آنچه علم درباره خواب‌های تکراری می‌گوید

دیدن خواب‌های تکرارشونده پدیده شناخته‌شده‌ای است و تقریبا دوسوم از مردم گزارش می‌کنند که خواب‌های تکراری می‌بینند. تعقیب‌شدن، برهنه‌بودن در مکانی عمومی یا در میانه فاجعه طبیعی، افتادن دندان‌ها و فراموش‌کردن رفتن به کلاس برای یک نیمسال کامل سناریوهای معمول خواب‌های تکراری هستند؛ اما این پدیده از کجا نشئت می‌گیرد؟

علم رؤیاها نشان می‌دهد خواب‌های تکرارشونده ممکن است نشانگر تعارض‌های حل‌نشده در زندگی فردی باشد که خواب می‌بیند. رؤیاهای تکراری اغلب در زمان استرس یا دوره‌های طولانی و گاهی چند سال یا حتی در تمام عمر فرد رخ می‌دهند. این خواب‌ها نه‌تنها مضمون یکسانی دارند؛ بلکه می‌توانند داستان یکسانی را هر شب تکرار کنند.

اگرچه محتوای دقیق خواب‌های تکرارشونده برای هر فرد منحصر‌به‌فرد است، مضامین مشترکی میان افراد و حتی میان فرهنگ‌ها و در دوره‌های مختلف وجود دارد. برای مثال، تعقیب‌شدن، افتادن، آماده‌نبودن برای امتحان، دیر‌رسیدن یا تلاش برای انجام کاری به‌صورت مکرر از سناریوهای رایج هستند.

بیشترِ خواب‌های تکرارشونده محتوای منفی دارند و عواطفی مانند ترس، غم، خشم و گناه را شامل می‌شوند. بیش از نیمی از خواب‌های تکرارشونده موقعیتی را دربر می‌گیرند که ببیننده خواب در خطر است؛ اما برخی از مضامین تکراری می‌تواند مثبت و حتی با احساس سرخوشی همراه باشد؛ مانند خوابی که در آن اتاق‌های جدیدی در خانه‌مان پیدا می‌کنیم یا خواب دارای محتوای جنسی یا خواب پروازکردن.

در برخی مواقع، خواب‌های تکرارشونده که از دوران کودکی شروع می‌شوند، می‌توانند تا بزرگ‌سالی ادامه داشته باشند. این خواب‌ها ممکن است چندین سال ناپدید و سپس در حضور منبع جدیدی از استرس دوباره ظاهر و سپس دوباره با پایان‌یافتن آن شرایط ناپدید شوند.

همه خواب‌های تکرارشونده بار منفی ندارند. برخی مانند توانایی پرواز حتی می‌توانند موجب سرخوشی شود.

چرا مغز ما بارها و بارها رؤیایی تکراری را اجرا می‌کند؟ مطالعات نشان می‌دهد خواب‌ها به‌طورکلی به ما در تنظیم عواطف و سازگاری دربرابر رویدادهای استرس‌زا کمک می‌کنند. گنجاندن محتوای عاطفی به خواب‌ها ممکن است به بیننده خواب کمک کند تا رویدادی دردناک یا دشوار را پردازش کند. درباره خواب‌های تکرارشونده، محتوای تکرارشونده می‌تواند نشان‌دهنده تلاشی ناموفق برای ترکیب این تجارب دشوار باشد. براساس بسیاری از تئوری‌ها، خواب‌های تکراری با مشکلات یا تعارض‌های حل‌نشده در زندگی فرد بیننده خواب ارتباط دارد.

وجود خواب‌های تکراری با سطوح پایین‌تر بهزیستی روان‌شناختی و وجود علائم اضطراب و افسردگی نیز همراه بوده است. این خواب‌ها معمولا در شرایط استرس‌زا عود می‌کنند و هنگامی‌که فرد درگیری شخصی خود را حل کرد، متوقف می‌شوند که نشان‌دهنده بهبود رفاه روان‌شناختی است.

خواب‌های تکراری اغلب به‌طور استعاری بازتابگر نگرانی‌های عاطفی فرد بیننده خواب هستند. برای مثال، خواب دیدن سونامی در پی آسیب روانی یا سوء‌استفاده رایج است. این الگوی نمادین می‌تواند نشان‌دهنده احساس درماندگی یا وحشت یا ترسی باشد که در بیداری تجربه شده است. به‌‌همین‌ترتیب، داشتن لباس نامناسب یا برهنه‌بودن یا ناتوانی در پیدا‌کردن توالت همه می‌توانند نشانگر سناریوهای خجالت یا حیا باشند. این مضامین را می‌توان به‌عنوان پیش‌نویس یا سناریوهایی در نظر گرفت که فضایی را برایمان فراهم می‌کنند تا عواطف ناسازگار خود را هضم کنیم.

پیش‌نویس مشابهی می‌تواند در موقعیت‌های مختلفی استفاده شود که در آن عواطف مشابهی را تجربه می‌کنیم؛ به‌همین‌دلیل، مردم هنگام مواجهه ‌با موقعیت استرس‌زا یا چالشی جدید ممکن است خواب بیینند درحالی‌که آماده نیستند، سر امتحان ریاضی حاضر شده‌اند؛ حتی با اینکه سال‌ها از دوران مدرسه آن‌ها گذشته است. اگرچه شرایط متفاوت است، احساس مشابه استرس یا تمایل به برتری می‌تواند دوباره همان سناریوهای خواب را آغاز کند.

برخی افراد در شرایط استرس‌زا یا زمانی که با مشکل جدیدی مواجه می‌شوند، ممکن است به‌طور مکرر خواب ببینند که بدون آمادگی یا دیر به امتحان ریاضی می‌رسند؛ حتی با اینکه سال‌ها از دوران مدرسه آن‌ها گذشته است.

ویلیام دمهاف، پژوهشگر و روان‌شناس آمریکایی، می‌گوید پدیده تکرار رؤیاها طیفی دارد. در انتهای شدید آن، کابوس‌های ناشی‌ از ضربه روحی قرار دارند که مستقیما ترومای تجربه‌شده‌ای را بازآفرینی می‌کنند که یکی از علائم اصلی اختلال استرس پس از سانحه است. پس‌ازآن، رؤیاهای تکرارشونده وجود دارند که در آن محتوای خواب به‌صورت جزئی یا کامل به‌طور مکرر اجرا می‌شود. برخلاف خواب‌های ناشی‌ از تروما، خواب‌های تکرارشونده به‌ندرت رویداد یا درگیری‌ای را مستقیما بازپخش می‌کنند؛ بلکه ازطریق احساسی مرکزی و به‌شکل استعاری آن را منعکس می‌کنند.

در‌ادامه طیف، مضامین تکرارشونده در رؤیاها قرار دارند. این رؤیاها معمولا موقعیت مشابهی مانند دیر‌کردن یا تحت‌تعقیب‌بودن یا گم‌شدن را به‌نمایش می‌گذارند؛ اما هر بار محتوای دقیق رؤیا فرق می‌کند؛ مثلا دیرکردن برای رسیدن به قطار به‌جای دیرکردن برای امتحان. سرانجام در انتهای دیگر این طیف عناصر رؤیای خاصی مانند شخصیت‌ها یا اعمال یا اشیاء را می‌بینیم که در رؤیاهای فرد تکرار می‌شوند.

تمامی این رؤیاها، در سطوح مختلف، بازتابگر تلاش برای حل نگرانی‌های عاطفی خاص فرد است. حرکت از سطح شدید به سطح پایین‌تر روی طیف مذکور اغلب نشانه این است که وضعیت روانی فرد در حال بهبودی است. برای مثال، در محتوای کابوس‌های ناشی‌ از ترومای افرادی که تروما را تجربه کرده‌اند و به‌تدریج بر مشکلات خود غلبه می‌کنند، تغییرات پیش‌رونده و مثبتی مشاهده می‌شود.

وقتی می‌خوابیم، مغز ما کاملا از دنیای خارج جدا نشده است و همچنان محرک‌های بیرونی مانند صدا و بو یا احساسات درونی بدن را درک می‌کند. این بدان‌معنا است که مضامین دیگری مانند ناتوانی در پیدا‌کردن توالت یا برهنه‌بودن در مکانی عمومی می‌تواند براثر نیاز به دفع ادرار هنگام شب یا پوشیدن لباس گشاد حین خواب ایجاد شده باشد.

برخی از پدیده‌های فیزیکی خواب REM یعنی مرحله‌ای از خواب که بیشترین رؤیا را در آن می‌بینیم، نیز می‌تواند مؤثر باشد. در خواب REM، عضلات در حالت فلجی قرار دارند که می‌تواند موجب رؤیای داشتن پاهای سنگین یا فلج‌بودن شود. به‌طور مشابه، برخی نویسندگان پیشنهاد کرده‌اند رؤیای افتادن یا پرواز از سیستم وستیبولار ناشی می‌شود که به تعادل کمک می‌کند و می‌تواند در خواب REM به‌طور خود‌به‌خود فعال شود. البته این احساسات برای توضیح تکرار این خواب‌ها در برخی افراد و ظهور ناگهانی آن‌ها در دوران استرس کافی نیست؛ اما احتمالا نقش مهمی در ایجاد خواب‌های معمول ما ایفا می‌کنند.

برخی از خواب‌های تکرارشونده مانند افتادن دندان ممکن است با روی‌هم‌فشردن دندان‌ها حین خواب یا ناراحتی دندان حین بیدارشدن ارتباط داشته باشد.

افرادی که به‌طور مکرر کابوس شبانه را تجربه می‌کنند، به‌ طریقی در روش خاص پاسخ به سناریو خواب و پیش‌بینی آن گیر کرده‌اند. درمان‌هایی برای حل این تکرار و شکستن چرخه معیوب کابوس‌های شبانه ارائه شده است. یکی از روش‌ها این است که کابوس را هنگام بیداری تجسم و سپس آن را بازنویسی کنید تا داستان آن را اصلاح کنید. برای مثال، پایان رؤیا را به‌شکل مثبت‌تری تغییر دهید.

رؤیای شفاف نیز ممکن است یکی از راه‌حل‌ها باشد. در رؤیاهای شفاف، می‌دانیم در حال دیدن خواب هستیم و گاهی‌ اوقات می‌توانیم بر محتوای خواب تأثیر بگذاریم. اگر حین دیدن خوابی تکراری به این حالت دست پیدا کنیم، ممکن است بتوانیم درباره رؤیا متفاوت فکر کنیم یا واکنش متفاوتی دربرابر آن نشان و از این طریق، ماهیت تکراری آن را تغییر دهیم.

اگرچه همه خواب‌های تکرارشونده به‌خودی‌خود بد نیستند؛ آن‌ها حتی می‌توانند درباره تعارض‌های شخصی‌مان به ما بگویند. توجه به عناصر تکرارشونده رؤیاها می‌تواند راهی برای درک و حل‌و‌فصل بزرگ‌ترین امیال و عذاب‌های ما باشد.