واکسن آسترازنکا آکسفورد و هرآنچه باید درباره آن بدانید

در چند روز اخیر، انتشار اخبار امیدبخش از واکسن‌هایی آزمایشی را شاهد بودیم که به‌ منظور پیشگیری از کووید ۱۹ ساخته شده‌اند و آخرین مورد آن‌ها، محصول دانشگاه آکسفورد و شرکت داروسازی آسترازنکا است. این دو روز دوشنبه نتایج تجزیه‌وتحلیل مقدماتی را اعلام کردند که اثربخشی واکسن به‌خصوص هنگام تزریق نیم‌دوز را نشان می‌داد.

خبر واکسن آکسفورد و آسترازنکا پس از آن منتشر شد که مدرنا، فایزر و بیون‌تک گزارش‌هایی خیره‌کننده از عملکرد واکسن‌های ساخت خود منتشر کردند. اما خبر محصول آسترازنکا اندکی ابهام دارد و به‌ همین دلیل متخصصان پیش از قضاوت درباره‌ی میزان اثربخشی نهایی واکسن، خواهان مشاهده‌ی داده‌های بیشتر هستند. بااین‌حال واکسن آکسفورد و آسترازنکا به‌ دلیل ویژگی‌هایی که دارد، می‌تواند برای بخش عمده‌ای از جهان امیدوارکننده و تغییردهنده‌ی وضعیت باشد. برای آشنایی با این واکسن با زومیت همراه باشید.

پژوهشگران در دانشگاه آکسفورد، واکسن را با استفاده از نوعی عامل بیماری‌زا به ‌نام آدنوویروس ساخته‌اند که معمولا موجب بروز سرماخوردگی در شامپانزه‌ها می‌شود. آن‌ها ویروس را از نظر ژنتیکی به‌ نحوی تغییر دادند تا حامل ژن پروتئین ویروس کرونا باشد. در تئوری، این ژن سیستم ایمنی فرد را برای تشخیص ویروس کرونای واقعی آموزش می‌دهد.

واکسن‌های مبتنی بر آدنوویروس را جانسون اند جانسون (شرکت داروسازی آمریکایی) و همچنین آزمایشگاه‌های واقع در چین، ایتالیا و سایر نقاط دنیا آزمایش می‌کنند. واکسنی مبتنی بر این ویروس به‌ نام اسپوتنیک وی هم‌ برای موارد اضطراری در حال توزیع در روسیه است. مؤسسه‌ی گامالیا (سازنده‌ی واکسن روسی) هفته‌ی گذشته ادعا کرد محصول آن‌ها اثربخشی ۹۲ درصد دارد؛ بااین‌حال پژوهشگران هنوز داده‌های کارآزمایی مرحله‌ی پایانی اسپوتنیک وی را منتشر نکرده‌اند.

بهار امسال، آسترازنکا و آکسفورد اجرای کارآزمایی‌های بالینی را نخست در بریتانیا و سپس دیگر کشورها از جمله ایالات متحده آغاز کردند. نتایج دور اول کارآزمایی‌ها امیدبخش بود و نشان داد واکسن موجب تولید پادتن‌های ضد ویروس کرونا در بدن شرکت‌کنندگان می‌شود.

روز دوشنبه، آسترازنکا و آکسفورد جزئیاتی درباره‌ی ۱۳۱ داوطلب اولیه‌ منتشر کردند که در کارآزمایی‌های مرحله‌ی پایانی در بریتانیا و برزیل، گیرنده‌ی واکسن بودند. به تمام داوطلبان دو دوز با فاصله‌ی تقریبا یک ماه تزریق شد؛ اما در برخی از موارد، قدرت دوز اول نصف بود. به‌ نحوی غافل‌گیرکننده، ترکیب واکسن با نیم‌دوز اولیه در پیشگیری از کووید ۱۹، ۹۰ درصد مؤثر بود. در مقابل، تزریق ترکیب دو دوز کامل تنها ۶۲ درصد کارایی داشت.

هیچ‌کس هنوز نمی‌داند. پژوهشگران گمان می‌کنند دوز اولیه‌ی کمتر، عملکردی بهتر در شبیه‌سازی تجربه‌ی ابتلا به عفونت ویروس کرونا دارد و واکنش قوی‌تر سیستم ایمنی را برمی‌انگیزد. اما دیگر عوامل نظیر اندازه و ترکیب گروه‌های دریافت‌کننده‌ی دوزهای مختلف ممکن است تأثیرگذار باشد.

استفاده از نصف دوز در تزریق اول، صرفا اشتباهی از روی خوش‌شانسی بود. به ‌نقل از رویترز، پژوهشگران در بریتانیا قصد داشتند دوز اولیه را با قدرت کامل به داوطلبان تزریق کنند؛ اما انجام محاسبات غلط موجب شد آن را به اشتباه با نصف قدرت به افراد بدهند. پژوهشگران پس از کشف خطا، طبق برنامه یک ماه بعد به داوطلبانی که تحت ‌تأثیر آن قرار گرفتند، دوز دوم را با قدرت کامل تزریق کردند.

از بین بیش از ۲۳ هزار شرکت‌کننده که نتایجشان روز دوشنبه منتشر شد، کمتر از ۲۸۰۰ داوطلب دوز اولیه را با نصف قدرت دریافت کردند. بر پایه‌ی این تعداد بسیار اندک که از شمار شرکت‌کنندگان کارآزمایی‌های فایزر و مدرنا بسیار کمتر است، نمی‌توان اثربخشی قطعی واکسن را ۹۰ درصد نتیجه گرفت. به ‌همین دلیل، تأیید اثربخشی چشمگیر نیم‌دوز به داده‌های بسیار بیشتر نیاز دارد.

پژوهشگران آکسفورد از سال‌ها پیش واکسن مبتنی بر آدنوویروس خود به ‌نام ChAdOx1 را برای پیشگیری از شماری از دیگر بیماری‌ها از جمله ابولا و زیکا روی شامپانزه‌ها آزمایش کرده‌اند. هیچ‌کدام از آن مطالعات به کارآزمایی‌ پایانی مرحله‌ی سوم نرسیده‌ است اما به پژوهشگران امکان داده‌اند ایمنی ساختار واکسن را بیازمایند و آن‌ها نیز تاکنون هیچ عوارض جانبی مهمی پیدا نکرده‌اند.

واکسن آسترازنکا درمقایسه با دیگر واکسن‌های پیش‌گام برخی مزایایی دارد؛ از جمله نگه‌داری و تولید انبوه آسا‌‌ن‌تر و قیمت ارزان‌تر (هر دوز بین ۳ تا ۴ دلار). این خصوصیات موجب می‌شود امکان توزیع واکسن در مناطق درحال‌توسعه از جمله ایران و کشورهای آفریقایی راحت‌تر فراهم باشد.