالی است که این باران به ظهور گونه‌‌هایی از زندگی در بخش‌‌های دیگر بیابان نیز کمک کرد.

فیرن می‌گوید بعد از اینکه باران آمد، تنها دو تا چهار گونه‌‌ی میکروبی در تالاب‌‌ها یافت شد و هنوز شواهد مربوط به بقای دو گونه از آن‌‌ها در یانگی، بسیار ضعیف است. او ادامه می‌‌دهد:

شواهد ما برای اولین بار نشان می‌‌دهد که چنانچه میکروارگانیسم‌‌هایی که در شرایطی دشوار، به استخراج رطوبت اندک موجود در خشک‌‌ترین محیط‌‌ها خو گرفته‌‌اند، ناگهان در معرض تماس با مقادیر زیادی آب قرار گیرند، نتیجه‌‌ای جز مرگ بر اثر شوک اسمزی برای آن‌ها در پی نخواهد داشت.

شوک اسمزی زمانی اتفاق می‌افتد که غلظت مواد محلول در مایع اطراف سلول به‌‌طور ناگهانی تغییر ‌کند؛ این پدیده به‌‌نوبه‌‌ی خود باعث تغییر سریع جریان آب به غشای سلولی و نهایتاً وارد شدن استرسی مضاعف به سلول می‌شود.

با این حال، به همان اندازه که این سرنوشت حیات میکروبی غم‌انگیز بود، یافته‌های به‌‌دست‌آمده برای انسان‌ها مثبت بود؛ چرا که بینش‌های جدید و ارزشمندی را درمورد چگونگی سازگاری یافتن میکروب‌‌ها در دنیاهایی بیگانه و عقیم، به ما ارائه کرد.

مرگ بر اثر رطوبت، واقعیتی بود که ما انتظار وقوع آن را برای چنین گونه‌‌هایی در حیات فرازمینی نیز نداشتیم. فیرن می‌گوید:

مطالعه‌‌ی آکاتاما نشان می‌دهد که بازگشت آب به سیاره‌‌ی مریخ، احتمالاً به‌‌جای ایجاد شانس حیات دوباره در حیات میکروبی این سیاره، می‌تواند منجر به ناپدید شدن گونه‌‌های حیات مریخی شود؛ البته اگر تاکنون چنین حیاتی آنجا وجود داشته باشد.