ویروس کرونا مشکل جدید بازار سخت افزار کشور

مشکلات مربوط به واردات کالا، ترخیص نشدن اجناس از گمرک، عدم ثبت سفارش کالاهای ضروری فناوری اطلاعات و... تنها بخشی از مشکلات بازار سخت‌افزار ایران هستند و حال شیوع ویروس کرونا نیز ضربه‌ی بزرگ دیگری نه‌تنها به بازار سخت‌افزار بلکه به اقتصاد کل کشور وارد کرده است. بازاری که هر سال شب عید کمی رونق می‌گرفت، امسال نه‌تنها رونق نداشت بلکه میزان فروش مراکز خرید را به کم‌تر از نصف میزان فروش ماه‌های دیگر کاهش داد.

بعد از شیوع ویروس کرونا در کشور برخی شرکت‌ها و سازمان‌ها امکان دورکاری را برای کارمندان خود فراهم کردند و همچنین با ارائه‌ی آموزش مجازی از سوی دانشگاه‌ها و مدارس، فروش برخی کالاهای جانبی افزایش داشته اما به‌طور کلی میزان تقاضا برای خرید کالاهای سخت‌افزاری به‌شدت پایین آمده است. ازطرف دیگر ازآنجایی‌که روال کاری کشور در برخی ادارات و سازمان‌ها هنوز مانند سابق نشده، فرایند ثبت سفارش و واردات مدت زمان بیشتری طول می‌کشد. 

کاهش میزان واردات محصولات کامپیوتری و عدم ترخیص اجناس گمرک به دلیل تخصیص ندادن ارز به آن‌ها تعادل میان عرضه و تقاضای بازار را از بین برده و قیمت اجناس تا چندین برابر افزایش پیدا کرده است. البته این موضوع جدیدی نیست و بازار سخت‌افزار چندین سال است که تحت تأثیر افزایش قیمت دلار و تخصیص ارز قرار دارد. روابط عمومی اتحادیه فناوران می‌گوید رکود حاکم بر بازار کامپیوتر در ۳۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است، به‌طوری‌که در دو سال گذشته بسیاری از فعالان این صنف تغییر شغل داده یا ورشکسته شده‌اند.

واردکننده‌هایی که تا پیش از این ماهی یک‌بار کالا به بازار کامپیوتر وارد می‌کردند در ۱۱ ماه گذشته تنها یک‌بار این کار را انجام داده‌اند و به‌همین دلیل لوازم جانبی و قطعات با کمبود شدیدی در بازار مواجه است.

در یک یا دو سال گذشته بسیاری از فروشگاه‌های بازار جمع شده‌اند، فروشگاه‌های نوپا نیز بیشتر از ۶ ماه تا یک سال دوام نمی‌آورند و ورشکسته می‌شوند. تنها مالکان قدیمی توانسته‌اند در این شرایط به فعالیت خود ادامه دهند و بسیاری از افرادی که سرمایه‌ی خوبی داشته‌اند از ایران مهاجرت کرده‌اند. پایین آمدن حاشیه‌ی سود تا میزان یک درصد و فروش اجناس با ضرر، یکی دیگر از مشکلات بازار سخت‌افزار ایران است.

پایین بودن حاشیه‌ی سود باعث شده است واردات کالا برای واردکننده مقرون‌به‌صرفه نباشد و درحال‌حاضر شرکت‌های واردکننده‌ی کالا تمرکز خود را روی تعمیر و خدمات پس از فروش گذاشته‌اند. واردکننده برای واردات کالا باید حداقل ۱۰ میلیارد تومان سرمایه داشته باشد در صورتی‌که سود بانکی این پول از سود واردات کالا بیشتر است و به همین دلیل کسی علاقه‌مند به واردات کالا نیست، این موضوع باعث شده قطعات تقلبی و دست دوم در بازار زیاد شود که در برخی مواقع به‌جای کالای نو به مشتری فروخته می‌شوند.

عضو هیات مدیره‌ی مجتمع کامپیوتر ولیعصر می‌گوید شرکت‌هایی که ملزم به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند از فروشگاه‌هایی خرید می‌کنند که فاکتور رسمی داشته باشند، اما اغلب فروشندگان بازار فاکتور رسمی ندارند. به همین دلیل فاکتور رسمی در بازار خریدو‌فروش می‌شود یا اجناس زیرقیمت به فروش می‌رسند؛ تولیدکننده، توزیع‌کننده و فروشنده مانند زنجیر به هم متصل هستند و مشکلات مالیاتی، گمرکی، استاندارد و... در هر بخش به سایر بخش‌ها نیز صدمه می‌زند.

یکی دیگر از مشکلات فعالان حوزه‌ی سخت‌افزار دریافت مجوزهای مجدد است. فروشندگان بازار کامپیوتر سال‌ها است که زیر نظر اتحادیه‌ی فناوران رایانه‌ی تهران و وزارت صنعت فعالیت می‌کنند اما برای فروش کالا به شرکت‌های دولتی باید مجوز شورای عالی انفورماتیک داشته باشند.

به دلیل محدودیت واردات و ثبت سفارش کالا، بسیاری از واردکنندگان رسمی صنف فاوا نیز دچار مشکل شده‌اند. در همین خصوص محمدرضا فرجی، رئیس اتحادیه‌ی صنف فناوارن رایانه‌ی تهران از برگزاری جلساتی با سازمان صمت برای حل مشکلات مربوط به ثبت سفارش خبر داده است تا این فرایند آسان‌تر شود و تعادل میان عرضه و تقاضای بازار سخت‌افزار دوباره برقرار شود.

رئیس هیات مدیره‌ی پاساژ کامپیوتری رضا نیز به مشکلات دیگر فعالات و واردکنندگان صنف کامپیوتر اشاره می‌کند و می‌گوید سامانه‌ی جامع امور گمرکی (TSC) که گمرک برمبنای آن قیمت کالاهای را ارزیابی می‌کند به‌روزرسانی نمی‌شود. قیمت کالاهای تکنولوژی‌محور دائما در کل دنیا در حال تغییر است و به‌صورت پلکانی کاهش پیدا می‌کند، اما سیستم گمرک از این لحاظ به‌روزرسانی نمی‌شود. ترخیص کالا از گمرک اگر درگیر فرایند استاندارد نشود، یک ماه طول می‌کشد. ارتباط مستقیم کارشناسان گمرک با اتحادیه‌ی فناوران رایانه به به‌روزرسانی سامانه‌ی جامع امور گمرکی کمک می‌کند.

یکی دیگر از مشکلات واردکنندگان صنف کامپیوتر توقف کالاها به دلیل تأیید نشدن توسط سازمان استاندارد است. رئیس هیات مدیره‌ی پاساژ کامپیوتری رضا می‌گوید کالاهای صنف کامپیوتر که وارد می‌شوند دارای استاندارد جهانی هستند اما سازمان استاندارد باید مجدد آن‌ها را تأیید کند که فرایندی زمان‌بر است.

به‌عنوان مثال نوت‌بوک با استانداردهای جهانی تولید می‌شود به همین دلیل کابل برق درون بسته‌ی کالا، سه پین بوده و فیوز دارد که کیفیت آن از کابل‌های دو پین و بدون فیوز بیشتر است و در تمام نقاط دنیا مورد تأیید استاندارد است اما این موضوع مورد تأیید سازمان استاندارد کشور نیست و به همین دلیل کالا بیش از ۲۰ روز متوقف می‌شود. همچنین سازمان استاندارد تعریف مشخصی برای هزینه‌های استاندارد ندارد و به‌عبارتی بدون منطق و هرطور که بتواند هزینه را دریافت می‌کند.

اما این بار با اضافه شدن مشکل دیگری مانند تعطیلی کارخانه‌های تولیدکننده و قطع شدن پروازها در پی شیوع ویروس کرونا، کل کشورهای دنیا با مشکل کمبود کالا و عدم توانایی تأمین نیاز بازار مواجه  شده‌اند. البته همان‌طور که گفتیم کاهش فروش محصولات سخت‌افزاری تنها مختص ایران نیست، حتی فروشگاه‌های بزرگ اینترنتی مانند آمازون نیز کالاهای اساسی را نسبت به کالاهایی همچون سخت‌افزارهای کامپیوتری در اولویت قرار می‌دهد و درنتیجه کاهش فروش را در دسته‌ی دوم تجربه کرده‌اند.

برخی فروشگاه‌های سخت‌افزاری در این ایام از طریق وب‌سایت یا شبکه‌های اجتماعی فروش داشتند و محصولات را با پیک برای خریدار ارسال می‌کردند، اما درآمد حاصل از آن در مقایسه با درآمد فروش حضوری قابل مقایسه نیست. همچنین با اجباری شدن تعطیلی مغازه‌ها و پاساژها، بسیاری از فروشنده‌ها به انبار خود دسترسی نداشتند و درنتیجه فروش غیرحضوری آن‌ها نیز به حداقل یا صفر رسید.

بخش قابل توجهی از فروش ماه اسفند فروشگاه‌های سخت‌افزاری مربوط به فروش هدایا و کالاهای تبلیغاتی مانند استیکر، فلش، هارددرایو و... می‌شد که شرکت‌ها در این ماه به کارمندان یا مشتری‌های خود هدیه می‌دادند اما امسال با شیوع ویروس کرونا فروش کالاهای تبلیغاتی نیز به‌طور کامل از بین رفت. 

علی‌عسگری در ادامه گفت با شیوع این ویروس واردات و ورود کالا ازطریق گمرک نزدیک به صفر رسیده است به همین دلیل تعادل میان عرضه و تقاضای بازار سخت‌افزار به هم ریخته است. به‌عنوان مثال اگر تقاضا برای کالایی ۱۰ عدد باشد، تعداد آن در بازار یک عدد است. درنتیجه قیمت کالاها افزایش بسیار زیادی داشته و به همین ترتیب قدرت خرید مردم به‌شدت پایین آمده است. به‌گفته‌ی او جنس‌های فعلی موجود در بازار مربوط به واردات یک یا چند ماه پیش بوده که روبه‌اتمام هستند.

به‌گفته‌ی علی‌عسگری بخش عمده‌ی کالاهای سخت‌افزاری از دبی وارد ایران می‌شوند، اکنون پروازی از دبی به ایران نیست که بتواند کالاهای سخت‌افزاری کشور را تأمین کند اگر هم باشد، محدودیت بار دارد؛ حتی بسیاری از اجناس نیز در گمرک مانده‌اند و ترخیص نمی‌شوند. به دلیل مشکلات اقتصادی، دولت برنامه‌ای برای تخصیص ارز به کالاهای غیرضروری ندارد و درنتیجه اجناس از گمرک ترخیص نمی‌شوند. به‌عبارتی درحال‌حاضر ‌از نظر بازرگانی و واردات هیچ کاری انجام نمی‌شود، بخشی از نیاز لوازم کامپیوتری از طریق مسافران ورودی از کشورهای دیگر تأمین می‌شود که به‌علت قطع پروازهای خارجی این قسمت از عرضه نیز از بین رفته است.

از طرف دیگر بحث کاهش تولید کارخانه‌های جهانی نیز مطرح است، اغلب محصولات جانبی سخت‌افزاری در ووهان چین یعنی مبدأ ویروس کرونا تولید می‌شوند. کارخانه‌هایی که تا همین چند روز پیش هم تعطیل بوده‌اند و حال با افزایش تعداد سفارش‌ها و عدم انتقال بار کشتیرانی‌ها مانند ماه‌های گذشته نمی‌توان انتظار داشت کالای مورد نیاز بازار حداقل در آینده‌ی نزدیک تأمین شود. 

در روزهایی که تسهیل روند واردات و تخصیص ارز به کالاهای سخت‌افزاری شاید بتواند بازار را کمی رونق دهد، تصمیم جدیدی برای عدم ثبت سفارش محصولات رایانه‌ای از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت شوک جدیدی را به بازار سخت‌افزار و فعالان این حوزه وارد کرد.

البته این تصمیم اخیرا لغو شده است اما امکان دارد در آینده هم با تصمیم‌های مشابه روبه‌رو شویم. با اینکه صنعت تولید برخی قطعات سخت‌افزاری مانند کیبورد، ماوس، اسپیکر و... رشد خوبی در کشور داشته‌اند اما تولید کالاهایی مانند پردازنده، هارددیسک، رم، مادربرد، لپ‌تاپ، تبلت و... حداقل در آینده‌ی نزدیک در کشور امکان‌پذیر نیست. البته این موضوع مختص ایران نیست و حتی کشورهای پیشرفته‌ی جهان از نظر تکنولوژی مانند ژاپن نیز در ساخت تمامی کالاهای سخت‌افزاری خودکفا نبوده و به دلیل بسیاری از مسائل اقتصادی نیازی نیز به خودکفایی در این حوزه احساس نمی‌کنند، از این‌رو فارغ از بحث فناوری، فاکتور‌های دیگری هستند که نقشی تأثیرگذار در تصمیم برای تولید داخل دارند. 

رئیس هیئت مدیره انجمن واردکنندگان موبایل، تبلت و لوازم جانبی معتقد است اگر دولت از این بخش حمایت نکند نه‌تنها افراد زیادی بیکار می‌شوند بلکه در کوتاه مدت به سایر حوزه‌های اقتصادی نیز آسیب وارد خواهد شد. او همچنین می‌گوید این بحران در کل دنیا رخ داده است اما با حمایت دولت آن‌ها از صنایع مولد و حوزه‌های اقتصادی جریان‌ساز مانند تکنولوژی و موبایل، فعالان این حوزه کم‌تر تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.

باید دید بعد از بهبود نسبی اوضاع کشور و بررسی ابعاد خسارت وارد شده در جلساتی با اتحادیه‌ها و اصناف چه تصمیمی برای فعالان حوزه‌ی سخت‌افزاری گرفته خواهد شد؛ مطمئنا اگر مسئولان راه حلی برای مشکلات بازار سخت‌افزار ارائه ندهند شرایط در ماه‌های آینده هم برای فروشندگان و هم برای مشتری‌ها سخت‌تر و غیرقابل تحمل‌تر خواهد شد.

شاید به تعویق انداختن مهلت پرداخت مالیات، درنظرگرفتن وام‌هایی با بهره‌ی پایین و تسهیل روند واردات و ترخصی کالا بتواند بازار سخت‌افزار کشور را کمی را رونق و قدرت خرید مردم را افزایش دهد.