هرآنچه باید درباره رمدسیویر، امیدبخش‌ترین داروی کووید ۱۹ بدانید

جست‌وجو برای یافتن سلاح‌های دارویی برای کمک به غلبه بر همه‌گیری جهانی کووید ۱۹ در‌حال‌حاضر چندین ناامیدی حاصل کرده است؛ اما این هفته آنتونی فائوچی مدیر موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های واگیردار آمریکا (NIAID) درحمایت از رمدسیویر داروی ضدویروسی طراحی‌شده برای مبارزه با ابولا، اظهارات جسورانه‌ای مطرح کرد. فائوچی طی جلسه‌ای با دونالد ترامپ و مقامات دیگر گفت: «داده‌ها نشان می‌دهند که رمدسیویر دارای اثری آشکار، درخورتوجه و مثبت در کاهش مدت زمان بهبودی است.»

اما فائوچی درعین‌حال افزود که درمان پیشنهادی، قبل از تایید خود به‌عنوان یک ابزار برتر علیه ویروس کرونای جدید باید راهی طولانی را بپیماید و دیگر کارشناسان نیز شک و تردیدهای جدی‌تری دارند. برخی متخصصان هشدار داده‌اند که این دارو نباید «نوشدارویی جادویی» درنظرگرفته شود. با این حال، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) روز جمعه اول مه مجوز استفاده‌ی اضطراری از رمدسیویر را صادر کرد؛ بدین معنا که این داروی ضدویروسی اکنون می‌تواند برای بیماران حاد کووید ۱۹ که در بیمارستان بستری هستند، استفاده شود.

کشف دارویی مؤثر برای درمان کووید ۱۹ می‌تواند مبارزه دربرابر این همه‌گیری را دگرگون کند. بدون وجود چنین دارویی، کل کشورها مجبور هستند برای کنترل شیوع ویروس کرونای جدید که طبق گزارش‌ها رسمی، در سرتاسر جهان حدود ۳/۵ میلیون نفر را عفونی کرده و جان حدود ۲۴۰ هزار نفر را گرفته است، ارتباطات خود را محدود کنند. البته تلفات واقعی ناشی‌از این بیماری احتمالا بسیار بیشتر است. یک روش درمانی مؤثر به کشورها اجازه خواهد داد که از محدودیت‌هایی که اقتصادشان را تحت‌فشار قرار داده است، کم کنند. کشورها با آگاهی از اینکه قادر به درمان بیماری هستند، می‌توانند با کاهش محدودیت‌های آمدوشد، ریسک ابتلای افراد بیشتر را به جان بخرند.

امیدواری به کشف دارویی برای کووید ۱۹ موجب انجام پژوهش درمورد داروهای موجود شده است. دونالد ترامپ از هیدروکسی کلروکین سخن می‌گوید که داروی ضدمالاریا است؛ اما این رمدسیویر، داروی ضدویروسی آزمایشی است که بیش از همه هیجان‌آور بوده است. قیمت سهام شرکت سازنده‌ی آن یعنی گیلیاد (Gilead Sciences) در ۱۷ آوریل پس از انتشار خبری در وب‌سایت استت درزمینه‌ی بحثی پیرامون نتایج درخورتوجه این دارو در یک کارآزمایی، ۱۲ درصد افزایش پیدا کرد.

رمدسیویر چیست؟

رمدسیویر دارویی متعلق به شرکت داروسازی آمریکایی گیلیاد است که در اصل برای مبارزه با ابولا طراحی شد. این یک داروی ضدویروسی است که با کشتن مستقیم ویروس کار نمی‌کند بلکه ازطریق مهار توسعه و تکثیر آن اثرگذار است. مولکولی که به رمدسیویر قدرت می‌بخشد، ابتدا در آزمایشگاه روی چندین نوع ویروس ازجمله ویروس‌های کرونا دیگری مانند سارس و مرس با قدری موفقیت آزمایش شد. سرانجام گیلیاد روی تقویت اثربخشی آن علیه ابولا تمرکز کرد. این روند در جریان و پس از همه‌گیری ابولا در غرب آفریقا درفاصله‌ی سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۶ به سرعت دنبال می‌شد. اگرچه داده‌های بعدی نشان داد که اثربخشی آن نسبت‌به دیگر درمان‌ها کمتر است.

اگرچه رمدسیویر به‌سرعت به‌عنوان داروی ابولا از دور خارج شد، توسعه‌ی سریع آن به‌منظور دستیابی به آن هدف باعث شد تا بتواند سریعا به‌عنوان درمانی برای کووید ۱۹ وارد کارآزمایی‌های انسانی شود: گیلیاد از قبل داده‌های فراوانی داشت که نشان می‌داد دارو بی‌خطر است. این امر همراه با شواهد روزهای اولیه توسعه‌ی رمدسیویر مبنی‌بر اینکه ممکن است بتواند با ویروس‌های خویشاوند SARS-CoV-2 مبارزه کند، آن را به گزینه‌ای جذاب برای پزشکانی که در جست‌وجوی درمانی برای کووید ۱۹ بودند، تبدیل کرد.

برخلاف دارویی نظیر هیدروکسی کلروکین که برای درمان بیماری‌های دیگر ساخته شده‌ اما ممکن است دارای اثرات ضدویروسی نیز باشد، رمدسیویر از ابتدا برای کشتن ویروس‌ها طراحی شده است. این دارو، مولکولی است که باعنوان آنالوگ نوکلئوتیدی شناخته می‌شود و ساختار آن تقلیدی است از حروفی که در ساخت توالی RNA ویروس استفاده می‌شود. ایده آن است که وقتی ویروس سعی می‌کند از این شبه حرف‌ها استفاده کند، در عملکردش اختلال ایجاد می‌شود.

آزمایش‌ها نشان داده‌اند که داروی مذکور دربرابر طیف وسیعی از ویروس‌ها مؤثر است. بنابراین می‌توان امیدوار بود که شاید دربرابر ویروس کرونا جدید (SARS-CoV-2) نیز مؤثر واقع شود. بااین‌حال، این مسئله که آیا رمدسیویر واقعا روی بیماران مبتلا به کووید ۱۹ اثر دارد، مشخص نیست. دو کارآزمایی در کشور چین به‌علت نبود شرکت‌کننده شکست خورد. چین کارآزمایی‌های خود را نسبتا دیر شروع کرد، بنابراین به‌کارگیری تعداد کافی از بیماران در کارآزمایی‌ها دشوار بود.

به‌نقل از مطالعه‌ای که به‌تازگی در مجله‌ی پزشکی معتبر نیوانگلند منتشر شد و در آن داروی رمدسیویر به ۵۳ فرد مبتلا به کووید ۱۹ با وضعیت وخیم داده شد، ۶۸ درصد از بیماران بهبود پیدا کردند. البته این مطالعه موجب اختلاف‌نظر بین دانشمندان شده است. اول از همه اینکه باتوجه به تعداد کم بیماران، خطا می‌تواند بزرگ باشد. علاوه‌براین کارآزمایی، تصادفی‌شده نبود، بنابراین هیچ راهی وجود ندارد که دریابیم آیا نمونه‌ی مورد مطالعه، نماینده‌ی مناسبی از جامعه‌ی افراد به‌شدت بیمار بوده است. آخر اینکه، گروه مقایسه‌ای وجود نداشت که به آن‌ها دارونما داده شود (دارونما: ماده‌ای بدون اثر درمانی، برای نشان دادن اثربخشی واقعی دارو).

البته گزارش وب‌سایت استت چیزی بیش از درز کردن گفت‌وگوی میان دو پزشک بود. این صحبت‌ها مبتنی‌بر کارآزمایی است در دانشگاه شیکاگو روی ۱۲۵ بیمار انجام شد که بیشتر آن‌ها در اثر ابتلا به کووید ۱۹ به‌شدت بیمار بودند. گفته می‌شود یکی از پزشکان گفته است که بیشتر بیماران مرخص شده‌ و تنها دو نفر فوت کرده‌اند. اما حتی اگر چنین چیزی درست باشد، فقدان گروه دارونما، ارزیابی ارزش واقعی دارو را دشوار می‌کند. خود دانشگاه شیکاگو هشدار داده است که نتیجه‌گیری در این مورد زودهنگام و ازنظر علمی نادرست بود.

استفان ایوانز، استاد همه‌گیرشناسی دارویی در دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن، هشدار می‌دهد که درمورد رمدسیویر، نمونه‌های زیادی وجود دارد که در آن به اشتباه و براساس داده‌های غیرتصادفی تصور می‌شد درمان مزایای قابل‌توجهی دارد.

خوشبختانه تعدادی کارآزمایی‌ دارای استاندارد طلایی درحال انجام است. یکی از تلاش‌های جهانی تحت حمایت سازمان جهانی بهداشت در اواسط مارس آغاز شده است و انتظار می‌رود که نتایج پس از ماه ژوئن حاصل شود. کارآزمایی دیگری به‌وسیله‌ی مؤسسه‌ی ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا در‌حال انجام است و نتایج آن ممکن است در اواخر ماه مه در دسترس قرار گیرد.

البته حتی اگر رمدسیویر موفقیت‌آمیز باشد، هنوز دارویی آزمایشی محسوب می‌شود و معمولا مقادیر کمی از چنین داروهایی در دسترس است. در این راستا، شرکت گیلیاد تولید خود را افزایش داده است تا تقاضا برای استفاده در کارآزمایی‌ها را برآورده کند. شرکت مذکور، در تاریخ ۵ آوریل، گفت که به‌اندازه‌ی ۱۴۰ هزار بیمار دارو ‌دارد. چنین ارقامی بزرگ‌تر از چیزی است که مورد نیاز کارآزمایی‌های بالینی است و نشان می‌دهد که گیلیاد درحال افزایش تولید برای استفاده‌های بالینی است. این شرکت همچنین گفته که امیدوار است با دسترسی به مواد خام، تولید خود را دوباره افزایش دهد.

اما همچنان، بهترین راه‌حل همه‌گیری جهانی کووید ۱۹، ساخت واکسنی علیه ویروس کرونای جدید است. واکسن به‌جای درمان افراد پس از بیماری، از ابتلای آن‌ها به بیماری پیشگیری می‌کند اما یک داروی مؤثر حتی در مقادیر کم موجب تفاوت زیادی می‌شود، مخصوصا که می‌تواند موجب سرعت بخشیدن به فرایند توسعه‌ی واکسن شود. سریع‌ترین راه برای آزمایش کارآیی واکسن این است که واکسن را به گروهی از داوطلبان بدهیم (گروه دیگر نیز یک دارونما دریافت کنند) و سپس آن‌ها را درمعرض ویروس کرونا قرار دهیم. این رویکرد ازنظر اخلاقی برای بیماری نوظهوری که درمان شناخته‌شده‌ای ندارد، مورد تردید است. اگرچه یک درمان خوب احتمال پیشرفت چنین کارآزمایی‌های چالش‌برانگیز انسانی را بیشتر می‌کند.

 عملکرد رمدسیویر دربرابر کووید ۱۹ تا چه حد خوب است؟

درحال‌حاضر داده‌های کافی وجود ندارد تا با اطمینان بگوییم رمدسیویر چگونه نتایج را برای بیماران مبتلا به کووید ۱۹ تغییر می‌دهد. تاکنون مطالعات معدودی انجام شده و نتایج ضدونقیض بوده است. تمجید فائوچی از این دارو مربوط به مطالعه‌ای است که تحت حمایت دولت آمریکا انجام شد و در آن هزار بیمار مبتلا به کووید ۱۹، داروی رمدسیویر یا یک دارونما را دریافت کردند؛ اما نه بیماران و نه مراقبان آن‌ها از نوع داروی دریافتی خبر نداشتند (این نوع مطالعات با عنوان مطالعات دوسوکور کنترل‌شده شناخته می‌شود). درحالی‌که تفاوت‌های اندک در نرخ مرگ‌و‌میر میان دو گروه ازنظر آماری معنی‌دار نبود، مدت زمان ماندن در بیمارستان در گروه رمدسیویر کمتر بود: آن‌ها به‌طور متوسط ۱۱ روز در بیمارستان می‌ماندند و این عدد در گروه دارونما ۱۵ روز بود.

کاهش مدت زمان ماندن در بیمارستان به‌معنای زمان کمتری است که بیمار درمعرض خطر ابتلا به عوارض قرار دارد. این همچنین به‌معنای این است که بخش مراقبت‌های ویژه خلوت‌تر شده و دستگاه‌های تنفس مصنوعی بیشتری آزاد می‌ماند تا به‌سرعت به کمک بیماران دیگر بیاید. اما داده‌های کامل این مطالعه هنوز در دسترس عموم قرار نگرفته یا به‌وسیله‌ی دانشمندان دیگر مورد بازبینی قرار نگرفته؛ بنابراین دشوار است که بدانیم این نتایج با چه اطمینانی برای عموم بیماران صدق می‌کند. استیون نیسن، از کلینیک کلیولند به رویترز گفت:

آیا از چیزی که شنیده‌ام، دلگرم شدم؟ بله دلگرم شدم. اما می‌خواهم درک کاملی از آن‌چه در این‌جا اتفاق افتاده است، به دست آورم و نه این که آن را ازطریق یک فرصت عکاسی در دفتر بیضی (دفتر ریاست جمهوری آمریکا) دریافت کنم.

کارشناسان دیگر به مطبوعات گفته‌اند که حتی اگر تجزیه‌و‌تحلیل‌ها از یافته‌های مطالعه حمایت کند، نتایج مثبت کارآزمایی NIAID کمتر از سطح انتظار آن‌ها است.

گیلیاد اخیر یافته‌های مطالعه‌ی خود را که طی چند هفته‌ی گذشته انجام شده و نتایج مثبتی را ارائه می‌دهد، منتشر کرد. اگرچه این مطالعه رمدسیویر را با یک دارونما مقایسه نکرد و تنها بیمارانی که طی دوره‌ی ۵ یا ۱۰ روزه تحت این رژیم دارویی قرار می‌گرفتند، با هم مقایسه شدند: بدان معنا که داده‌های شرکت ثابت نمی‌کند که مصرف رمدسیویر درمقایسه با مصرف‌نکردن هیچ داروی ضدویروسی یا دیگر انواع درمان‌ها موثرتر است. مطالعه‌ی سومی که در چین انجام شده است و نسبت‌به کارآزمایی‌های آمریکایی تمرکز بیشتری روی مبتلایان حاد کووید ۱۹ داشته، مزیتی برای رمدسیویر گزارش نکرده است.

اما حتی اگر اثبات شود که رمدسیویر در مبارزه علیه این همه‌گیری جهانی مفید است، موجب از بین رفتن بیماری یا حذف نیاز به دستگاه‌های تنفس مصنوعی نمی‌شود. داروهای ضدویروسی زمانی بیشترین اثر را دارند که زود مصرف شوند تا بتوانند از تکثیر گسترده‌ی ویروس در بدن ممانعت کنند. علاوه‌براین، رمدسیویر به‌صورت داخل وریدی تجویز می‌شود، بنابراین اگرچه ممکن است اثراتی داشته باشد، احتمالا فقط روی بیماران بستری‌شده در بیمارستان مصرف می‌شود که ممکن است تاحدودی از مزیت درمان بهره‌مند شوند.

داروی رمدسیویر ممکن است درمورد برخی بیماران نجات‌بخش باشد. همچنین ممکن است بتواند به افراد کافی کمک کند تا از شدت مرگ‌باری همه‌گیری جهانی کم شود. اما همه را نجات نمی‌دهد. انیش مهتا، پژوهشگی در محل کارآزمایی رمدسیویر در دانشگاه اموری در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت:

درک این مساله بسیار مهم است که به‌طورکلی رمدسیویر و داروهای ضدویروس راه‌حل جادویی نیستند. آن‌ها بلافاصله عفونت را از بین نمی‌برند بلکه به آرامی و با پیشگیری از تکثیر ویروس اثر می‌کنند.

سازمان غذا و دارو در تاریخ یک مه مجوز اضطراری برای رمدسیویر را اعلام کرد که به پزشکان اجازه می‌دهد بدون نیاز به فرایندهای طولانی معمول کارآزمایی‌های بالینی، از آن برای درمان بیماران کووید ۱۹ استفاده کنند. با این حال، مطالعه‌ی اثربخشی داروی جدید به زمان زیاد و جمع‌آوری داده‌های دقیقی نیاز دارد که در وضعیت کنونی که خود بیماری هنوز به‌خوبی شناخته نشده است، پیچیده‌تر می‌شود. این احتمال وجود دارد که ما تا زمان گذر از اولین موج همه‌گیری جهانی کووید ۱۹ درمورد نحوه‌ی کارآیی آن آگاه نشویم، اما درحال‌حاضر این داروی ضدویروسی درحالی‌که یقینا راه‌حلی جادویی نیست، قدری امید به همراه دارد.