احراز هویت مشتری یا KYC چیست؟

در دنیای امروز، شفافیت مالی یکی از کلیدی‌ترین الزامات فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود. نهادهای مالی، بانک‌ها، صرافی‌ها و حتی پلتفرم‌های رمزارزی باید بدانند با چه کسی طرف معامله هستند؛ به همین دلیل، مفهومی به نام KYC یا «شناخت مشتری» به الزام قانونی و فنی در سطح بین‌المللی تبدیل شده است.

در قوانین بسیاری از کشورها، به‌منظور جلوگیری از تخلف‌های مالی به‌خصوص در حوزه‌ی بانکداری و صرافی‌های رمزارز، اجرای KYC الزامی است و اکثر پلتفرم‌ها بدون احراز هویت به مشتریان خود خدمات نمی‌دهند یا فقط خدمات ساده و محدودی ارائه می‌کنند.

در مقاله‌ی پیش‌رو به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم که KYC چیست، چه تفاوتی با احراز هویت دارد، KYC verification چیست و چرا حتی در بازارهایی مانند ارز دیجیتال و درآمد دلاری نیز نقش حیاتی دارد.

در پاسخ به این سؤال که KYC مخفف چیست​ باید گفت این عبارت مخفف Know Your Customer یا Know Your Client است و در زبان فارسی به «شناخت مشتری» یا «مشتری خود را بشناس» ترجمه می‌شود. فرایند مذکور شامل مجموعه‌ای از اقدامات قانونی، فنی و اطلاعاتی می‌شود که مؤسسات مالی برای تأیید هویت کاربران خود و تحلیل ریسک آن‌ها انجام می‌دهند.

هدف از KYC این است که شرکت‌ها و سازمان‌های مالی بتوانند از فعالیت‌های غیرقانونی مانند پول‌شویی، تأمین مالی تروریسم، فساد مالی و فرار مالیاتی جلوگیری کنند.

با اجرای درست KYC، اطمینان حاصل می‌شود که شخصی که در حال افتتاح حساب یا استفاده از خدمات مالی است، واقعاً همان کسی است که ادعا می‌کند. بدین ترتیب با انجام KYC، جلوی سوءاستفاده از اطلاعات افراد برای انجام تراکنش‌های مالی تا حد زیادی گرفته می‌شود.

درحالی‌که احراز هویت صرفاً بر تأیید اطلاعات هویتی‌ای مثل نام، کد ملی، تاریخ تولد و نشانی تمرکز دارد، KYC علاوه‌بر این موارد، به تحلیل رفتار مالی، سوابق تراکنش، سطح ریسک و حتی منبع درآمد کاربر نیز می‌پردازد.

اصطلاح KYC Verification به مرحله‌ای گفته می‌شود که در آن اطلاعات و اسناد مشتری به‌صورت دقیق مورد راستی‌آزمایی قرار می‌گیرند. در واقع، پاسخ به این سؤال که KYC Verification چیست را می‌توان در این جمله خلاصه کرد: «تأیید صحت اطلاعاتی که مشتری برای KYC ارائه داده است.»

در مرحله‌ی KYC Verification، سیستم‌های خودکار یا کارشناسان مالی، اطلاعات مشتری را با پایگاه‌های داده ملی یا بین‌المللی تطبیق می‌دهند. اگر مغایرتی وجود نداشته باشد، حساب مشتری فعال خواهد شد و می‌تواند از خدمات کامل پلتفرم مالی مورد نظر خود بهره ببرد.

KYC فرایند چند مرحله‌ای است که سه رکن اصلی دارد:

اولین گام در هر KYC موفق، تأیید اطلاعات پایه‌ی هویتی مشتری است. این مرحله با عنوان Customer Identification Program (CIP) شناخته می‌شود. نهادهای مالی طبق قانون ملزم هستند حداقل چهار نوع اطلاعات را از مشتری جمع‌آوری کنند:

• نام کامل
• تاریخ تولد
• نشانی محل سکونت
• شماره شناسایی (کد ملی، گذرنامه و گواهی‌نامه)

درصورتی‌که حتی یکی از این اطلاعات ناقص یا نادرست باشد، ارائه‌ی خدمات به مشتری به تعویق می‌افتد یا همان‌طور که قبلاً اشاره شد، خدمات به‌طور بسیار محدود به مشتری ارائه خواهند شد.

در این مرحله، اطلاعات بیشتری از مشتری جمع‌آوری می‌شود تا پروفایل ریسک او ایجاد شود. اصطلاح Customer Due Diligence (CDD) به بررسی جامع‌تر هویت و رفتار مالی مشتری اشاره دارد. در مرحله‌ی یادشده معمولاً مدارک بیشتری مثل قبض خدماتی برای تأیید نشانی، گردش حساب بانکی و منبع درآمد درخواست می‌شود.

پلتفرم‌های خدمات مالی برای مشتریانی که از نظر قانونی یا مالی پرریسک در نظر گرفته می‌شوند، مرحله‌ای تحت عنوان Enhanced Due Diligence (EDD) اجرا می‌کنند. به‌طور مثال، افرادی که در کشورهایی با ریسک بالای پول‌شویی زندگی می‌کنند، یا درگیر تراکنش‌های با مبالغ بالا هستند، مشمول این سطح از بررسی می‌شوند. در EDD حتی روابط تجاری و مالی مشتری نیز زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد تا جلوی هرگونه سوءاستفاده‌ی احتمالی گرفته شود.

KYC در بانک‌ها بسیار فراتر از دریافت کارت ملی است. بانک‌ها وظیفه دارند علاوه‌بر شناسایی مشتریان حقیقی، مالکان نهایی شرکت‌ها و کسب‌وکارها را نیز شناسایی کنند. همچنین باید هدف از ایجاد حساب، سطح درآمد، تعداد و نوع تراکنش‌ها و سایر جزئیات مالی را مورد بررسی قرار دهند.

برای اینکه بتوان مراحل KYC را طی کرد، به اسناد مورد نیاز برای KYC و ارائه‌ی مدارک زیر نیاز است:

• کارت ملی یا گواهی‌نامه یا گذرنامه‌ی معتبر
• سند تأیید نشانی مانند قبض برق، آب یا گاز
• در صورت نیاز، مدرک اثبات درآمد یا گردش حساب بانکی
• در برخی کشورها یا پلتفرم‌ها ممکن است حتی از فناوری تشخیص چهره یا تماس تصویری برای احراز هویت استفاده شود. درواقع بسیاری از صرافی‌های رمزارز و نئوبانک‌های ایران هم از این فناوری بهره می‌برند.

سازمان‌های نظارتی مانند FINRA در آمریکا، مجموعه‌ای از مقررات را برای اجرای درست KYC تعریف کرده‌اند:

• قانون ۲۰۹۰: الزام کارگزاران به بررسی دقیق اطلاعات مشتری در زمان افتتاح و نگهداری حساب
• قانون ۲۱۱۱: الزام مشاوران مالی به ارائه‌ی پیشنهادهایی که متناسب با وضعیت مالی و ریسک‌پذیری مشتری باشد

این مقررات نشان می‌دهند که KYC فقط یک الزام فنی نیست، بلکه بُعد اخلاقی و مسئولیت‌پذیری در برابر مشتری نیز دارد. اجرای صحیح KYC نه‌تنها به جلوگیری از جرائم مالی کمک می‌کند، بلکه اعتماد مشتریان و اعتبار جهانی پلتفرم‌ها را نیز افزایش می‌دهد.

KYC بخشی از چارچوب بزرگ‌تر مبارزه با پول‌شویی (AML) به حساب می‌آید. سازمان FinCEN در آمریکا تأکید دارد که نهادهای مالی باید:

• هدف از رابطه‌ی مشتری را درک کنند
• پروفایل ریسک مشتری را تعریف کنند
• اطلاعات مشتری را به‌روز نگه دارند
• تراکنش‌های مشکوک را شناسایی و گزارش کنند

موارد اشاره‌شده در فهرست فوق، همگی برای جلوگیری از ورود پول‌های کثیف به سیستم مالی جهانی طراحی شده‌اند.

بازار ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین، اتریوم و سایر رمزارزها به‌دلیل ماهیت غیرمتمرکز، هم فرصت هستند و هم تهدید. مزایایی مانند حریم خصوصی بالا و آزادی مالی، باعث شده‌اند که مجرمان نیز به این فضا جذب شوند؛ زیرا با فرایندهای قانونی کمتری می‌توانند اقدام به جابه‌جایی مبالغ زیادی پول کنند و شناسایی نشوند.

صرافی‌های رمزارزی معتبر درحال‌حاضر باید مانند بانک‌ها قوانین KYC را اجرا کنند. یعنی برای خرید و فروش رمزارز، کاربران باید احراز هویت شوند و اطلاعات هویتی و مالی خود را ارائه دهند. البته برخی صرافی‌های ارز دیجیتال حتی به مشتریان بدون KYC نیز خدمات محدودتری نسبت‌ به مشتریانی که KYC انجام داده‌اند، ارائه می‌دهند.

برای آشنایی با نحوه‌ی نگهداری امن ارزهای دیجیتال پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی انواع کیف پول ارز دیجیتال را مطالعه کنید.

FinCEN در دسامبر ۲۰۲۰ پیشنهادی را مطرح کرد که صرافی‌های رمزارز باید اطلاعات هویتی کاربران را ثبت و نگهداری کنند. این قانون از سال ۲۰۲۴ اجرا شد و تأثیر زیادی بر روند احراز هویت در کریپتوکارنسی گذاشته است.

اگرچه خدمات واسطه‌ای برای رفع این مشکلات وجود دارند که مثلاً درآمد دلاری شما را در سایت‌های مختلف نقد می‌کنند یا حتی با استفاده از مشخصات افراد دیگر در خارج از کشور برایتان KYC انجام می‌دهند اما امکان احراز هویت مستقیم و انجام KYC قطعاً مزیت‌های بسیار زیادی برای کاربران ایرانی خواهد داشت که متأسفانه درحال‌حاضر امکان‌پذیر نیست.

در پاسخ به سؤال که KYC چیست، گفتیم که KYC ستون فقرات امنیت مالی در عصر دیجیتال است. از بانک‌ها گرفته تا صرافی‌های رمزارزی، همه باید بدانند با چه کسی در حال معامله هستند. اگر قصد دارید وارد دنیای ارز دیجیتال، فریلنسری بین‌المللی یا سرمایه‌گذاری در بازارهای جهانی شوید، آشنایی با KYC و نحوه‌ی اجرای آن، اهمیت زیادی دارد.