فرصت رصدی تکرارنشدنی؛ گذر سیارک آپوفیس در سال ۲۰۲۹ با چشم غیرمسلح دیده خواهد شد

وقتی سیارک بالقوه خطرناک «۹۹۹۴۲ آپوفیس» در ۱۳ آوریل ۲۰۲۹ (۲۵ فروردین ۱۴۰۸) به‌شکلی نفس‌گیر از کنار زمین عبور کند، بیش از ۲ میلیارد نفر در آفریقا و اروپای غربی می‌توانند شاهد حرکت آن در آسمان شب باشند. در صورت صاف‌بودن آسمان، این جرم آسمانی همچون ستاره‌ای کم‌نور، تقریباً به درخشندگی ستاره‌های صورت فلکی دب اکبر و کاملاً مشاهده‌پذیر با چشم غیرمسلح، در حال پرواز بر فراز زمین دیده خواهد شد.

گذر آپوفیس از کنار زمین، برای نخستین بار در تاریخ فرصت رصد سیارکی بالقوه خطرناک با چشم غیرمسلح را فراهم می‌کند. «ریچارد بینزل»، استاد علوم سیاره‌ای در MIT، اوایل ماه سپتامبر در سخنرانی اصلی خود در کنگره علوم سیاره‌ای اروپا در هلسینکی فنلاند، گفت: «چنین مواجهه‌ی نزدیکی با یک سیارک به این بزرگی (حدود ۳۴۰ متر)، یعنی تقریباً هم‌اندازه برج ایفل، تنها یک بار در هر ۷۵۰۰ سال اتفاق می‌افتد.»

بینزل که از پیشگامان مطالعات خطرات سیارکی و مخترع مقیاس خطر برخورد تورینو است، روی یک نکته بیش از همه تأکید کرد: «اگر هیچ چیز دیگری از سخنرانی‌ام به یاد نمی‌آورید، این سه نکته را یادتان باشد: آپوفیس بدون ایجاد هیچ خطری از کنار زمین عبور خواهد کرد؛ آپوفیس بدون ایجاد هیچ خطری از کنار زمین عبور خواهد کرد؛ آپوفیس بدون ایجاد هیچ خطری از کنار زمین عبور خواهد کرد.»

وقتی آپوفیس برای نخستین بار در سال ۲۰۰۴ کشف شد، وضعیت به این اندازه مطمئن نبود. محاسبات اولیه نشان می‌داد که ۲٫۷ درصد احتمال برخورد در ۱۳ آوریل ۲۰۲۹ وجود دارد. این تخمین، آپوفیس را در سطح ۴ مقیاس تورینو قرار داد؛ بالاترین رتبه‌ای که تاکنون به یک جرم نزدیک زمین داده شده بود. دانشمندان با الهام از خدای جهان زیرین مصری، سیارک را آپوفیس نامیدند و به همین دلیل لقب «خدای آشوب» را گرفت.

در دو دهه بعد، رصدهای راداری و پیگیری‌های مداوم، مدار آپوفیس را از صدها کیلومتر عدم قطعیت به تنها چند کیلومتر محدود کردند. تا سال ۲۰۲۱، این سیارک به‌طور رسمی از تمام فهرست‌های تهدید حذف و برآورد شد که دست‌کم در صد سال آینده هیچ خطری برایمان ندارد.

هرچند، در سپتامبر سال گذشته یک مطالعه اشاره کرد که احتمال بسیار ناچیزی وجود دارد که سیارکی ناشناخته بتواند پیش از گذر آپوفیس از کنار ما در سال ۲۰۲۹، آن را به سمت زمین منحرف کند. این احتمال بیش از یک در میلیارد نیست و هرچند دانشمندان تا سه سال دیگر نمی‌توانند آن را به‌طور کامل رد کنند، کاملاً مطمئن هستند که آپوفیس در یک قرن آینده هیچ خطری برای زمین ندارد.

زمین گذر آپوفیس را تقریباً احساس نخواهد کرد؛ زیرا عبور این سیارک از کنارمان مانند ردشدن سنگی کوچک از کنار کوهی عظیم است. اما آپوفیس تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. وقتی این سیارک از فاصله‌ی حدود ۳۰هزار کیلومتری از سطح زمین بگذرد (که نزدیک‌تر از ماهواره‌های زمین‌ثابت است)، مدار کنونی‌اش که بیشتر درون مدار زمین قرار دارد و اغلب در نور خورشید پنهان می‌شود (مدار آتنی)، به مداری بزرگ‌تر و بازتر به نام مدار آپولویی تبدیل خواهد شد. همچنین احتمال دارد چرخش سیارک هم دگرگون شود و وارد وضعیتی تازه و آشفته شبیه غلتیدن نامنظم شود.

ناسا برای بررسی تغییرات مداری آپوفیس، فضاپیمای اسیریس رکس را پس از پایان مأموریتش به سیارک «بنو»، به مأموریت جدیدی به نام «اسیریس-ایپکس» اعزام کرده است. این فضاپیما قبل از گذر آپوفیس از کنار زمین، با آن ملاقات می‌کند، به نقشه‌برداری از سطحش می‌پردازد، چرخش آن را زیر نظر می‌گیرد و اثر گرانش زمین بر آن را می‌سنجد. یکی از اهداف جذاب، سنجش لرزش‌های داخلی (لرزه‌های سیارکی) آپوفیس است.

از سوی دیگر، مأموریت پیشنهادی آژانس فضایی اروپا به نام «ماموریت سریع آپوفیس برای ایمنی فضایی» (RAMSES) در صورت تصویب در نشست نوامبر این سازمان، در سال ۲۰۲۸ پرتاب خواهد شد و تا فوریه ۲۰۲۹ به آپوفیس خواهد رسید. هدف آن مشاهده سیارک پیش، حین و پس از گذر نزدیک است. این فضاپیما تا فاصله ۵ کیلومتری از آپوفیس پرواز خواهد کرد و ممکن است یک ماهواره مکعبی کوچک را روی سطحش فرود آورد تا لرزش‌های ناشی از نیروهای کشندی زمین را ثبت کند.

دانشمندان می‌گویند آپوفیس نه یک تهدید فوری، بلکه فرصتی تاریخی است. این سیارک به بشر کمک خواهد کرد خطرات واقعی اما نادر برخورد سیارک‌ها را بهتر درک کند و روش‌های احتمالی برای منحرف‌کردن آن‌ها را بیازماید.

تام استاتلر، دانشمند علوم سیاره‌ای در دفتر مرکزی ناسا در واشنگتن دی‌سی، در جلسه پرسش‌وپاسخ گفت: «آپوفیس یک وضعیت اضطراری دفاع سیاره‌ای نیست، بلکه فرصتی بی‌سابقه است. سیارک‌ها چیزی نیستند که باید از آن‌ها ترسید، بلکه چیزهایی هستند که باید درک شوند و این همان کاری است که ما انجام می‌دهیم.»