آیا حیوانات یکدیگر را در آغوش می‌گیرند؟

کووید ۱۹ یکی از رفتارهای آشنای زندگی‌مان را مختل کرد: آسایش گرم و پوشاننده یک آغوش. دنیاگیری درس‌های زیادی به ما آموخت که برخی مهم‌تر هستند؛ اما یکی از آن‌ها این است که بسیاری از ما چقدر بر این آغوش‌ها برای احساس اطمینان و دلداری و آرامش متکی هستیم. عمیقا از اهمیت این کار ساده از زندگی انسانی خود آگاه شدیم؛ ولی آیا درآغوش‌گرفتن در سایر جانوران نیز وجود دارد؟ آیا گونه‌های دیگری وجود دارند که مانند انسان‌ها یکدیگر را در آغوش بگیرند؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید مشخص کنیم که منظورمان از آغوش چیست؟ البته از دیدگاه انسانی، آغوش زمانی اتفاق می‌افتد که کسی بازوهایش را دور دیگری حلقه کند. طبیعتا این امر موجب می‌شود آغوش‌گرفتن به جانوران دارای بازو محدود شود که عمدتا مانند ما از گروه نخستی‌ها هستند. سریعا متوجه می‌شویم درحالی‌که ممکن است آغوش را به‌عنوان صفت منحصربه‌فرد انسانی بدانیم، آغوش‌گرفتن در زندگی نخستی‌های غیرانسان نیز رواج دارد.

بونوبوی نر ۱۷ ساله و بونوبوی نر ۴ ساله در پناهگاه مخصوص بونوبوها در کنگو در سال ۲۰۱۰ یکدیگر را در آغوش گرفته‌اند

برای مثال، بونوبوها (با نام علمی Pan paniscus) را در نظر بگیرید که اغلب به‌عنوان صلح‌طلبان دنیای نخستی‌ها توصیف می‌شوند. این نخستی‌ها مدت‌ها موضوع مطالعات دانشمندی به نام زنا کلی، روان‌شناس و نخستی‌شناس دانشگاه دورهام بریتانیا بوده‌اند. کلی تعاملات اجتماعی میان بونوبوها را مطالعه می‌کند و بیشتر مطالعات مشاهده‌ای او در پناهگاه مخصوص بونوبوها در کشور کنگو انجام می‌شود که در آنجا، زندگی آ‌ن‌ها به‌دلیل شکار دچار اختلال شده است.

در پناهگاه بونوبوها در کنگو، مشاهده گروه‌هایی از بونوبوهای خردسال معمول است ‌که به‌طور وسواس‌گونه‌ای به یکدیگر چسبیده‌اند و در یک ردیف حرکت می‌کنند. کلی به لایو ساینس گفت: «یتیمان خردسال زیادی دارید که به دلگرمی زیادی نیاز دارند و همدیگر را در آغوش می‌گیرند و در صف کوچکی باهم راه می‌روند.»

به‌گفته کلی، این رفتار در پناهگاه رایج‌تر از حیات‌وحش است، احتمالا به این دلیل که بونوبوها درمعرض آغوش مراقبان انسانی خود قرار دارند؛ اما این رفتار در زندگی طبیعی بونوبوها نیز دیده می‌شود. درواقع، این رفتار احتمالا در رفتار مادری بونوبوهای ماده ریشه دارد که نوزادان خود را زمانی‌که کوچک هستند، در آغوش خود حمل می‌کنند.

پژوهشگران مشاهده کرده‌اند که رفتار درآغوش‌گرفتن بیشتر در بونوبوهای جوان و دیده می‌شود و معمولا پس از این اتفاق می‌افتد که بونوبو درگیری یا استرسی را تجربه می‌کند. در این مواقع، غالبا بونوبو پریشان با حالتی التماس‌آمیز بازوهایش را دراز می‌کند و بونوبوی دیگری با هیجان به‌سوی نوزاد می‌آید و او را محکم در آغوش می‌گیرد.

دو بونوبوی خردسال همدیگر را در پناهگاه لولا یا بونوبو در کنگو در آغوش گرفته‌اند

قضاوت درباره عواطف حیوانات دشوار است؛ اما شواهد حاکی از آن است که احتمالا درآغوش‌گرفتن دقیقا همان‌طورکه در انسان‌ها موجب دلگرمی می‌شود، در این نخستی‌ها نیز همین احساس را به‌دنبال دارد. جالب اینکه کلی و همکارانش در برخی از پژوهش‌های پیشینشان متوجه شدند احتمال اینکه بونوبوهای یتیم آغوشی برای همدردی با همتایان آشفته‌شان فراهم کنند، درمقایسه‌با بونوبوهایی کمتر بود که به دست مادرشان پرورش پیدا می‌کردند. کلی گفت این امر ممکن است نشان‌دهنده اهمیت مراقبت والدی در پی‌ریزی این رفتار اجتماعی در نخستی‌ها باشد.

درحالی‌که بونوبوها ممکن است به‌طورخاص به آغوش علاقه داشته باشند، ریشه‌های مادری این رفتار باعث می‌شود که در میان بسیاری از گونه‌های دیگر نخستی‌ها نیز رواج داشته باشد. در بسیاری از این گونه‌‌ها، مادران نوزادان خود را برای مدت بسیار طولانی نزدیک خود نگه می‌دارند. برای مثال، شامپانزه‌ها (Pan troglodytes)، از خویشاوندان نزدیک بونوبوها، نیز همدیگر را در آغوش می‌گیرند. این امر خصوصا در موقعیت‌های پرتنشی مانند گشت مرزی درخورتوجه است که در آن شامپانزه‌ها برای اعلام حضور و محافظت از قلمرو خود در اطراف پرسه می‌زنند.

کلی گفت: «اگر آن‌ها متوجه حضور شکارچی یا گروه دیگری از شامپانزه‌ها یا چیز ترسناکی شوند، آن وقت است که می‌بینید یکدیگر را لمس می‌کنند و به یکدیگر می‌چسبند.» در این مواقع، به‌نظر می‌رسد آغوش به‌عنوان حالت اطمینان‌بخشی در مواجهه با خطر عمل می‌کند که یکی دیگر از ویژگی‌های ملموس برای انسان‌ها است که معمولا هنگام ترس به هم نزدیک می‌شوند.

درباره ماکاک‌های تاج‌دار سیاه (Macaca nigra) که در اندونزی زندگی می‌کنند، درآغوش‌گرفتن همراه رفتار دیگری است: این میمون‌ها با صدایی که با لب‌هایش ایجاد می‌کنند، درخواست آغوش می‌کنند و این دعوت فقط مخصوص خانواده نیست؛ بلکه به همه اعضای گروه اختصاص دارد. علاوه‌بر‌این، مشاهده شده است که اورانگوتان‌های جوان هنگام مواجهه با تهدید مار سریعا همدیگر را در آغوش می‌گیرند و این واکنش بر نقش درآغوش‌گرفتن در ایجاد قوت قلب در زمان‌های استرس یا ترس تأکید می‌کند. در گونه دیگری از ماکاک‌ها به نام ماکاک تونکین (Macaca tonkeana)، آغوش تسلی‌بخش پس از مبارزه فراوان و حتی ممکن است با بوسه همراه باشد.

بیشتر پژوهش‌ها درباره درآغوش‌گرفتن در نخستی‌ها بر نقش فرضی آن در قوت قلب و تسلی‌دادن تمرکز دارد که منطقی است؛ زیرا بازتابگر معنای آغوش برای انسان‌ها است. باوجوداین، پژوهش‌های دیگر روی زندگی میمون‌های عنکبوتی دلیل متفاوتی برای مشارکت این نخستی‌ها در این نمایش‌های به‌ظاهر پرعاطفه آشکار می‌کند. فیلیپو اورلی پژوهشگری است که رفتار حیوانات را مطالعه می‌کند و همکار دانشگاه وراکروزانا در مکزیک و دانشگاه جان مورز لیورپول است. اورلی به مطالعه این موضوع مشغول است که چگونه میمون‌های عنکبوتی از آغوش‌گرفتن نه‌فقط برای بهبودی از درگیری، بلکه برای پیشگیری از آن استفاده می‌کنند.

افزون‌براین، آغوش راهی برای ارسال پیام و مدیریت رابطه تعارض دارد. آغوش شامل درجه زیادی از آسیب‌پذیری است؛ چراکه جانور کاملا بدنش را درمعرض جانور دیگر قرار می‌دهد و این کار به نشان‌دادن قصد خوب آن‌ها کمک می‌کند.

ممکن است آغوش‌گرفتن به‌عنوان ابزاری برای پیشگیری از آسیب در نخستی‌های دیگر نیز رواج داشته باشد؛ اما به‌گفته اورلی، درحال‌حاضر میمون‌های عنکبوتی بهترین نمونه مطالعه‌شده از این جنبه از رفتار هستند. مطالعه او نشان می‌دهد که انسان‌ها نیز می‌توانند از این موجودات ملاحظه‌کار درباره مدیریت درگیری‌ها درس بگیرند. اورلی گفت: «پیشگیری خیلی بهتر از ترمیم است.»

میمون‌های عنکبوتی ازجمله میمونی که نوزاد خود را در آغوش گرفته است، روی کنده درختی نشسته‌اند

تشابه و تفاوت میان آغوش انسان‌ها با آغوش نخستی‌ها چیست؟ کلی گفت: «درنهایت، ما نخستی هستیم و تماس صمیمی یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم در زندگی اجتماعی ما است؛ بنابراین از دیدگاه من، تداوم آشکاری در برخی از عملکردهای آغوش‌گرفتن در رابطه با انسان‌ها وجود دارد.» همچون نخستی‌های غیرانسان، قرارگرفتن در آغوش والدین در دوران نوزادی ما را برای نقش اطمینان‌بخشی و آرامش‌بخشی آماده می‌کند که درآغوش‌گرفتن در زندگی آینده ما بازی خواهد کرد.

به‌گفته کلی، یکی از تفاوت‌های بارز میان آغوش ما و آغوش نخستی‌های خویشاوند ما این است که به‌نظر می‌رسد انسان نمادهای اجتماعی بیشتری را در آغوش قرار داده باشند. کلی معتقد است: «فکر می‌کنم تفاوت این است که درباره انسان این رفتار به‌نوعی خوشامدگویی متعارف یا رفتاری هنگام جدایی تبدیل شده است؛ درحالی‌که کپی‌ها تمایلی به انجام این کارها ندارند.»

باید مراقب باشیم که تصور نکنیم که آغوش در دیگر گونه‌ها نیز همانند انسان ظاهر می‌شود. تشخیص آغوش در نخستی‌ها آسان است؛ زیرا مانند ما است؛ اما گونه‌های دیگر ممکن است آغوش متفاوتی داشته باشند. اورلی گفت: «اگر عملکرد آغوش را متوجه شویم، شکل آن می‌تواند کاملا متفاوت و شاید برای ما به‌عنوان انسان جذابیت کمتری داشته باشد؛ اما می‌تواند اساسا همان نقش را ایفا می‌کند.»

مطالعه نخستی‌ها نشان می‌دهد عملکرد آغوش برای ایجاد ارتباط، قوت قلب، همدردی و ایجاد صلح است. براین‌اساس و ازنظر کارکرد این رفتار، رفتارهای مشابه آغوش در حیوانات دیگر بی‌شمار است. برای مثال، اسب‌ها یکدیگر را تیمار می‌کنند و مطالعات نشان می‌دهد این فعالیت ضربان قلب آن‌ها را کُند می‌کند که نشانه‌ای از راحتی و آرامش است.

پژوهشگران مشاهده کرده‌اند که اگر ول علفزار (Microtus ochrogaster) علائم پریشانی را در جفت خود ببیند، سریعا شروع به تمیزکردن خز او می‌کند. پژوهشگران این رفتار را نشانه‌ای از همدردی تفسیر کرده‌اند. در پرندگان، تصور می‌شود رفتاری که در آن پرندگان با نوکشان پرهای یکدیگر را صاف می‌کنند، پیوندهای اجتماعی را افزایش می‌دهد. شیرها سر و پوزه خود را به یکدیگر می‌مالند که اعتقاد بر این است که روابط اجتماعی آن‌ها تقویت می‌کند.

صدها گونه دیگر از پستانداران برای ایجاد راحتی و گرما یا برای تشکیل جبهه متحد دربرابر خطر به یکدیگر نزدیک می‌شوند و به‌هم تکیه می‌دهند. همچنین، به‌نظر می‌رسد دلفین‌ها پس از درگیری، رفتارهای مصالحه‌آمیزی از خود نشان می‌دهند. برای مثال، با باله خود دیگری را نوازش می‌کنند یا به‌آرامی همدیگر را به سمت آب می‌کشند. بنابراین، آنچه انسان به‌عنوان آغوش می‌شناسد، معادل‌های بسیاری در حیوانات دیگر دارد. در سراسر دنیا، حیواناتی وجود دارند که کارهای کوچکی برای همدردی و آسایش یکدیگر انجام می‌دهند و موقعیت‌های دشوار را برای هم کمی آسان‌تر می‌کنند.