بازگشت استارلاینر به سکو؛ تکرار پرتاپ فضاپیمای بوئینگ پس از سال‌ها تأخیر

بوئینگ، غول هوافضای آمریکایی که زمانی بازیگری بزرگ در عرصه‌ی فضا بود، در سال‌های اخیر از مجموعه‌ای از بدبیاری‌ها، شکست‌ها و چالش‌هایی قانونی رنج برده است که سلطه‌ی این شرکت را در صنعت فضا به زیر کشیده‌اند. واحد فضای بوئینگ، از اسپیس ایکس ایلان ماسک عقب افتاده و با پیشی‌ گرفتن دیگر رقبا با برنامه‌های بلندپروازانه، از ارسال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی تا بازگرداندن انسان به سطح ماه، به حاشیه رانده شده است.

سه‌شنبه شب، بوئینگ تلاش خواهد کرد با پرتاب آزمایشی بدون سرنشین استارلاینر، فضاپیمای مسافربری خود به ایستگاه فضایی بین‌المللی، شهرت شرکت را بازیابی کند. مأموریت امشب، دومین پرتاب این کپسول فضایی خواهد بود که پس از گذشت یک سال و نیم از نخستین تلاش شکست‌خورده‌اش برای رسیدن به پایگاه مداری انجام می‌شود. ۱۸ ماه تحقیقات فنی طاقت‌فرسا و مجموعه‌ای از تغییرات مدیریتی، بوئینگ را برای تکرار پرتابی ۴۱۰ میلیون دلاری به سکوی پرتاب بازگردانده است. موفقیت مأموریت پیش‌ رو، این شرکت را در مسیر انجام نخستین پرتاب سرنشین‌دار تا انتهای سال جاری قرار خواهد داد. اسپیس ایکس، رقیب بوئینگ در برنامه خدمه تجاری ناسا، با انجام سه مأموریت سرنشین‌دار تاکنون، تا حد بسیار زیادی از این شرکت جلو افتاده است.

رابطه‌‌ی زمانی نزدیک بوئینگ با ناسا، از آغاز برنامه‌ی استارلاینر رو به زوال رفته است. مقام‌های سازمان فضایی آمریکا با تمرکز بیشتر بر رابطه با اسپیس ایکس، از مشکلات نرم‌افزاری بوئینگ که به ناکامی استارلاینر منجر شد، غفلت کردند. دو تحقیقات، یک مورد مرتبط به تقلب احتمالی در برنامه استارلاینر و دیگری، تحقیقات کیفری درباره‌ی پیشنهاد بوئینگ در مناقصه ماه‌نشین، به شهرت این شرکت آسیبی شدیدتر زد و غول هوافضا را از دستیابی به نخستین قراردادهای برنامه آرتمیس محروم کرد. برای بوئینگ، شکست استارلاینر دیگر پذیرفتنی نیست.

جان ولمر، مدیر استارلاینر بوئینگ، به خبرگزاری ورج گفت موفقیت‌آمیز بودن پرواز پیش‌ رو اهمیتی فوق‌العاده برای آن‌ها دارد. او افزود: «فضا کسب‌وکاری جدی و نابخشودنی است و از این‌رو آن را بسیار جدی می‌گیریم. با تمام آنچه در ۱۸ ماه گذشته انجام داده‌ایم، کاملاً اطمینان داریم که پروازی خوب خواهیم داشت.»

کپسول سی‌اس‌تی ۱۰۰ استارلاینر، فضاپیمایی تخم‌مرغی‌‌شکل است که برای حمل‌ونقل محموله و حداکثر ۷ مسافر به‌ کار می‌رود. فضاپیمای بوئینگ ابتدا قرار بود جمعه گذشته زمین را ترک کند؛ اما به دلیل مشکلی که هنگام اتصال ماژول جدید روسیه برای ایستگاه فضایی پیش آمد، پرتاب آن به سه‌شنبه ساعت ۲۱:۵۰ به وقت ایران موکول شد. استارلاینر در جریان این مأموریت، بدون سرنشین از مجتمع پرتاب فضایی ۴۱ در پایگاه نیروی فضایی کیپ کاناورال فلوریدا به مدار نزدیک زمین پرتاب و سپس به ایستگاه فضایی بین‌المللی متصل خواهد شد. ۱۰ روز بعد، فضاپیما به زمین بازخواهد گشت و با گذر از درون جو زمین، زیر چترهای نجات در بیابان نیومکزیکو فرود خواهد آمد.

مأموریت پیش‌ رو با نام اوربیتال فلایت تست ۲ (OFT2)، یکی از واپسین آزمون‌هایی است که بوئینگ پیش از آزمون نهایی، یعنی حمل خدمه‌ای از فضانوردان ناسا، باید با موفقیت انجام بدهد. وقتی استارلاینر همانند کرو دراگون اسپیس ایکس، تأییدیه‌ی ناسا را به‌ دست آورد، ۶ مأموریت عملیاتی به ایستگاه فضایی را در طول سال‌های آتی برای ناسا پرتاب خواهد کرد. بوئینگ و اسپیس ایکس هر دو فضاپیماهایشان را با قراردادهایی به ارزش به ترتیب ۴٫۵ میلیارد دلار و ۲٫۷ میلیارد دلار در قالب برنامه‌ خدمه تجاری ناسا ساخته‌اند.

بوئینگ در آستانه‌ی نخستین پرتاب مداری استارلاینر در دسامبر ۲۰۱۹ (آذر ۱۳۹۸)، روی موفقیت این پرواز حساب کرده بود. در آن زمان، بوئینگ با بحران هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ مکس دست به گریبان بود و همان‌طور که دنیس مویلنبرگ، مدیرعامل سابق شرکت انتظار داشت، پرتاب بی‌نقص استارلاینر می‌توانست، برند بوئینگ را بازیابی کند.

اما استارلاینر شکست خورد و چند روز بعد، هیئت مدیره بوئینگ، مویلنبرگ را برکنار کرد. کپسول مسافربری بوئینگ پس از پرتاب نتوانست به ایستگاه فضایی بین‌المللی برسد و در عوض، دو روز بعد در نیومکزیکو فرود آمد. ۳۰ دقیقه پس از برخاستن، وقتی فضاپیما قرار بود به مدار وارد شود، مجموعه‌ای از اشکالات نرم‌افزاری موجب شد تا کپسول فکر کند در مرحله‌ای کاملاً متفاوت از مأموریتش است. این اشتباه، به روشن‌ شدن اتفاقی پیشرانه‌ها و مصرف مقادیر حیاتی از سوخت منجر شد. قرارگیری در منطقه‌ی مرده‌ی ارتباطات نیز مانع از آن شد که کنترل مأموریت بتواند مشکل فضاپیما را از راه دور برطرف کند.

وقتی بوئینگ استارلاینر را در مداری کم‌ارتفاع قرار داد، تصمیم گرفت آن را زودهنگام به زمین بازگرداند. ساعت‌ها پیش از آنکه قرار بود استارلاینر دوباره به جو وارد شود، مهندسان برای رفع مشکل نرم‌افزاری دیگری تلاش کردند که موجب شده بود ماژول سرویس کپسول (بخش پایینی که پیش از ورود به جو جدا می‌شود)، به فضاپیما برخورد کند. وقتی از شکست فاجعه‌بار فضاپیما جلوگیری شد، استارلاینر به سلامت در بیابان نیومکزیکو فرود آمد.

کپسول استارلاینر بوئینگ پس از مأموریت ناتمام دوروزه در سال ۲۰۱۹، روی زمین فرود آمد.

ناسا و بوئینگ برای تحقیق درباره‌ی علل ناکامی استارلاینر، تیمی مستقل از مهندسان کهنه‌کار تشکیل دادند. این تیم در نهایت ۸۰ راه‌ حل مختلف شامل ۶۱ مورد برای نرم‌افزار بوئینگ و ۱۹ مورد برای سامانه‌ی ارتباطاتی کپسول پیشنهاد داد. ازآنجا که استارلاینر هرگز توانایی‌اش در اتصال به ایستگاه را نیازموده است، بوئینگ و ناسا با انجام دوباره‌ی پرواز مداری بدون سرنشین توافق کردند. به‌ نقل از گرگ اسمیت، مدیر مالی سابق بوئینگ، تکرار مأموریت استارلاینر دست‌ کم ۴۱۰ میلیون دلار برای بوئینگ هزینه داشته است.

بوئینگ از زمان شکست استارلاینر، شیوه‌ی انجام آزمایش‌ها و تأیید اعتبار نرم‌افزارش را در برنامه‌ی استارلاینر و برخی از دیگر پروژه‌ها نظیر موشک اسپیس لانچ سیستم، تغییر اساسی داده است. سامانه‌ی ارتباطاتی استارلاینر ارتقا یافت و بوئینگ، مدیر جدیدی از اسپیس ایکس به نام جناح حسین را برای بخش نرم‌افزار استخدام کرد. ماه‌ها پیش از پرتاب امروز، بوئینگ یک مأموریت آزمایشی کامل از پرتاب تا اتصال به ایستگاه و سپس فرود را برای نخستین بار شبیه‌سازی کرد.

استارلاینر به سکوی پرتاب بازگشته؛ اما به رابطه‌ی بوئینگ با ناسا آسیب‌های ماندگاری وارد شده است. ناسا به سمت اجرای مدل‌های واگذاری قرارداد کم‌سودتر و ارزان‌تری حرکت کرده است که این سازمان را برخلاف گذشته به مشتری فضاپیماهای ساخته‌شده‌ به‌ دست بخش خصوصی تبدیل می‌کنند؛ درحالی‌که بوئینگ به‌عنوان شرکت سهامی عام به رویکرد پیشین خو گرفته است؛ یعنی ساخت سخت‌افزاری که ناسا با قراردادهای بسیار گرا‌ن‌تر، به‌طور انحصاری صاحب آن خواهد شد.

کپسول استارلاینر بوئینگ نشسته برفراز موشک اتلس ۵ در برج یکپارچه‌سازی پرتاب.

با مدل پرداخت ثابت قرارداد استارلاینر، بوئینگ متحمل مسئولیت و ریسک بیشتر از قبل شده است. فعالیت بوئینگ روی چنین برنامه‌هایی، در پرونده‌های مالی با عنوان امور ذاتا خطرناکی ذکر شده است که در صورت ناتوانی در دستیابی به هزینه‌ها و درآمدهای برآوردشده، شرکت را درمعرض ریسک کاهش حاشیه‌ی سود یا تحمل ضرر قرار می‌دهند. با پیشگامی کرو دراگون اسپیس ایکس در انجام عملیات‌ و رقابت سرسختانه‌ی بلو ارجین جف بزوس برای به‌ دست‌ آوردن قراردادهای ماه‌نشین، بوئینگ به‌سختی تلاش می‌کند خود را با رقابت فزاینده‌ی شرکت‌های فضایی متعلق به میلیاردرها سازگار کند. ناسا با اتخاذ رویکرد جدید، خود نیز با مشکلاتی مواجه شده است. سازمان فضایی تحت فشار سیاسی برای پایان وابستگی‌اش به برنامه‌ی فضایی روسیه، با فشارهایی نیز از سوی بوئینگ برای شکستن قوانین قرارداد پرداخت ثابت استارلاینر روبه‌رو شده است.

به‌ نقل از اسناد به‌دست‌آمده ازطریق درخواست دسترسی به قانون آزادی اطلاعات، سال ۲۰۱۹، بخشی از معاملات بوئینگ با ناسا به ارزش ۶۶۱ میلیون دلار به دلیل تقلب و تخلف تحت تحقیقات قرار گرفت. بررسی‌ها بر دو معامله تمرکز داشت: یک قرارداد به ارزش ۲۸۷ میلیون دلار برای تقویت قرارداد استارلاینر بوئینگ در اواخر ۲۰۱۶ و دیگری قراردادی شامل خرید صندلی‌های سایوز به ارزش ۳۷۴ میلیون دلار از بوئینگ، دو ماه بعد در سال ۲۰۱۷.

برای معامله‌ی استارلاینر در اواخر ۲۰۱۶، بوئینگ پس از مواجهه با ماه‌ها تأخیر در ساخت که خود عامل آن بود، از ناسا درخواست کرد ارزش قرارداد پرداخت ثابت فضاپیما را افزایش بدهد. به گزارش ورج، ازآنجاکه در قراردادهای پرداخت ثابت معمولاً پیمانکار خود باید متحمل هزینه‌ی تأخیر شود، وکلای ناسا ابتدا از ترس نقض قرارداد، با درخواست بوئینگ مخالفت کردند. آن‌طور که ورج از برخی منابع نقل کرده است، بوئینگ تهدید کرد اگر ناسا با افزایش ارزش قرارداد موافقت نکند، از برنامه خدمه تجاری خارج می‌شود، البته بوئینگ در سال ۲۰۱۹ با انتشار بیانیه‌ای این موضوع را رد کرد.

درنهایت ناسا با افزایش ۲۸۷ میلیون دلاری ارزش قرارداد موافقت کرد و با استناد به اینکه شکست‌های اخیر اسپیس ایکس و موشک روسی سایوز، توانایی این سازمان در ارسال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی در دو سال آینده را به خطر می‌اندازند، تصمیم خود را توجیه کرد. درمقابل، بوئینگ توافق کرد با افزایش سرعت ساخت کپسول‌های استارلاینر، پرتاب مأموریت‌های سرنشین‌دار را تا سال ۲۰۱۹ آغاز کند؛ اما این شرکت در قالب برنامه خدمه تجاری هنوز هیچ انسانی را به فضا نفرستاده است.

مقاله‌ی مرتبط:

• بوئینگ در آستانه پرتاب کپسول فضایی استارلاینر به ایستگاه فضایی بین‌المللی

تقریباً در همان زمان، بوئینگ در یک دعوی قضایی غیر مرتبط با انرگیا (شرکت موشک‌سازی روسی)، وارد مذاکرات حل اختلاف شد و از این طریق، حق تصاحب پنج صندلی را در فضاپیمای سایوز به دست آورد. پنج روز پس از آنکه ناسا با افزایش ۲۷۸ میلیون دلاری مبلغ قرارداد استارلاینر موافقت کرد، بوئینگ پیشنهاد داد صندلی‌های سایوز‌ را به ارزش ۳۷۴ میلیون دلار به این سازمان بفروشد. ناسا در نهایت صندلی‌ها را از بوئینگ خرید تا مشکل پایبند نبودن استارلاینر به زمان‌بندی را حل کند. در اتفاقی کاملاً عجیب، ناسا برای نخستین بار صندلی‌های سایوز را از یک نهاد غیر روسی خریداری کرد.

دو سال بعد، حسابرسان بازرسی کل ناسا معاملات استارلاینر و سایوز را مورد بررسی قرار دادند و یافته‌هایشان را برای تحقیق در مورد تقلب به واحد تحقیقات بازرسی کل فرستادند. بازرسان این واحد پرونده را بستند و پی بردند که نگرانی حسابرسان درباره‌ی قراردادها معتبر است؛ اما مدیریت کمتر از حد مطلوب قرارداد با تقلب برابر نیست. وقتی افزایش بهای قرارداد استارلاینر در حسابرسی عمومی گزارش شد، بوئینگ گفت با استارلاینر متحمل ریسکی بسیار فراتر از ریسک مالی اولیه شده بود و اگر آن ۲۸۷ میلیون دلار اضافه را دریافت نمی‌کرد، ساختار قرارداد اصلی می‌توانست هزینه و عدم قطعیت برنامه را افزایش بدهد.

بوئینگ در سال ۲۰۲۰، هنگامی که قصد داشت برای به دست‌ آوردن قرارداد چند میلیارد دلاری برنامه ماه‌نشین ناسا رقابت کند، با مشکلات بیشتری مواجه شد. وقتی جیم چیلتون، قائم‌مقام ارشد واحد فضا و پرتاب بوئینگ، درباره‌ی پیشنهاد شرکت با داگ لاورو، مدیر سابق واحد اکتشافات انسانی ناسا گفتگو کرد، بوئینگ از مناقصه کنار گذاشته شد و هدف تحقیقات وزارت دادگستری آمریکا قرار گرفت. این گفتگو در حالی انجام شد که ناسا در حال بررسی پیشنهاد‌ها بود و به همین‌ دلیل در این بازه‌ی زمانی ارتباط سازمان با پیشنهاددهندگان باید به‌شدت محدود باشد. درنتیجه‌ی این اتفاق، لاورو استعفا داد و بوئینگ با ناسا به توافق رسید که فرهنگ اخلاقی سازمانی خود را مورد بازبینی قرار بدهد. بوئینگ یکی از وکلای شرکت و برخی از کارکنانش را اخراج کرد.

جیم چیلتون، قائم‌مقام ارشد واحد فضا و پرتاب (چپ) در دسامبر ۲۰۱۹ درباره‌ی مشکلات استارلاینر با خبرنگاران صحبت می‌کند.

تحقیقات درباره‌ی معامله‌ی استارلاینر بوئینگ و نقش این شرکت در مناقصه‌ی ماه‌نشین ناسا، شهرت برنامه‌ی فضایی این شرکت را لکه‌دار کرد. ممکن است فضا منبع قدرتمند سود برای بوئینگ نباشد؛ اما مشارکت این شرکت در مأموریت‌های فضایی منبعی افتخار به‌ حساب می‌آید که موجب تقویت برند بوئینگ می‌شود و مسیر را برای سرمایه‌گذاری‌های فضایی آتی ازجمله گردشگری فضایی هموار می‌کند. به نقل از یک سخنگوی بوئینگ، «دادن فرصت به شهروندان برای تجربه‌ی شگفتی پرواز فضایی، بخشی از برنامه‌های آتی این شرکت برای استارلاینر است.»

پس از سال‌ها مشکلات فنی و مالی، بوئینگ به موفقیت مأموریت پیش رو استارلاینر به‌شدت نیاز دارد؛ البته این شرکت هنوز باید چیزهای زیادی فضاپیمای جدیدش بیاموزد و پرواز امشب، برای برنامه‌های آن‌ها حیاتی است. ولمر سه‌شنبه‌ی گذشته گفت: «سامانه‌هایی روی استارلاینر وجود دارند که باید نحوه‌ی عملکردشان در محیط فضا را به‌طور کامل درک کنیم. آیا چیزی یاد خواهیم گرفت؟ قطعاً چیزهایی برای یادگیری وجود دارد؛ [زیرا] این پروازی آزمایشی است.»