برای کودکان نوپا زندگی پر از تجربیات جدید است. اخیرا پژوهشگران، نقطه عطف جدیدی را به فهرست طولانی تغییراتی که انسانهای کوچک از آن میگذرند، اضافه کردهاند. این تغییر چشمگیر در عملکرد مغز، هدفی حیاتی به خواب میبخشد.
چندین دهه مطالعه درزمینهی اهمیت خواب برای رشد و نگهداری مغز به ما ایدهی خوبی درمورد ضرورت خواب کافی داده است. بهتازگی پژوهشگران آمریکایی با ایجاد مدلی ریاضی که نشان میدهد با گذشت دوران کودکی، رفتار خواب چگونه تغییر مییابد، بینش وسیعتری درمورد عملکردهای اصلی خواب فراهم آوردهاند. ون ساوج، بومشناس و زیستشناس دانشگاه کالیفرنیا میگوید: «من از مشاهدهی چنین تغییرات بزرگی در دورهی کوتاه زمان، شوکه شده بودم و اینکه تغییر زمانی رخ میدهد که بسیار کم سن و سال هستید.»
درحالیکه خواب چیزی است که همهی ما آن را تقریبا هر روز تجربه میکنیم، مسائل زیادی درمورد آن وجود دارد که از آنها بیخبریم. هرچه با دقت بیشتری نگاه میکنیم، این عملکرد پیچیدهتر بهنظر میرسد. ساوج و گروهش در گزارش خود مینویسند: «با فرض اینکه خواب با هدف خدمت به برخی عملکردهای اصلی تکامل یافته است، تقریبا مسلم است که این خصوصیت فراگیر و وقتگیر حیات حیوانی عملکردهای فیزیولوژیکی مختلفی داشته باشد.»
بخش مهمی از فرایند خواب، ورود به نوعی وضعیت هشیاری است که با تغییرات سریع چشمان هنگام خواب همراه است و مرحلهی حرکات سریع چشم (REM) خوانده میشود. در افراد بزرگسال، این مرحله تقریبا یک و نیم ساعت پس از رفتن به خواب آغاز میشود و بهنظر میرسد با تقویت تجربیاتی که حین بیداری داشتهایم، ارتباط داشته باشد و این خاطرات را در بانکهای حافظهی ما تثبیت میکند. نوزادان درحال خواب معمولا حدود نیمی از زمان خود را در این حالت میگذرانند، درحالیکه با رسیدن به سن ۱۰ سالگی مرحلهی خواب REM تقریبا یکچهارم از خواب کودکان را تشکیل میدهد. با گذر از سن ۵۰ سالگی، فقط ۱۵ درصد از دورهی خواب شامل این مرحلهی خواب تشکیل حافظه میشود.
ممکن است تصور کنیم نوزادان به این خاطر به خواب REM نیاز دارند تا خواب مغز درحال رشد آنها را تقویت کند و آن را با تجاربی پر کند که به آنها در آینده کمک کند. پس در زمانهای دیگر چه اتفاقی میافتد؟ خواب فرصت خوبی برای بدن است تا پاکسازی عمومی انجام داده و مواد زائد را حذف و ترمیم انجام دهد. بهنظر میرسد کمبود خواب، راهی برای تجمع ضایعاتی باشد که خطر بروز آسیبهای عصبی نظیر زوال عقل را در آینده افزایش میدهد.
اگرچه درمورد الگوهای خواب میدانیم، درمورد مدلهای جامعی که ممکن است به ما در درک بهتر نحوه و علت تکامل خواب کمک کنند، دانش زیادی نداریم. پژوهشگران با ترکیب تخصص خود در زمینهی علوم اعصاب، زیستشناسی و ریاضی از دادههای حاصل از دهها مطالعهی انجامشده درزمینهی خواب استفاده کردند تا دریابند که آیا رابطه میان مدت زمان خواب REM و اندازهی بدن، منعکسکنندهی قانون عمیقتری درمورد نحوهی توسعهی ما است. آنها شواهدی از وجود ارتباط میان تودهی بدن با مقدار خواب پیدا کردند. در انسانهای کوچک مغز سریعتر از بقیه بدن رشد میکند و نیاز به تمرکز زیادی برای ایجاد اتصالات دارد. بااینحال، رابطهی میان رشد مغز و نیاز به نگهداری از آن با هم تناسب دارد. وقتی مغز کموبیش ساخته شود، خواب عمدتا برای نگهداری مغز موردنیاز است که مقدار آن متناسب با اندازهی آن است.
اندازهگیریهای اولیه مربوط به سه حیوان نیز در این مطالعه درنظر گرفته شد و بینشی درمورد توسعهی خرگوشها، موشها و خوکچههای هندی فراهم کرد. این تجزیهوتحلیل، سازگاری شگفتانگیزی را میان گونههای مختلف نشان میداد. مدت زمان خواب REM در حیواناتی که از نظر سنی معادل انسان دو و نیم ساله بودند، کاهش پیدا میکرد. این موضوع که این تغییرات در میان جانوران مورد بررسی بهخوبی حفظ شده است، نشان میدهد که عملکرد آن ممکن است برای توسعهی پستانداران حیاتی باشد.
هنوز خیلی زود است که براساس این مدل نتیجهگیریهای محکم و کلی درمورد توسعهی پستانداران ارائه کنیم یا بدانیم که آیا این مدل میتواند بهطور گستردهتری درمورد حیوانات دیگر به کار رود. اما داشتن یک رویکرد ریاضی نظیر این مورد، راه را برای آزمایش این موضوع که آیا تحول عمده در هدف اولیهی خواب، مرحلهی مشترکی در روند توسعه کل سلسلهی جانوران است یا اینکه آیا کودکان نوپای انسانی در این خصوص خاص هستند، باز میکند. ساوج میگوید: «مغز در جریان آن دوره درحال انجام کاری واقعا شگفتانگیز و بسیار متفاوت است. پیامدهای آن ازنظر توانایی ما برای یادگیری زبان یا سازگاری مغز با شرایط مختلف چیست؟»
درون آن سر کوچک اتفاقات زیادی درحال رخ دادن است. این دلیل دیگری است که نشان میدهد باید تا جای ممکن خواب شبانهی خوبی داشته باشیم.
نتایج پژوهش جدید در مجلهی Science Advances منتشر شده است.
نظرات