آژانس فضایی آفریقا آغاز به کار کرد؛ مأموریت‌ها و چالش‌ها چیست؟
نخستین آژانس فضایی قاره‌ای آفریقا، با نام «آژانس فضایی آفریقا» (AfSA)، که در ماه آوریل افتتاح شد، در تلاش است تا برای اجرای نخستین پروژه‌هایش بودجه به‌دست آورد. این آژانس ابتکار اتحادیه آفریقا با ۵۵ عضو است و مقر آن در «قاهره» قرار دارد. هدف AfSA هماهنگی میان برنامه‌های فضایی موجود در دومین قاره بزرگ جهان است.
اکنون بیش از ۲۰ کشور آفریقایی دارای برنامه فضایی هستند. اما اولویت‌های اصلی AfSA شامل بهبود ارتباطات ماهواره‌ای است که برای اتصال مناطق روستایی بسیار حیاتی است. این آژانس همچنین قصد دارد با دسترسی به داده‌های فضایی تأثیرات تغییرات اقلیمی را پایش کند، به امدادرسانی در بلایای طبیعی بپردازد و از کشاورزی، امنیت غذایی و منابع آب حمایت کند.
بااین‌حال، آژانس فضایی آفریقا هنوز به طور کامل نیروی انسانی لازم را جذب نکرده و بودجه نهایی، برنامه عملیاتی دقیق و منابع مالی آن هنوز مشخص نشده‌اند. بودجه اصلی AfSA از بودجه کلی اتحادیه آفریقا تأمین خواهد شد که در سال ۲۰۲۴ معادل ۶۰۶ میلیون دلار آمریکا بود. به گفته «مشاک کینوا ندیریتو»، مهندس فضایی آژانس فضایی آفریقا، این بودجه همچنین با منابع خارجی مانند بانک‌های توسعه نیز تقویت خواهد شد. او اضافه می‌کند که یکی از چالش‌های مهم، توافق کشورهای آفریقایی که هر کدام در سطح توسعه متفاوتی قرار دارند، بر سر اولویت‌های مشترک خواهد بود.
براساس گزارشی از شرکت تحقیقاتی «Space in Africa» مستقر در لاگوس نیجریه، مجموع بودجه‌های فضایی کشورهای آفریقایی در سال ۲۰۲۴ به ۴۶۵ میلیون دلار رسیده است. اگرچه این رقم کمتر از یک درصد از کل هزینه‌های فضایی جهان را تشکیل می‌دهد، از سال ۲۰۱۸ تاکنون رشدی ۶۴ درصدی داشته است.
در مراسم افتتاح آژانس فضایی آفریقا (AfSA) در ۲۰ آوریل، «آژانس فضایی اروپا»، «روسکاسموس» (آژانس فضایی روسیه) و «آژانس فضایی امارات متحده عربی»، همگی تفاهم‌نامه‌هایی برای همکاری با AfSA امضا کردند. همچنین، چین و ایالات متحده نیز هیئت‌هایی را به این مراسم اعزام کردند.
مجموع بودجه فضایی کشورهای آفریقایی کمتر از یک درصد از کل هزینه‌های فضایی جهان را تشکیل می‌دهد
یکی از نخستین پروژه‌های مشترک AfSA، «همکاری فضایی آفریقا–اتحادیه اروپا» است؛ پروژه‌ای چهار ساله با بودجه ۴۵ میلیون یورویی (معادل ۵۱ میلیون دلار) که با تأمین مالی اتحادیه اروپا، با هدف تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و توسعه زیست‌بوم فضایی آفریقا طراحی شده است.
به گفته «دنیل وود»، مهندس هوافضا در «مؤسسه فناوری ماساچوست» (MIT) و متخصص همکاری‌های فضایی با رهبران آفریقایی، AfSA باید به‌گونه‌ای عمل کند که با همه مناطق جهان تعامل برقرار کند، اما درعین‌حال باید بر اولویت‌های قاره آفریقا متمرکز بماند.
چین نیز از مدت‌ها پیش با آژانس‌های ملی فضایی کشورهای آفریقایی همکاری داشته و نقش آن در بخش فضایی این قاره در حال گسترش است. بر پایه آمارها، شرکت‌های فناورانه دولتی چین در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ حدود یک‌پنجم قراردادهای ماهواره‌ای خارجی در آفریقا را به ارزش معادل ۸۷۱٫۵ میلیون دلار به خود اختصاص داده‌اند؛ رقمی که پس از فرانسه در جایگاه دوم قرار دارد و بیش از سه برابر کل قراردادهای ایالات متحده (۲۵۰ میلیون دلار) محسوب می‌شود.
«ربکا نادین»، کارشناس سیاست و روابط خارجی چین در اندیشکده ODI، می‌گوید بانک‌های دولتی چین وام‌هایی برای پروژه‌های فضایی مختلف در آفریقا ارائه داده‌اند. به گفته او، نهادهای چینی تاکنون برای کشورهای آفریقایی ماهواره‌های مخابراتی و سنجش از دور ساخته و پرتاب کرده‌اند، و همچنین در تأمین مالی زیرساخت‌ها مشارکت داشته‌اند؛ روندی که احتمالاً در آینده نیز گسترش خواهد یافت.
کناره‌گیری ایالات متحده از تأمین مالی توسعه بین‌المللی احتمالاً پیامدهایی به‌دنبال خواهد داشت. مشاک ندیریتو می‌گوید: «شرکای بین‌المللی در طول زمان تغییر خواهند کرد، و این تغییر تدریجی به این معناست که همکاری‌های سنتی ممکن است دیگر پایدار نباشند. بنابراین باید راه‌هایی برای تداوم برنامه‌هایمان، چه بدون این شراکت‌ها و چه با استفاده خلاقانه از آن‌ها، طراحی کنیم.» او اضافه می‌کند که AfSA باید در رویکردهای خود نوآورانه عمل کند.
چین علاوه بر ساخت و پرتاب ماهواره‌ها، در احداث زیرساخت‌های فضایی آفریقا نیز مشارکت کرده است
در حال حاضر دانشگاه‌های آمریکایی و ناسا، پروژه‌های مشترک متعددی با نهادهای علمی آفریقایی دارند، اما به گفته ربکا نادین، این تلاش‌ها از انسجام و راهبرد مشخصی که چین در پیش گرفته برخوردار نیستند. او می‌گوید: «چین، آفریقا را نه فقط به‌عنوان شریک، بلکه به‌عنوان مشتری برای خدمات فضایی خود می‌بیند.»
برنامه‌های فضایی کشورهای آفریقایی، که برخی از آن‌ها قدمتی چند ده‌ساله دارند، عمدتاً بر ماهواره‌ها متمرکزند؛ از جمله ماهواره‌های مخابراتی و سنجش از دور. مصر و آفریقای جنوبی هر یک بیش از دوازده ماهواره پرتاب کرده‌اند، و بسیاری از کشورها نیز میزبان ایستگاه‌های زمینی هستند که داده‌های ماهواره‌ای را دریافت و پردازش می‌کنند. بااین‌حال، تنها تعداد معدودی از کشورها توانایی ساخت ماهواره را دارند و بیشتر آن‌ها همچنان به پرتابگرهای خارجی وابسته‌اند. ندیریتو تأکید می‌کند که تمرکز AfSA روی ماهواره‌ها به معنای کنارگذاشتن مأموریت‌های فضایی بزرگ‌تر نیست: «ما واقع‌بین هستیم. می‌خواهیم ابتدا راه برویم، بعد بدویم.»
دنیل وود نیز می‌گوید که یکی از اهداف کلیدی AfSA باید تقویت همکاری‌های درون‌قاره‌ای، در کنار همکاری‌های بین‌المللی باشد. به گفته او، کشورهایی با تجربه بیشتر می‌توانند دانش خود را به اشتراک بگذارند و از نیازهای مشترک در مناطق مختلف بهره‌برداری کنند.
وود می‌افزاید: «این یک دوران تازه است. اگر در گذشته فرصت‌ها در بیرون از آفریقا به نظر می‌رسید، امروز می‌توانیم بگوییم که فرصت‌های زیادی برای همکاری در داخل قاره وجود دارد.»