دانشمند روسی در مسیر ویرایش ژنوم رویان انسان به کمک کریسپر
زیست‌شناس روسی به نام دنیس ربریکوف، ویرایش ژن را در تخمک‌های اهداشده‌ی زنان بدون مشکل شنوایی آغاز کرده است تا یاد بگیرد که چگونه برخی از زوج‌های ناشنوا می‌توانند فرزندی به دنیا بیاورند که فاقد جهش ژنتیکی عامل ناشنوایی باشد. جزئیات این خبر در ایمیلی که او در ۱۷ اکتبر برای Nature فرستاده، آمده است. ربریکوف در ماه ژوئن از قصد خود برای ایجاد نوزادان ویرایش ژنی شده مقاوم دربرابر HIV با استفاده از ابزار کریسپر خبر داد.
آخرین ایمیل ربریکوف به‌دنبال گزارش ماه سپتامبر مجله‌ی روسی N+1 ارسال شده بود که در آن خبر مشارکت یک زوج ناشنوا در آزمایش‌هایی برای تولید سلول‌های تخم مورد استفاده برای ایجاد نوزاد ویرایش ژنی شده منتشر شد. البته تخمک‌هایی که ربریکوف ویرایش کرده است، از زنی گرفته شده که فاقد جهش ژنتیکی است که منجر به ناشنوایی می‌شود. او می‌گوید هدف آزمایش‌های او درک بهتر جهش‌های غیرهدفمند بود که یک چالش شناخته‌شده‌ی روش کریسپر در زمینه‌ی ویرایش رویان است.
ربریکوف در ایمیلی که برای Nature ارسال کرد، چنین اظهار داشت که هنوز قصد ایجاد چنین نوزادی را ندارد و طرح قبلی او به‌علت عدم دریافت مجوز کاشت رویان‌های ویرایش ژنی شده در رحم انسان به تعویق افتاده است. او می‌گوید که به‌زودی نتایج آزمایش‌هایی را که روی سلول‌های تخم انجام داده است، منتشر می‌کند. این نتایج همچنین شامل آزمایش توانایی کریسپر ازنظر ترمیم ژن همبسته با ناشنوایی (GJB2) در سلول‌های بدنی گرفته شده از افرادی با این جهش است. افرادی که دارای دو نسخه‌ی جهش‌یافته از GJB2 هستند، بدون مداخلاتی مانند ابزار کمکی شنوایی یا کاشت حلزون نمی‌توانند خوب بشنوند. ربریکوف می‌گوید این نتایج زمینه‌ی کار بالینی را فراهم می‌کند. او می‌افزاید که برای انجام پژوهش‌های خود، اجازه‌ی یک هیئت بازرسی محلی را گرفته است اما این مجوز به او اجازه‌ی انتقال سلول‌های تخم ویرایش‌شده را به رحم انسان نمی‌دهد.
علاوه‌بر زوج ناشنوایی که موافقت کرده‌اند در آزمایش مشارکت کنند، او درحال گفتگو با چهار زوج دیگر است که در آن افرادی که قرار است بچه‌دار شوند، دارای دو ژن جهش‌یافته GJB2 هستند. ربریکوف می‌خواهد به این زوج‌ها کمک کند تا فرزندی بدون مشکل شنوایی داشته باشند.
دنیس ربریکوف قصد دارد به‌زودی آزمایش‌های خود را در زمینه‌ی اصلاح ژن سلول‌های تخم انسان منتشر کند
ربریکوف در آخرین ایمیل خود اطلاعات بیشتری را درباره‌ی زوجی که با انجام این آزمایش توافق کرده‌اند، ارائه داده است. در ماه سپتامبر، مجله‌ی N+1 چنین گزارش کرد که این زوج فرم رضایت‌نامه را امضا نکرده‌اند و بنا به دلایل شخصی از ایده‌ی ایجاد نوزاد ویرایش ژنی شده صرف‌نظر کرده‌اند اما ربریکوف می‌گوید که این تنها یک مانع موقتی است. او خاطرنشان می‌کند زنی که تخمک‌های خود را اهدا کرده است، یک ماه درگیر کاشت حلزون گوش بوده است. ربریکوف همچنین تاکید کرد که او بدون تایید وزارت بهداشت روسیه کار بیشتری انجام نخواهد داد. او می‌گوید:
من قطعا بدون تایید قانون، رویان ویرایش شده را به رحم مادر منتقل نخواهم کرد.
تلاش او ممکن است به این زودی به نتیجه نرسد. هفته‌ی گذشته وزارت بهداشت روسیه بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن گفته بود هنوز برای ایجاد نوزادان ویرایش ژنی شده زود است. ربریکوف می‌گوید پیش‌بینی زمانی که او بتواند این مجوزها را کسب کند، دشوار است اما او به دنبال همه‌ی بررسی‌های ایمنی لازم می‌رود.
ربریکوف در ماه ژوئن با انتشار خبر قصد خود برای ایجاد نوزادان مقاوم دربرابر HIV مشهور شد. این خبر موجب بهت پژوهشگرانی شد که از این موضوع که او کار هی جیانکوی، دانشمند معروف چینی را ادامه دهد، هراس داشتند. جیانکوی سال گذشته ادعا کرد که نخستین نوزادان ویرایش ژنی شده جهان را ایجاد کرده است.
ربریکوف قصد دارد از کریسپر برای دستکاری همان ژنی که جیانکوی روی آن کار کرد، یعنی CCR5 استفاده کند. پروتئینی که به‌وسیله‌ی CCR5 ساخته می‌شود به ویروس HIV اجازه می‌دهد که وارد سلول‌ها شود و افرادی که دارای یک نسخه‌ی جهش‌یافته از این ژن هستند، احتمال بسیار کمتری وجود دارد که دچار عفونت ناشی از این ویروس شوند. اما بسیاری از دانشمندان می‌گویند مزایا (مقاومت احتمالی دربرابر HIV) ارزش خطرات ناشناخته‌ی ویرایش ژن را ندارد زیرا راه‌های دیگری برای پیشگیری از انتقال HIV از والد به فرزند وجود دارد.
طبق آخرین ایمیل ربریکوف، او طرح ویرایش ژن CCR5 را رها نکرده است. او می‌گوید که به دنبال زنان دارای عفونت HIV می‌گردد که می‌خواهند فرزندی داشته باشند و داروهای HIV روی آن‌ها تاثیر چندانی ندارد. او چنین استدلال می‌کند که این افراد ممکن است کاندیداهای خوبی برای این رویه باشند زیرا احتمال انتقال ویروس به فرزندشان زیاد است. با این حال، بسیاری از دانشمندان معتقدند که هرگونه تلاش درجهت استفاده از ویرایش ژن برای تغییر ژن CCR5 در رویان اشتباه است. او همچنان به دنبال یافتن چنین زنانی است اما تعداد بسیار کمی از آن‌ها وجود دارد.
در همین حین، ربریکوف پروژه‌ی دیگری را برعهده گرفته است: اصلاح ژن GJB2 در رویان انسان. برخی از دانشمندان و اخلاق‌شناسان مزایای این روش را زیر سوال برده‌اند زیرا ناشنوایی یک وضعیت کشنده نیست. جنیفر دودنا یکی از پیشگامان تکنولوژی ویرایش ژن کریسپر و زیست‌شناس دانشگاه کالیفرنیا می‌گوید:
این پروژه فرصت‌طلبانه و کاملا غیراخلاقی بوده و به اعتبار این تکنولوژی آسیب می‌رساند.
به‌دنبال هیاهویی که جیانکوی در نوامبر گذشته برپا کرد، سازمان جهانی بهداشت به کمیته‌ای دستور داد تا چارچوبی بین‌المللی برای نظارت بر استفاده‌ی بالینی از تکنولوژی ویرایش ژن تهیه کنند. در ماه آگوست، کمیته‌ی مذکور برای نظارت بر این مساله، یک رجیستری بین‌المللی از پژوهش‌های بالینی که با استفاده از ویرایش ژن در انسان انجام می‌شود، راه‌اندازی کرد. یک کمیسیون بین‌المللی ایجاد شده به‌وسیله‌ی آکادمی ملی علوم آمریکا، آکادمی ملی پزشکی آمریکا و انجمن سلطنتی بریتانیا نیز درحال آماده کردن چارچوبی برای هدایت پژوهش‌های بالینی مرتبط‌با ویرایش ژن سلول‌های جنسی هستند که انتظار می‌رود در بهار ۲۰۲۰ منتشر شود. این کمیسیون به‌منظور جمع‌آوری ایده‌هایی برای تهیه‌ی این چارچوب، در تاریخ ۱۴ و ۱۵ نوامبر نشستی عمومی برگزار می‌کند.
هی جیانکوی ادعا می‌کند که نخستین نوزادان ویرایش ژنی شده جهان را ایجاد کرده است
ماه گذشته، ربریکوف در مصاحبه با بلومبرگ گفت که در این رابطه از قوانین بین‌المللی پیروی می‌کند اما از اینکه هنوز این قوانین ارائه نشده‌اند، ابراز ناامیدی کرد. رابین لاول‌باج، زیست‌شناس موسسه‌ی فرانسیس کریک لندن و یکی از اعضای کمیته‌ی سازمان جهانی بهداشت می‌گوید که ربریکوف باید تا زمان آماده شدن چارچوب مشخص و مورد توافق، صبر کند و این کار زمان می‌برد. او می‌گوید:
این موضوع ساده‌ای نیست و نمی‌توان انتظار داشت که طی چند ماه راه‌حل‌های جهانی برای ایجاد قوانینی در این حوزه‌ی بسیار پیچیده از علم ارائه شود.
پاسخ‌های ربریکوف به سوالات مطرح شده از سوی مجله‌ی Nature
پرسش: برخی از دانشمندان و کارشناسان حوزه‌ی اخلاق زیستی می‌گویند که ناشنوایی یک وضعیت مرگبار نیست، بنابراین نباید تحت چنین درمان خطرناکی قرار گیرد.
پاسخ: هر داروی جدیدی خطرات خاصی را به همراه دارد. این مدل ناشنوایی، مناسب‌ترین مدل برای استفاده از ویرایش ژنوم در سلول‌های تخم بارورشده (زیگوت) است. فقط والدین ناشنوا هستند که می‌توانند دراینباره تصمیم بگیرند که آیا آن‌ها می‌خواهند فرزند آن‌ها ناشنوا باشد یا نه.
پرسش: دانشمندان درباره‌ی وقوع جهش‌هایی که ممکن است خارج از منطقه‌ی مورد ویرایش رخ دهند، نگرانند. نظر شما دراینباره چیست؟
پاسخ: البته ما هم درمورد آن‌ها نگران هستیم. ما دارای یک الگوریتم طولانی و معقول برای بررسی فعالیت خارج از هدف هستیم. من ترجیح می‌دهم که به‌جای بحث درمورد زودهنگام بودن استفاده از این روش، درمورد الگوریتم‌های بررسی بازده و ایمنی این تکنولوژی بحث کنیم.
پرسش: به‌عقیده‌ی برخی از منتقدان، از آن‌جایی که مکانیسم اصلاح کریسپر کارآمد نیست، احتمال به وجود آمدن فرزندان موزائیسم زیاد است (افرادی که ترکیبی از سلول‌های ویرایش‌شده و سلول‌های ویرایش‌نشده دارند). آیا شما درمورد این موضوع نگران نیستید؟
پاسخ: بله. متاسفانه به دلیل عدم امکان بررسی کامل رویان (ما تنها یک نمونه‌ی ۵ تا ۷ سلولی بر می‌داریم)، ما هرگز به‌طور کامل درمورد نبود موزائیسم در رویان‌های انتقالی مطمئن نمی‌شویم اما ازنظر آماری (در آزمایش‌ها)، می‌توان درصد قابل‌قبول موزائیسم یا احتمال عدم بروز آن را نشان داد.
پرسش: در بیانیه‌ی مطبوعاتی وزارت بهداشت آمده است که مصوبه‌ی سال ۲۰۱۲ درمورد تکنولوژی‌های تولیدمثلی اجازه‌ی کاشت رویان‌های ویرایش ژنی شده را نمی‌دهد. آیا این امر موجب تغییر برنامه‌ی شما نمی‌شود؟
پاسخ: وقتی ما ایمنی این تکنولوژی را اثبات کردیم، قوانین تغییر خواهد کرد.
پرسش: هی جیانکوی قبل از اعلام تولد نوزادان ویرایش‌شده‌ی خود بیشتر در خلوت کار می‌کرد. به‌نظر می‌رسد که شما برای حفظ کانال‌های ارتباطی با دانشمندان و قانون‌گذاران سخت در تلاشید.
پاسخ: من با پژوهشگران و قانون‌گذاران درمورد پژوهش خود مشکلی ندارم. هردو به دنبال ایمنی و بازده این کار هستند و من نیز با آن‌ها موافقم.
پرسش: یک استدلال دربرابر برنامه‌ی شما این است که تمرکز ویرایش ژن درزمینه‌ی درمان بیماری‌ها باید روی سلول‌های بالغ باشد و نه روی رویان. آن‌ها از این موضوع نگرانند که ویرایش رویان موجب انحراف از این موضوع شود.
پاسخ: موافقم. تا به امروز، تکنولوژی‌های سلول‌های بدنی تاثیر بسیار بیشتری داشته است. اما فکر نمی‌کنم که ویرایش ژنوم زیگوت‌ها تاثیر منفی روی پژوهش‌های مرتبط با اصلاح جهش‌های بدنی داشته باشد.
پرسش: افرادی که برای هدایت کاربرد بالینی ویرایش رویان روی چارچوب‌های بین‌المللی انسان کار می‌کنند، پیشنهاد کرده‌اند که تا زمان اتمام کار آن‌ها، روند انجام پژوهش‌های بالینی مرتبط با رویان‌های ویرایش‌شده کند شود.
پاسخ: جدی می‌گویید؟ کجا دیده‌اید که پژوهشگران بخواهند روند پژوهش‌های خود را کند کنند؟
پرسش: هفته‌ی گذشته، وزارت بهداشت روسیه در بیانیه‌ی خود عنوان کرد که از موضع سازمان جهانی بهداشت پیروی می‌کند و هنوز برای انجام چنین آزمایش‌هایی بسیار زود است. آیا شما در هر حال سعی می‌کنید درخواست بدهید؟
پاسخ: خیلی زود یعنی چه؟ به‌گفته‌ی لنین: «اگر دیروز زود بود، فردا دیر است».