چگونه سینمای IMAX تجربه‌ی تماشای فیلم را دگرگون کرد

چندی پیش اخبار اکران اوپنهایمر، جدیدترین فیلم جنجالی نولان را در سینماهای IMAX شنیدیم. کریستوفر نولان یکی از کارگردان‌هایی است که اعتقاد زیادی به IMAX و توانایی‌های آن دارد. او درآغاز برخی از فیلم‌های خود را در سینماهای IMAX به نمایش گذاشت و به‌مرور برای فیلم‌برداری اکثر آثار خود از تجهیزات این برند استفاده کرد. اما چرا باید یک کارگردان مشهور تااین‌حد به فرمت خاص سینمایی علاقه پیدا کند؟

در این مقاله به تمام سوال‌های شما در مورد آیمکس پاسخ خواهیم داد تا متوجه شوید چه چیزی باعث شکوه صحنه‌های انفجار در برترین فیلم‌های سینمایی آیمکس شده است.

احتمال اینکه تاکنون در سینماهای IMAX فیلم تماشا کرده باشید، آن‌چنان زیاد نیست؛ اما مطمئناً چند باری نام آن را شنیده‌اید یا در مشخصات فیلم‌های سینمایی لوگوی IMAX را مشاهده کرده‌اید. IMAX اغلب با ادعاهای بازاریابی مبنی‌بر عمیق‌ترین تجربه‌ی تماشای فیلم با پرده‌های نمایش بزرگ‌تر از حد معمول و حداکثر کیفیت در صدا و تصویر، معرفی می‌شود. قیمت بلیت سینماهای IMAX نیز بیش از سینماهای عادی است. IMAX چیست و چگونه از یک فرمت مخصوص موزه‌ها به یکی از گزینه‌های تماشای فیلم در اکثر مجموعه‌های سینمایی در سرتاسر جهان تبدیل شد؟

IMAX شرکتی فعال در صنعت سینما است که دوربین‌های مخصوص با رزولوشن بالا دارد. فرمت فایل، پروژکتورها و حتی سالن‌های سینمای IMAX نیز اختصاصی هستند. نام شرکت، اغلب فرمت فیلم و تجربه‌ی تماشای آن در سینماهای مخصوص‌به‌خود را یادآور می‌شود. تفاوت سالن‌های سینمای IMAX با سالن‌های عادی اساساً به ابعاد پرده‌ی نمایش و ابعاد و چینش صندلی سالن اصلی سینما مربوط می‌شود.

نکته‌ی مهم چیدمان و طراحی که در سالن‌های IMAX دیده می‌شود، استفاده از بلندگو پشت پرده‌ی نمایش است. در سالن‌های IMAX طراحان صدا و سیستم‌های صوتی تخصصی برای ایجاد صدایی بی‌نظیر و قوی با هم همکاری می‌کنند. آیمکس از سیستم صدای فراگیر ۱۲ کاناله برای جلوه‌های صوتی واقعی استفاده می‌‌کند. همچنین چینش صندلی‌ها به‌نوعی انجام می‌شود تا تماشاچی صرف‌نظر از محل نشستن، تجربه‌‌ای کاملا روبه‌روی شخصیت فیلم داشته باشد. کیفیت تصویر در سینمای IMAX در حداکثر ممکن قرار دارد، چون از فیلم‌های ۷۰ میلی‌متری برای ضبط فیلم‌های مخصوص IMAX استفاده می‌شود.

ابعاد عظیم پرده‌ی نمایش یکی از خصوصیت‌های اصلی سینماهای IMAX محسوب می‌شود. اندازه صفحه نمایش‌ها می‌تواند ۱۸ × ۲۴ متر باشد. ابعاد بزرگ‌ترین صفحه‌نمایش آی‌مکس در لئونبرگ آلمان ۲۱ × ۳۸.۸ متر است. این سالن بزرگ‌ترین سالن تئاتر IMAX در جهان است که ۸۱۴.۸ متر مربع وسعت دارد. همین طول و عرض غیرمرسوم باعث می‌شود تا فیلم‌های ضبط‌شده مخصوص IMAX نیز نسبت ابعاد ۱.۴۳:۱ یا ۱.۹:۱ را داشته باشند.

سینماهای IMAX دارای یک گنبد بزرگ مدور و یک صفحه تخت هستند. بنابراین می‌توانید جوری از جلوه‌های واقعی فیلم‌ها لذت ببرید که انگار واقعاً در فیلم حضور دارید. برای ارائه این تصور باورنکردنی، سالن‌های آی‌مکس باید از فناوری‌ها و دوربین‌های قدرتمند استفاده کند. یکی دیگر از مزایای این سینماها این است که می توانید فیلم را از زاویه دید وسیع‌تری ببینید. با این عملکرد خاص می‌شود تصویر را از همه زوایا مشاهده کرد.

ابعاد فیلم، دوربین‌ها و پروژکتورهای IMAX در مقایسه با فیلم‌ها و تجهیزات مرسوم بسیار بزرگ است. دوربین‌های شرکت سنگین و پر سروصدا هستند، اما درعوض فیلم را با رزولوشن 12K-18K ضبط می‌کنند. فیلم‌های موجود در دوربین‌ها و پروژکتورها نیز برخلاف ساختار مرسوم عمودی، به‌صورت افقی قرار دارند.

همه چیز از زمانی شروع شد که گروه کوچکی از فیلمسازان تجربی کانادایی گرد هم آمدند تا تأسیسات یک فیلم مالتی اسکرین را در نمایشگاه EXPO '67 در مونترال تولید کنند. این تأسیسات بخشی از رقابتی بود که برای ایجاد اولین تجربه اکران فیلم با صفحه نمایش واقعاً بزرگ به نمایش درآمد. این کار یک چالش بزرگ فناوری بود که سازندگان آن را با همگام‌سازی ۹ پروژکتور با هم انجام دادند.

چند فیلم‌ساز کانادایی به‌نام گریم فرگوسن، رومن کرویتر و رابرت کر به‌همراه مهندسی به‌نام ویلیام شاو، ایده‌های اولیه‌ی توسعه‌ی فرمت فیلم در ابعاد بزرگ را بررسی می‌کردند. آن‌ها از روند ساخت فیلم The Labyrinth برای جشنواره Expo 67 در مونترال کانادا الهام گرفته بودند و همچنین در مسیر توسعه‌ی خود، فرمت‌های قبلی فیلم مانند VistaVision را در نظر داشتند. پس از موفقیت در این پروژه، تیم جاه‌طلبی که قرار بود روزی شرکتی را به نام IMAX راه‌اندازی کند، با سوال دیگری مواجه شد: آیا راه بهتری وجود نداشت؟

پاسخ، مثبت بود؛ اما قبل از رسیدن به آنجا باید با چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کردند. بنیان‌گذاران شرکت ابتدا با ساختاری ساده، ایده‌ی خود را در ساخت و پخش فیلم‌ها آزمایش کردند. آن‌ها از یک دوربین و یک پروژکتور برای ساخت فیلم‌های اولیه استفاده می‌کردند. فیلم‌های کوتاهی که مخصوص جشنواره‌های فیلم ساخته می‌شدند.

در طی سه سال، فناوری IMAX متولد شد و دوربین حماسی، پروژکتور و سیستم صفحه نمایش گنبدی آن در غرفه فوجی در نمایشگاه EXPO '70 در اوزاکای ژاپن به نمایش درآمد. اولین فیلم IMAX به‌نام Tiger Child هم برای همین جشنواره‌ی ساخته و پخش شد.

جشنواره‌ی Expo '74 در اسپوکان واشنگان، اولین رونمایی رسمی از سالن سینمای IMAX بود که بدون وابستگی به شرکت‌های سالن سینمای دیگر، خود را به جامعه‌ی فیلم و سینما معرفی کرد. از آن زمان، شرکت کارش را به‌صورت مستقل ادامه داد.

پیش از قرن ۲۱، سالن‌های سینمای IMAX سالن‌هایی مستقل و خاص و محدود بودند یا به‌عنوان بخشی از یک موزه فعالیت می‌کردند. شرکت چند سالن سینما را به صورت مالتی‌پلکس‌ در سراسر آمریکای شمالی ساخت (از جمله اولین سالن در میدان لینکلن شهر نیویورک)، اما مدل تجاری جاه‌طلبانه جدید به زودی با مشکل مواجه شد؛ زیرا همچنان اکثریت فیلم‌هایی که روی صفحه‌های آی‌مکس نمایش داده می‌شدند را گریم فرگوسن و رومن کرویتور، دو تن از بنیانگذاران IMAX، تولید می‌کردند. آن‌ها و تعداد انگشت‌شماری دیگر از تولیدکنندگان IMAX نتوانستند به اندازه کافی فیلم IMAX بسازند تا تمام شکاف‌های موجود در مالتی‌پلکس‌ها را پر کنند. و البته تا زمانی که سالن‌های بیشتری ساخته نمی‌شد، هالیوود فیلم‌های IMAX نمی‌ساخت. اینجا بود که IMAX با مسئله کلاسیک «مرغ و تخم مرغ» روبه‌رو شد.

برای حل این مشکل IMAX یک فناوری جدید انقلابی به نام DMR یا Digital Re-Mastering را اختراع کرد. DMR روند تبدیل فیلم قدرتمند هالیوودی به فیلم پرفروش IMAX را هموار کرد. این اختراع به IMAX اجازه داد تا با کارگردانان روی ده‌ها روش برای بهبود یک فیلم کار کند و بتواند تقریباً در هر فریم به تغییر اشباع، کنتراست، روشنایی و بهبود متغیرهای دیگر بپردازد. این بدان معنا بود که استودیوها از آن پس می‌توانستند هیجان‌انگیزترین فیلم‌های خود را به فیلم‌های هیجان‌انگیزتر IMAX تبدیل کنند. اولین فیلمی که از این تکنیک استفاده کرد آپولو ۱۳ (Apollo 13) بود که ماه‌ها پس از اکران اولیه فیلم با تحسین فوق‌العاده‌ای روبه‌رو شد. پس از آن فیلم‌های جذاب هالیوود با IMAX شکوفا شد.

آیمکس به گسترش تکنولوژي و نوآوری‌هایش در عرصه سینما ادامه داد و ویژگی‌های جدیدی مانند پروژکتور سه‌بعدی، دیجیتالی، لیزری و DMR و واقعیت مجازی را معرفی کرد.

امروزه IMAX در سراسر جهان گسترش یافته است. طبق داده‌های IMAX، حدود ۱۷۰۰ سالن سینمای آی‌مکس در ۸۰ کشور در سراسر جهان وجود دارد که این روند رو به افزایش است. سیستم‌های پخش دیجیتال و صدای جدید آن، همراه با فیلم‌های بلاکباستر رو‌‌به‌رشد که «اوپنهایمر» اثر کریستوفر نولان، جدیدترینشان است، به گسترش سریع شبکه IMAX در بازارهای معتبری مانند آمریکای شمالی، اروپای غربی و ژاپن و همچنین بازارهای نوظهور مانند چین و روسیه دامن می‌زند

شرکت IMAX برای رسیدن به چشم‌اندازی که در ابعاد بزرگ پرده‌ی نمایش متصور شده بود، به نوآوری نیاز داشت. نوآوری و توسعه‌ی فناوری‌های جدید، از همان ابتدا به ماهیت اصلی شرکت تبدیل شد. فرمت ۷۰ میلی‌متری مورد استفاده در دوربین‌های IMAX، با فرمت‌های عادی ۷۰ میلی‌متری تفاوت دارد. در فرمت‌های مرسوم، در هر برش فیلم دوربین، پنج سوراخ در طرفین دیده می‌شود. فیلم‌های دوربین IMAX ساختاری متفاوت دارند و در هر برش، شاهد ۱۵ سوراخ در بالا و پایین فیلم هستیم.

فیلم‌های عظیم ۷۰ میلی‌متری IMAX در دوربین‌های بزرگ ضبط می‌شدند که در هر بار فیلم‌برداری امکان ضبط ۳۰ ثانیه تا دو دقیقه فیلم 12K را دارند. به همین دلیل، فیلم‌هایی که با تجهیزات سنتی IMAX فیلم‌برداری شده بودند، اغلب کمتر از یک ساعت زمان داشتند. البته فیلم‌های غیر IMAX نیز که با نوار فیلم‌های سنتی استفاده می‌شدند نیز اغلب زمانی بیشتر از یک ساعت نداشتند.

با استفاده از دوربین‌ها و نوارهای فیلم بزرگ، باید پروژکتورهای بزرگ هم برای نمایش فیلم‌ها استفاده شود. پروژکتورهایی که باز هم با تجهیزات مرسوم تفاوت دارند و نوار فیلم را به‌صورت عمودی پخش می‌کنند. این پروژکتورها از لامپ‌های خاص منحنی زنون استفاده می‌کنند که حساسیت بسیار بالایی هم دارند و باید با دقت بسیار زیاد، حمل شوند.

دهه‌ی اول فعالیت شرکت IMAX با ساختن فیلم‌های خاص و محدود همراه بود که اغلب مستند بودند و در سالن‌های مخصوص به نمایش در می‌آمدند. فیلم‌های مستند IMAX همگی تمرکز زیادی روی جلوه‌ها و تجربه‌های نمایش عمیق داشتند و حتی متمرکز بر آموزش هم بودند. به‌علاوه بسیاری از فیلم‌ها در فرمت سه‌بعدی هم پخش می‌شدند تا مخاطبان تجربه‌ای عمیق‌تر از تماشای فیلم پیدا کنند.

شرکت IMAX در دهه‌ی ۱۹۹۰ به‌مرور وارد بخش سرگرمی سینما شد. اولین فیلم ساخته شده در این مسیر، Stones at Max بود که در سال ۱۹۹۱ و با موضوع گروه رولینگ استونز ساخته شد. فیلم بعدی به‌نام T-Rex: Back to the Cretaceous که در سال ۱۹۹۸ به نمایش درآمد، ترکیبی از سرگرمی و مستند بود. فیلم مهم بعدی، Micheal Jordan to the Max بود که در سال ۲۰۰۰ با محوریت زندگی بسکتبالیست مشهور به نمایش درآمد.

نقطه‌ی مهم تاریخی برای شرکت IMAX، همکاری آن‌ها با دیزنی بود. غول دنیای سرگرمی تصمیم گرفت تا فیلم Fantasia 2000 را در نمایشی محدود به‌مدت یک ماه تنها در سینماهای IMAX به نمایش در بیاورد. لحظه‌ی مهمی برای شرکت رخ داد. محصول دیزنی نه‌تنها اولین انیمیشن کاملی بود که در فرمت IMAX به نمایش در می‌آمد، بلکه اولین فیلم کامل داستانی در این فرمت هم محسوب می‌شد. IMAX در ابتدا نگران فناوری مناسب بود تا فیلم‌های مرسوم سنتی را در سینماهای مخصوص خود نمایش دهد. این مشکل با توسعه‌ی فناوی DMR یا Digital Media Remastering حل شد. در فناوری مذکور، فیلم‌های غیر IMAX برای نمایش در پرده‌های عظیم شرکت، به‌نوعی بازسازی (ریمستر) می‌شدند.

فیلم‌های Apollo 13 محصول سال ۱۹۹۵ و Star Wars: Episode II - Attack of the Clones محصول سال ۲۰۰۲ عناوین بعدی بودند که با بازسازی برای نمایش در IMAX آماده شدند و به‌مرور، فناوری به بدنه‌ی جامعه‌ی سینماروها آمد. همین روند باعث شد که فیلم‌های بلاک‌باستر بیش از سایر عناوین، برای سینماهای عظیم IMAX آماده شوند. از فیلم‌های مهم دیگر که در دهه‌ی ۲۰۰۰ با ریمستر برای نمایش در IMAX بهینه‌سازی شدند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Matrix Reloaded
• Matrix Revolutions
• Spider-Man 2
• Spider-Man 3
• چند فیلم Harry Potter
•  Batman Begins
•  The Dark Knight

شوالیه‌ی تاریکی، اولین فیلمی بود که به‌صورت اختصاصی با دوربین‌های IMAX و فرمت ۷۰ میلی‌متری مخصوص آن‌ها ساخته شد و در سال ۲۰۰۸ به نمایش درآمد. از آن زمان، فیلم‌های بیشتری با دوربین‌های مخصوص ساخته شدند و نولان، بیش از همه‌ی کارگردان‌ها به فرمت مذکور علاقه نشان داد.

شرکت IMAX در سال ۲۰۰۸ تصمیم گرفت تا امکان پخش فیلم‌های خود را به سالن‌های سینمای عادی هم اضافه کند. آن‌ها سیستم پروژکتور جدید دیجیتال توسعه دادند که امکان نمایش فیلم‌های IMAX را در سالن‌های سینمای مرسوم هم ممکن می‌کرد. البته باز هم توسعه‌‌ی سالن‌های اختصاصی IMAX با قدرت پیگیری می‌شد. نسبت تبدیل 1.90:1 با همان پروژکتورهای جدید معرفی شد که امکان پخش فیلم‌ها را به‌صورت دوبعدی و سه‌بعدی فراهم می‌کرد. همچنین سیستم پروژکتوری لیزری IMAX هم توسعه یافت که نقطه‌ی مهم دیگری در تاریخ توسعه‌ی پروژکتورهای شرکت بود. البته درنهایت سالن‌های عادی که حتی از سیستم لیزری پروژکتور دیجیتال IMAX استفاده می‌کنند، رزولوشن پایین‌تری نسبت به فرمت سنتی در ابعاد نمایش کوچک‌تر دارند.

اگرچه تجربه‌ی نمایش فیلم‌های IMAX در سالن‌های سنتی آن‌‌‌چنان عالی نبود، اما کمک شایانی به شناخته‌شدن برند در بین علاقه‌مندان سینما در سرتاسر جهان کرد. البته سالن‌هایی که برای نمایش فیلم‌ها با پروژکتور IMAX در پردیس‌های سینمایی انتخاب می‌شدند، پرده‌ی نمایش بزرگ‌تری نسبت به سالن‌های دیگر داشتند و به‌هرحال تجربه‌ای متفاوت ارائه می‌کردند.

در سال‌های اخیر، فیلم‌های متعددی با استفاده از دوربین‌های دیجیتال IMAX ساخته شده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مجموعه‌ی Avengers شرکت مارول اشاره کرد. این فیلم‌ها با دوربین دیجیتال Arri Alexa IMAX فیلم‌برداری شدند. Infinity War و Endgame، دو عنوان مهم مجموعه‌ بودند که با فیلم‌برداری IMAX، به دو عنوان پرفروش تاریخ سینما بدل شدند.

همان‌طور که گفته شد، کریستوفر نولان از علاقه‌مندان جدی IMAX است. او اغلب دقایق فیلم جنگی Dunkirk را با فرمت ۶۵ میلی‌متری IMAX ضبط کرد و سایر دقایق نیز با فرمت عادی ۶۵ میلی‌متری فیلم‌برداری شد. نولان فرمت فیزیکی فیلم‌های IMAX را برای ساخت فیلم‌هایش ترجیح می‌دهد، اما نقش مهمی هم در استفاده‌ی بدنه‌ی صنعت از فناوری‌ها داشت. او اغلب فیلم‌های مهم خود همچون The Dark Knight Rises و اینتراستلار و اوپنهایمر را با همکاری IMAX تولید کرد.

نولان و سایر کارگردانان و کمپانی‌هایی که فیلم‌هایشان را با همکاری آیمکس تولید می‌کنند، به مخاطبان توصیه می‌کنند برای تجربه عمیق‌تر و لذت بیشتر از تماشای فیلم به سینماهای IMAX بروند. البته تصویر بالا بر این توصیه صحه می‌گذارد.

قیمت بلیط سالن‌های سینمای IMAX در همه‌ی نقاط جهان از سالن‌های عادی بیشتر است. اگرچه فیلم‌های ساخته‌شده با تجهیزات این شرکت، قابل نمایش در سالن‌های دیگر هم هستند، اما قطعاً بهترین تجربه با نشستن در همان سال‌های مخصوص به دست می‌آید. ازطرفی بیشتر بودن قیمت شاید برای سینماروهای جدی در کشورهای توسعه‌یافته هم مقرون‌به‌صرفه نباشد. درنهایت تماشای فیلم با رزولوشنی سه‌برابر بیشتر از رزولوشن مرسوم در سینماهای دیگر، به‌هرحال هزینه‌ی بیشتری هم دارد و شاید برای برخی فیلم‌های خاص، منطقی به‌نظر برسد.

امروزه شرکت‌های گوناگونی با فرمت‌های اختصاصی ضبط و پخش فیلم متولد شده‌اند که سعی در ارائه‌ی تجربه‌ی مشابه با IMAX دارند. در ادامه برخی از آن‌ها را معرفی می‌کنید.

این شرکت سالن‌هایی شبیه به دالبی دارد و نمایشگر بزرگ با تعداد زیادی صندلی از مشخصه‌های اصلی آن هستند. پروژکتورهای RPX کیفیت صدا و تصویر بهتری از پروژکتورهای متوسط دارند، اما نمایشگر آن‌ها به اندازه‌ی نمایشگرهای IMAX بلند نیست. تمرکز شرکت RPX در ابعاد نمایشگر بیشتر روی عرض آن است.

سالن‌های Cinemark XD تفاوت زیادی با IMAX ندارند و نمایشگر بزرگ، صدای بلند، رنگ‌های روشن، صندلی‌های فوق‌العاده راحت و قیمت‌هایی که برای مشتریان معمولی مقرون‌به‌صرفه‌تر است، از مشخصه‌های تجربه‌ی تماشای فیلم در این سالن‌ها هستند. تفاوت بعدی‌ شرکت رقیب نیز در سیاست‌های انتخاب و نمایش فیلم‌ها دیده می‌شود. برای نمایش فیلم در سالن‌های IMAX دستورالعمل و سیاست خاصی وجود دارد . شرکت باید فیلم را پردازش و تأیید کند. درمقابل، تقریباً هر فیلمی اجازه‌ی پخش در سالن‌های Cinemark XD را دریافت می‌کند.

IMAX یک تجربه فراموش‌نشدنی است، اما در عین حال گران قیمت و بدون صندلی قابل تنظیم است. اگر فیلمی برای IMAX ساخته شده است، حتماً باید آن را در سینماهای خودش ببینید. Cinemark XD برای کسانی که می‌خواهند صندلی‌های راحت‌تر و صفحه‌های بزرگ‌تر از استاندارد داشته باشند توصیه می‌شود.

در دنیای فیلم‌های سه‌بعدی، RealD به‌عنوان یکی از مشهورترین بازیگران شناخته می‌شود. تقریباً هر فیلم سه‌بعدی از این فناوری استفاده می‌کند که حرکت سر تماشاچی را هم به‌عنوان بخشی از تجربه‌ی عمیق فیلم به جریان اضافه کرده است. سینماهای IMAX 3D نیز همین تجربه را ارائه می‌کنند، اما نمایشگرهای بزرگ‌تر و تصاویر شارپ‌تری دارند.

امروزه پروژکتورهای دیجیتال IMAX بیش از فرمت‌های قبلی مرسوم هستند و در سالن‌های بسیار زیادی در سرتاسر جهان استفاده می‌شوند. البته استفاده از نوار فیلم‌های سنتی و پروژکتورهای اولیه‌ی شرکت نیز هنوز مرسوم است. درنهایت تجربه‌ی فیلم در سینماهایی که از فناوری IMAX استفاده می‌کنند، قطعا جذاب خواهد بود و آن‌هایی که فرصت بهره‌مندی از این تجربه را دارند، حتما آن را مدنظر خواهند داشت.