از بینی بزرگ تا صورت تخت: چرا چهره نئاندرتال‌ها این‌قدر با ما فرق داشت؟
چهره‌ی انسان‌های امروزی، به‌طور چشمگیری کوچک و تخت است؛ تفاوتی که در مقایسه با چهره‌های بزرگ و استخوانی نئاندرتال‌ها و بینی‌های پهن و برجسته‌شان کاملاً آشکار است. این اختلاف ساختاری، برای سال‌ها موضوعی مبهم برای پژوهشگران دیرین‌انسان‌شناسی بود.
اکنون، پژوهش تازه‌ای نشان می‌دهد که صورت انسان‌های نوین به‌تدریج رشد می‌کند و این رشد زودهنگام، در ابتدای نوجوانی متوقف می‌شود؛ در حالی‌که چهره‌ی نئاندرتال‌ها تا اوایل بزرگسالی همچنان در حال رشد باقی می‌مانده است.
الکساندرا شو، پژوهشگر پسادکترا در مؤسسه‌ی انسان‌شناسی فرگشتی ماکس پلانک در آلمان، در گفت‌و‌گو با لایوساینس توضیح داد: «دو گونه‌ی انسانی نئاندرتال‌ها و انسان خردمند، در راه رشد استخوان‌های صورت، مسیرهای متفاوتی را طی کرده‌اند.»
شو و همکارانش برای بررسی دقیق‌تر این تفاوت‌ها، پژوهشی تطبیقی را بر روی ۱۷۴ جمجمه از سه گونه‌ی انسان خردمند، نئاندرتال‌ها و شامپانزه‌ها انجام دادند. نمونه‌ها طیف گسترده‌ای از سنین، از کودکی تا بزرگسالی را دربرمی‌گرفتند تا روند رشد و دگرگونی استخوان‌های چهره در طول زندگی آشکار شود.
در قدم اول، پژوهشگران مدل‌های سه‌بعدی دقیقی از جمجمه‌ها ساختند و بیش از ۲۰۰ نقطه‌ی مشخص را روی استخوان فک بالا ثبت و تحلیل کردند. در ادامه، با بهره‌گیری از بررسی‌های میکروسکوپی، فرآیندهای ساخت و جذب استخوان را زیر نظر گرفتند؛ دو روند زیستی که در بازسازی بافت استخوانی نقش دارند و به حفظ ساختار و استحکام آن کمک می‌کنند.
رشد صورت انسان‌های نوین در ابتدای نوجوانی متوقف می‌شود
بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده، الگوهای رشدی در میان این سه گونه تفاوت چشمگیری نشان می‌دهد. شو می‌گوید: «ما متوجه شدیم که در نئاندرتال‌ها، از همان بدو تولد ساخت استخوان بسیار فعال است و همین موضوع باعث شکل‌گیری چهره‌ای بزرگ‌تر و برجسته‌تر می‌شود. در مقابل، در انسان‌های امروزی جذب استخوان با شدت بیشتری رخ می‌دهد.»
بر اساس یافته‌ها، چهره‌ی نئاندرتال‌ها و شامپانزه‌ها، هم بزرگ‌تر است و هم با سرعت بیشتری رشد می‌کند. اما در انسان نوین نه‌تنها رشد کندتر است، بلکه در دوره‌ی نوجوانی متوقف می‌شود. همین توقف زودهنگام یکی از ویژگی‌های ساختاری منحصربه‌فرد در گونه ما به شمار می‌آید.
- نئاندرتال‌ها و انسان‌های خردمند چه تفاوتی دارند؟04 03 03مطالعه '4
شو در ادامه توضیح می‌دهد: «پایان زودهنگام رشد صورت، مشخصه‌ای برجسته در انسان خردمند است. ما به الگویی رشدی دست یافته‌ایم که تنها در انسان نوین دیده می‌شود.»
علاوه‌بر یافته‌ها، نظریه‌های متعددی در مورد دلایل چهره‌ی بزرگ نئاندرتال‌ها مطرح شده است؛ از جمله سازگاری با اقلیم سرد، نیاز سوخت‌و‌سازی بالا، جویدن غذاهای سخت یا حتی استفاده از دندان‌ها به‌عنوان ابزار. در طرف مقابل، درباره‌ی چهره‌ی کوچک‌تر انسان‌های نوین، فرضیه‌هایی چون گسترش پخت‌وپز و رشد اندازه‌ی مغز به‌عنوان عوامل احتمالی مطرح شده‌اند.
با این وجود، پرسش اصلی هنوز بی‌پاسخ مانده است: چرا در روند فرگشت، صورت انسان‌های نوین تا این اندازه کوچک شده است؟ شو در این‌باره می‌گوید: «ما هنوز نمی‌دانیم علت دقیق این تغییر چیست، اما پژوهش ما پاسخی به بخش‌هایی از چگونگی این فرایند ارائه می‌دهد و گام مهمی برای درک بهتر آن به شمار می‌رود.»
نتایج پژوهش در نشریه Human Evolution منتشر شده است.