شگفتی‌های هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۳؛ اتفاقاتی که دنیا را تکان داد

پانصد میلیون سال پیش «بیگ‌بنگ» به انقلاب زیستی منجر شد و هم‌اکنون نیز شاهد انقلاب هوش مصنوعی در چشم‌انداز زندگی و ارتباطات انسان هستیم.

- فی-فی لی، استاد علوم کامپیوتر دانشگاه استنفورد

در روزهایی که سال ۲۰۲۳ رفته‌رفته شال‌وکلاه می‌کند و دنیا در انتظار فرا رسیدن سال ۲۰۲۴ است، بیایید به روزهایی فکر کنیم که هوش مصنوعی به این آسانی در دسترسمان قرار نداشت و نمی‌توانستیم از آن سؤال کنیم که امروز برای قرار کاری‌مان چه بپوشیم یا بخواهیم برایمان در عرض چند دقیقه رزومه بنویسد یا مباحث پیچیده‌ی علمی یا فلسفی را به‌سادگی توضیح دهد.

حالا هوش مصنوعی چنان در تاروپود زندگی‌ برخی از ما نفوذ کرده و چنان به وجودش عادت کرده‌ایم که احتمالا به‌سختی بتوانیم دنیا را بدون این تکنولوژی تصور کنیم؛ بگذریم که پیشرفت‌های هوش مصنوعی به‌جایی رسیده که خودروهای خودران تنها با یک دستور صوتی به سمت خانه بازمی‌‌گردند! این‌درحالی است که تمام این اتفاقات و وابستگی‌ها تنها در عرض یک سال اتفاق افتاد و گاهی شک می‌کنیم نکند سال ۲۰۲۳ بیشتر از ۳۶۵ روز بود و ما خبر نداریم؟

البته شروع انقلاب هوش مصنوعی به ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ برمی‌گردد؛ شبی که در اتفاقی ناگهانی، OpenAI برای اولین‌ بار ChatGPT را به‌عنوان نمونه آزمایشی دردسترس عموم قرار داد. حتی شرکت خالق این چت‌بات هم فکرش را نمی‌کرد که مدل زبانی‌اش به این سرعت جهان را به تکاپو بیندازد.

هوش مصنوعی مولد (Generative AI) خیلی زود مسیرش را پیدا کرد و با نفوذ در زمینه‌ی پزشکی، رباتیک، صنعت خودروسازی و زندگی شخصی انسان‌ها، انقلابی را پدید آورد که موجب شد سال ۲۰۲۳ را سال «هوش مصنوعی» بنامیم. به‌همین‌خاطر، در این مقاله به یادآوری مهم‌ترین اتفاقاتی که در یک سال گذشته در زمینه هوش مصنوعی رخ داد، می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

مسلماً نمی‌توانیم مقاله‌ای درباره‌ی «تأثیرگذارترین اتفاقات هوش مصنوعی سال ۲۰۲۳» بنویسیم و در اولین مورد به تولد چت‌بات شگفت‌انگیز ChatGPT نپردازیم. چت‌بات تازه‌نفس شرکت OpenAI در اواخر ۲۰۲۲ خودی نشان داد و درحالی‌که هیچ‌کس فکرش را هم نمی‌کرد، به‌سرعت توجه مردم عادی و رهبران دنیای فناوری را به خود جلب کرد.

اگرچه مایکروسافت با مجهز کردن بینگ به چت‌بات رویای سرنگونی موتورجستجوی گوگل را در سر می‌پروراند، اوضاع برایش به‌خوبی پیش نرفت؛ زیرا بینگ‌چت باتمام مزیت‌هایش، دچار اشتباه و هذیان‌گویی می‌شد و کاربران همچنان جستجوی سنتی گوگل را ترجیح می‌دهند. البته رقابت بر سر هوش مصنوعی همچنان ادامه دارد و بعید است به‌این زودی‌ها تبش فروکش کند. ChatGPT هم کماکان گل سرسبد هوش مصنوعی مولد باقی مانده است.

چت‌جی‌پی‌تی در آغاز کار مبتنی‌بر مدل زبانی بزرگی به نام GPT-3.5 بود که با وجود توانایی‌های بسیار، دو نقطه‌ضعف بزرگ داشت؛ اول اینکه اطلاعاتش به سال ۲۰۲۱ محدود بود و دسترسی به اینترنت نداشت و دوم اینکه فقط می‌توانست درخواست‌های متنی را پاسخ دهد.

اما OpenAI در این مدت دست‌روی‌دست نگذاشته بود و در مارس ۲۰۲۳ مدل GPT-4 را منتشر کرد؛ نسخه‌ای که می‌شد با آن گفت‌وگوی طولانی‌تری داشت، خلاق‌تر بود، تصاویر را هم به‌عنوان ورودی در نظر می‌گرفت و به قابلیت دسترسی به اینترنت را داشت.

درحال‌حاضر می‌توان با پرداخت ماهیانه ۲۰ دلار با GPT-4 گفت‌وگو کرد؛ اما رایگان نبودن این چت‌بات چیزی از تأثیرش روی دنیای فناوری کم نمی‌کند و OpenAI فاصله‌اش را با رقبا بیشتر از پیش حفظ کرده است.

البته گوگل همچنان ناامید نشده و به‌تازگی مدل زبانی بزرگ جمنای را در قالب چت‌بات بارد در دسترس عموم قرار داده است. سوندار پیچای، مدیرعامل گوگل، اعتقاد دارد که با این نسخه از جمنای وارد «عصر جمنای» می‌شویم؛ اما اینکه تقریباً یک سال پس از GPT-4 هوش مصنوعی‌ای از راه رسیده که هنوز مشخص نیست چه چیز بیشتری در چنته دارد، نشان می‌دهد OpenAI رقیب خطرناکی است و به این راحتی‌ها از میدان به در نمی‌شود.

مطمئناً پس از محبوبیت چشمگیر هوش مصنوعی در جهان، رهبران فناوری دریافته بودند که به‌زودی این چت‌بات‌ها قدرتشان در فریب مردم را نیز به رخ می‌کشند؛ اما ما مردم عادی از این اتفاق بی‌خبر بودیم. یک نمونه از فریب بزرگ هوش مصنوعی، تصویری بود که در اوایل ۲۰۲۳ از پاپ فرانسیس در کاپشن پافر سفید پخش شد و سروصدای زیادی به‌پا کرد.

این تصویر توسط شخصی به نام پابلو خاویر با هوش مصنوعی میدجرنی تولید شده بود، اما آنقدر واقعی به‌نظر می‌رسید که در رسانه‌های اجتماعی و حتی در بین سلبریتی‌ها، واکنش‌های فراوانی را به دنبال داشت.

تصویر یادشده تنها یک نمونه‌ی ساده از تصاویر ساختگی هوش مصنوعی بود و در آن زمان مردم دنیا تازه متوجه شدند که هوش مصنوعی اگرچه با ورود به عرصه‌های مختلف می‌تواند کمک زیادی به انسان کند، به همان اندازه هم می‌تواند خطرناک باشد و لازمه‌ی رویارویی با این فریب‌ها، افزایش سواد رسانه‌ای است.

درحال‌حاضر تصاویر تولیدشده با هوش مصنوعی آنقدر در اینترنت جا خوش کرده‌اند که هنگام جست‌وجو در قسمت تصاویر گوگل، گاهی‌ آن‌ها را جلوتر از تصاویر واقعی تماشا می‌کنیم؛ اما در این‌مدت آگاهی مردم بیشتر شده و احتمالا بیشتر از پیش به اصالت تصویر و ویدیوهای اینترنتی شک می‌کنند.

پیشرفت سرسام‌آور هوش مصنوعی و تماشای کارهایی که واقعاً می‌تواند انجام دهد، اندک‌اندک ترسی در دل دنیای تکنولوژی انداخت؛ ترسی که به نامه‌ی سرگشاده‌ی برخی از رهبران فناوری منجر شد.

در ماه مارس سال ۲۰۲۳ برخی از برجسته‌ترین افراد فناوری در بیانیه‌ای از سازندگان هوش مصنوعی مولد خواستند تا روند توسعه‌ی این تکنولوژی را متوقف کنند و فرصت استراحتی شش‌ماهه به جوامع بدهند تا خطرات هوش مصنوعی را بیشتر ارزیابی کنند؛ در غیر این صورت هوش مصنوعی می‌تواند سبک زندگی فعلی را به‌کلی منسوخ کند، شغل‌ها را از چنگ انسان در بیاورد و کنترل تمدن بشر را در دست بگیرد.

ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا، از جمله کسانی بود که امضایش را پای این نامه سرگشاده ثبت کرد؛ هرچند خودش کمی بعد هوش مصنوعی گراک را برای کاربران ایکس منتشر کرد تا این تصور ایجاد شود که دغدغه‌ی برخی از این رهبران صرفا عقب‌ماندن از غافله است نه تهدید‌های هوش مصنوعی.

هوش مصنوعی در انجام پروژه‌ها و نوشتن مقالات می‌تواند نجات‌دهنده‌ی دانشجویان باشد و بسیاری از گره‌های ذهنی‌شان را باز کند و باعث خلاقیت بیشترشان شود، اما مشکل این است که استادها آنقدر مقالات کپی از هوش مصنوعی دیده‌اند که دیگر به‌سختی به دانشجوها اعتماد می‌کنند.

مدتی پیش یکی از استادان دانشگاه‌ تجارت تگزاس، تمام دانشجویان کلاسش را به‌دلیل استفاده از ChatGPT برای نوشتن مقالاتشان توبیخ کرد؛ اگرچه هیچ مدرکی برای ادعایش نداشت. او صرفاً یکی از مقالات را برای چت‌جی‌پی‌تی فرستاده بود و از آن پرسیده بود:‌ «آیا تو این متن را نوشتی؟» و چت‌بات فلک‌زده پاسخ داده بود: «بله.» اما استاد نمی‌دانست که ChatGPT توانایی تشخیص سرقت ادبی را ندارد و دچار هذیان‌گویی می‌شود.

پس از این اتفاق، کاربران شبکه اجتماعی ردیت، نامه‌ی توبیخ خود استاد مذکور را برای ChatGPT فرستادند و از آن پرسیدند که آیا نامه را او نوشته است یا نه؛ سپس چت‌بات OpenAI پاسخ داده بود: «بله، من این نامه را نوشته‌ام.»

این نمونه، مثالی عالی برای سردرگمی و توهم گاه‌وبی‌گاه هوش مصنوعی است و به‌خوبی نشان می‌دهد که نمی‌توان بیش‌ازحد به آن اعتماد کرد.

توانایی‌های هوش مصنوعی همان‌قدر که برای عده‌ای هیجان‌انگیز است، عده‌ای دیگر را نگران می‌کند. از همان ابتدای توسعه‌ی هوش مصنوعی، گزارش‌ها خبر می‌دادند که اگر این توسعه کنترل نشود احتمالاً ۳۰۰ میلیون شغل انسانی از بین خواهد رفت.

همین نگرانی‌ها بود که خشم نویسندگان هالیوودی را برانگیخت و تصمیم گرفتند تا هوش مصنوعی شغلشان را ندزدیده، دست‌به‌کار شوند. انجمن نویسندگان آمریکا تقریباً به‌مدت پنج ماه یعنی از ماه می تا سپتامبر اعتصاب کردند و تا زمانی که امتیازات قابل توجهی از استودیوها نگرفته بودند به این اعتصاب پایان ندادند.

اعتصاب نویسندگان به تصویب دو قانون منجر شد:

• از هوش مصنوعی برای نوشتن یا بازنویسی مطالب استفاده نشود
• هوش مصنوعی نباید با نوشته‌های نویسندگان آموزش ببیند

پس از درخشش ChatGPT و انقلاب هوش مصنوعی در جهان، سم آلتمن، مدیرعامل شرکت نیز به چهره‌ی برجسته این حوزه تبدیل شد که با ایده‌های جدیدش به چت‌بات OpenAI پر و بال می‌داد؛ اما ماه پیش هنگامی که او از شرکت متبوعش اخراج شد، به یک‌باره همه‌چیز به‌هم ریخت.

هیئت‌مدیره OpenAI سم آلتمن را به صادق نبودن متهم کرد و به‌نظر می‌رسید که از تصمیمش بسیار راضی است، اما طولی نکشید که ورق برگشت. پس از اخراج سم آلتمن، عده‌ی زیادی از کارکنان این شرکت نامه استعفایشان را به هیئت‌مدیره تقدیم کردند و مایکروسافت از شرایط پیش‌آمده بهره برد و به سم آلتمن و دیگر کارکنان OpenAI، پیشنهاد کار داد.

در آن لحظات تمام دوستداران فناوری با نفس بند‌آمده درحالی‌که یک علامت سؤال بزرگ در ذهنشان نقش بسته بود، وقایع سریع OpenAI را زیر نظر گرفته بودند. پس از اینکه همه‌چیز دست‌به‌دست هم داد تا تمام زحمات OpenAI بر باد برود، هیئت‌مدیره از تصمیمش کوتاه آمد و سم آلتمن را به تیم برگرداند؛ اما آلتمن چرا اخراج شده بود؟ آیا او به پیشرفت خاصی دست یافته بود؟ آیا پروژه Q* به هوش فرا انسانی (AGI) نزدیک شده بود؟ یا اینکه تمام این‌ها صرفاً جنجال تبلیغاتی بود؟ احتمالاً هرگز حقیقت را نخواهیم فهمید.

در سال ۲۰۲۳ برای نخستین بار در تاریخ، اجلاسی تحت عنوان «نشست ایمنی هوش مصنوعی» در بریتانیا برگزار شد. ماجرا از این قرار بود که پس از رخدادهای غیرمنتظره‌ای که پیش‌تر درباره‌شان صحبت کردیم و اضطرابی که به‌دلیل پیشرفت هوش مصنوعی، رهبران تکنولوژی را فرا گرفته بود، نخست‌وزیر بریتانیا، ریشی سوناک، تصمیم گرفت به‌جای بیانیه و ابراز نگرانی، کاری عملی انجام دهد. سوناک از ۲۸ کشور دنیا دعوت کرد تا در پارک بلچلی گرد هم بیایند تا درباره هوش مصنوعی و نابودی بشر، تصمیماتی جدی اتخاذ کنند.

شاید باورش کمی سخت باشد اما سوناک حتی از چین هم دعوت کرد که در این نشست جهانی شرکت کند و چین نیز پذیرفت. نخست‌وزیر بریتانیا معتقد بود هوش مصنوعی اکنون تمام جهان را در بر گرفته است و باید تمام قدرت‌های پیشرو هوش مصنوعی حضور داشته باشند.

در این نشست که روز اول و دوم نوامبر ۲۰۲۳ برگزار شد، ۱۵۰ نماینده از ۲۸ کشور مختلف دور هم جمع شدند تا از خانه‌خراب شدن انسان‌ها توسط هوش مصنوعی جلوگیری کنند.

در روز اول اجلاس بحث‌ها پیرامون نظرات مختلف درباره هوش مصنوعی و تأثیراتش بر جهان شکل گرفت و در روز دوم، بر لزوم همکاری جهانی و پیشبرد اهداف ایمنی تأکید شد. آن‌ها در این نشست بر موضوعی تأکید داشتند که همه‌ی ما با آن موافقیم: هوش مصنوعی باید برای پیشبرد اهداف مثبت بشر به کار گرفته شود.

اما خطر بزرگی که درباره هوش مصنوعی وجود دارد این است که این ابزار کارآمد، مسیر نادرستی را پیش بگیرد و پیش از اینکه امکان نجات جهان را بیابیم، از تکنولوژی‌ای که به حملات سایبری، جنگ، سلاح‌های زیستی و کلاهبرداری‌ها پیوند خورده، شکست بخوریم.

موضوع دیگری که در این اجلاس راجع‌به آن بحث شد، موضوع مجوز متن‌باز بودن چت‌بات‌ها بود. برخی از افراد با هوش مصنوعی متن‌بسته موافق‌ترند، زیرا معتقدند در این صورت مقررات بیشتری بر چت‌بات‌ها حاکم می‌شو و در مقابل اگر هوش مصنوعی به‌سمت متن‌باز شدن پیش برود، می‌تواند در خدمت تروریست‌ها برای ساخت سلاح شیمیایی قرار بگیرد.

برای شما مهم‌ترین اتفاق دنیای هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۳ چه بود؟ آیا شما امسال به ابزار هوش مصنوعی وابسته شدید؟