پروژه متن‌ باز ۲۰ ساله شد: تاریخچه‌ای از شکل‌گیری تا تأثیر بر دنیای فناوری

حدود ۲۰ سال پیش، نت‌اسکیپ (Netscape) تحت تأثیر رساله‌ای در مورد لینوکس و توسعه نرم‌افزار آزاد، کد منبع مرورگر وب خود یعنی Netscape Communicator را برای عموم عرضه کرد. این حرکت در نوع خود بی‌سابقه بود. این شرکت سهامی عام که بر اساس گزارش‌ها، در آن زمان وضع مالی مناسبی نداشت، عنوان کرد که منبع محصول خود را در اختیار متفکران، متخصصان و همه کنجکاوان سیری‌ناپذیر حوزه فناوری قرار خواهد داد. پس از گذشت چندین روز از این اقدام، گروهی از توسعه‌دهندگان نرم‌افزاری برای پاسخ دادن به سؤالی کلیدی گرد هم آمدند. مناسب‌ترین نام برای این حرکت نت‌اسکیپ چیست؟ طی چندین گفت‌وگوی طولانی و تماس‌های متعدد با این شرکت، بالاخره جواب این سؤال مشخص شد.

این چنین بود که ۲۰ سال پیش عبارت متن‌ باز  (Open Source) متولد شد. کمی پس از آن سازمان پیشگامان متن‌ باز (OSI) تأسیس شد و یکی از مؤسسان آن به نام بروس پرنز، دستورالعمل‌های نرم‌افزار آزاد را که برای توزیعی از لینوکس دبیان نوشته بود، به‌عنوان مرجع رسمی تعریف متن‌ باز قرار داد.

اما بسیاری از کاربرانی که از گوشی‌های اندروید استفاده می‌کنند، شاید به بنیان متن‌ باز نرم‌افزاری که هر روز از آن استفاده می‌کنند، حتی فکر نکنند. این مورد برای افرادی که از مرورگرهای وب مبتنی بر WebKit، مانند سافاری استفاده می‌کنند نیز صادق است. گستره نفوذ متن‌ باز امروزه از حد تصور خارج است؛ اما اکنون که سازمان پیشگامان متن‌ باز ۲۰ سالگی آن را جشن می‌گیرد باید به خاطر داشت که اوضاع همیشه به این شکل نبوده است.

زمانی که اصطلاح متن‌ باز پا به عرصه گذاشت، پروژه‌های آزاد مختلفی نظیر لینوکس از طرف افراد زیادی مورد پذیرش قرار گرفته بودند. مسئله اینجا است که زمانی که متن‌ باز پا به عرصه گذاشت، هدف آن کاهش فاصله‌ی نرم‌افزارهای آزاد و شرکت‌های جریان اصلی دخیل در کسب‌وکارهای فناوری بود. اریک ریموند (نویسنده رساله نت‌اسکیپ) در یادداشتی با عنوان «خداحافظ نرم‌افزار آزاد، سلام متن باز» اشاره می‌کند که گیج‌کننده بودن عنوان نرم‌افزار آزاد، باعث ایجاد نگرانی در میان شرکت‌های تولید کننده نرم‌افزار در آن زمان شده بود.

ریموند در ادامه می‌افزاید: «ما باید به شکل فعال اقدام به جذب افراد جدید به سمت ایده متن‌ باز کنیم و رویکردی که باعث فاصله گرفتن کاربران و شرکت‌ها از ما شود به نفعمان نیست. امروزه شانس این وجود دارد که بدون کوتاه آمدن از ایده‌ها و تعهدمان به پیشرفت و برتری فنی، از راه مشارکت با شرکت‌های جریان اصلی فناوری، دستاوردهای بزرگی داشته باشیم.»

هنگامی که سازمان پیشگامان متن‌ باز به‌طور رسمی شکل گرفت، انگیزه اصلی آن ایجاد نرم‌افزارهایی که آزادانه در دسترس باشند یا نرم‌افزارهای قابل شخصی‌سازی و تغییر یا نرم‌افزارهایی مورد پسند شرکت‌های تجاری توسعه‌دهنده‌ی محصولات نرم‌افزاری نبود؛ بلکه انگیزه اصلی مورد پسند بودن نرم‌افزارها برای تمامی کاربران بود. آن‌ها قصد داشتند ثابت کنند که چنین نرم‌افزارهایی جایگزینی قابل اعتماد و حتی در مواردی افزونه‌ای ارزشمند برای نرم‌افزارهای مالکیتی هستند.  

طی سال‌های اخیر، میان هواداران استالمن و تفکر خاص او در مورد نرم‌افزار آزاد و افرادی مانند اعضای سازمان پیشگامان متن‌ باز که تمایل بیشتری به عملکردی بازارمحور دارند، تنش‌هایی به‌وجود آمده است و تا به امروز نیز این اختلاف نظرها پابرجا هستند. با این حال کمتر کسی پیدا می‌شود که در مقابل تأثیرات گسترده و دست‌آوردهای ارزشمندی که نرم‌افزارهای متن‌ باز برای ما به ارمغان آورده‌اند مخالفتی نشان دهد. امروزه نرم‌افزارهای متن‌ باز ابزارهایی به‌ وجود آورده‌اند که قطعا ۲۰ سال پیش تصور آن‌ها را نمی‌کردیم. نرم‌افزارهای متن‌ باز بنیان‌ بسیاری از فناوری‌های امروزی را تشکیل داده‌اند و با ورود به دهه سوم عمرشان، مسلما در آینده هم ایده‌ها و نگرش‌های جدیدی وارد زندگی انسان‌ها خواهند کرد.