توهم چهره غریبه؛ ‌وقتی چهره‌ای عادی در نگاهمان هیولا می‌شود

در آزمایشی، از یک مرد و زن دعوت شد روبه‌روی هم در اتاقی کم‌نور بنشینند. این اولین‌باری بود که آن دو نفر یکدیگر را ملاقات می‌‌کردند. پژوهشگران به شرکت‌‌کنندگان گفته بودند هدف از مطالعه، «نحوه‌ی درک چهره‌‌ی فرد دیگر» بوده است. دو شرکت‌‌کننده مجبور بودند ۱۰ دقیقه با حالتی خنثی به چهره‌‌ی طرف مقابل خیره شوند و توجهشان فقط معطوف به همین باشد. بعد از اعلام این دستورالعمل‌‌ها به طرفین، پژوهشگر برگشت و در نقطه‌‌ای دور از میدان دید شرکت‌‌کنندگان در گوشه‌‌ای از اتاق نشست.

دو داوطلب در صندلی‌هایشان نشستند و نگاهشان را به یکدیگر دوختند. درابتدا، طرفین کمی احساس دستپاچگی می‌‌کردند؛ ولی برای رعایت دستورالعمل ابلاغ‌‌شده، سعی می‌‌کردند لبخند ناشی‌‌ از واکنش عصبی خود را مخفی کنند. ممکن است ۱۰ دقیقه زمان زیادی برای خیره‌‌شدن به چشمان فردی غریبه به‌نظر برسد؛ اما پس از مدتی، گویا شرکت‌‌کنندگان دیگر چندان گذر زمان را احساس نمی‌‌کردند. برخی اوقات، زوج‌‌ جوان احساس می‌کردند گویی از جایی بیرون از بدنشان مشغول تماشای دنیا هستند. گاهی نیز طرفین این احساس را داشتند که هرلحظه مانند یک عمر پربار بوده است.

در این تماس چشمی نزدیک، هریک از طرفین تجربه‌‌ی نوعی تغییر دائمی را در چهره‌‌ی طرف مقابل خود گزارش کردند؛ پدیده‌ای عجیب که در آن، ناگهان ویژگی‌های انسانی طرف مقابل به صفات حیوانی و عجیب‌وغریب تبدیل شد. شرکت‌‌کنندگان تجربه‌‌ی توهمِ دیدن چهره‌های بدون چشم یا بدتر از آن، چهره‌هایی با چندین چشم را گزارش کردند. در برخی موارد، آن‌ها از تصور چهره‌‌ی درگذشتگان خود دربرابر دیدگانشان سخن می‌‌گفتند و گاهی نیز دچار تصورات هیولاگونه از فرد مقابل خود شدند.

پدیده ادراکی عجیبی که این شرکت‌‌‌‌کنندگان شاهد آن بودند، نمودی از «توهم چهره‌‌ی غریبه» بود که اولین‌بار جیووانی کاپوتو، روان‌شناس دانشگاه اوربینوی ایتالیا توصیف کرد. مطالعه‌‌ی اصلی این دانشگاه که در سال ۲۰۱۰ منتشر شد، نوع جدیدی از توهم را گزارش داد که افرادی تجربه می‌‌کردند که می‌کوشیدند در شرایطی با نور اندک به چهره‌‌ی خود در آینه نگاه کنند.

در تحقیقات بعدی، کاپوتو مشاهده کرد پدیده‌‌ی چهره‌‌ی بیگانه، تنها به مشاهده‌‌ی تصویر چهره‌‌ی فرد در آینه محدود نیست؛ بلکه به چهره‌های افراد دیگر نیز تعمیم‌پذیر خواهد بود؛ مانند شرایطی که در آن دو شرکت‌‌کننده در اتاقی کم‌نور به یکدیگر خیره می‌‌شوند.

در مطالعه‌ای که ماه گذشته در ژورنال علمی تروما و گسستگی منتشر شد، کاپوتو به‌‌دنبال ترتیب‌‌دادن آزمایشی روی نمونه‌‌ی بزرگی از شرکت‌کنندگان برآمد که شامل ۹۰ جوان سالم می‌‌شد. شایان‌ ذکر است این جمعیت شرکت‌‌کننده ۱۵ نفر از هنرمندان پرتره را نیز شامل می‌شد که می‌توانستند پس از انجام آزمایش، تجربیات ادراکی خود را نقاشی کنند. درادامه، چهار نمونه از این تصاویر منتخب را مشاهده می‌کنید که این گروه از شرکت‌‌کنندگان کشیده‌اند.

چهار مثال از توهم چهره ‌‌‌‌ی غریبه که هنرمندان پرتره ترسیم کرده‌اند: (a) غریبه‌‌ای با عینک، (b) زن میمونی هیولاگونه، (c) چهره‌‌ی بیگانه و (d) آدم خرگوشی یا شمایل کارتونی

پژوهش‌‌های آینده ممکن است بتوانند تصویری کامل‌تر از دلایل بروز توهم چهره‌‌ی غریبه برایمان فراهم کنند. پس دفعه‌‌ی آینده که خواستید شامی رمانتیک را زیر نور کم‌‌فروغ چند شمع میل کنید، توصیه می‌‌کنیم برای برقراری تماس چشمی طولانی با طرف مقابل خود اصرار نورزید. شاید بدترین کابوس‌‌ها در کمین زیباترین لحظات شما باشند!