قوی‌ترین شراره‌ خورشیدی سال ۲۰۲۵ ثبت شد؛ فوران‌های بیشتر احتمالاً در راه است

خورشید در چند روز گذشته بسیار فعال بوده و چندین شراره خورشیدی قدرتمند و ستون‌هایی از مواد داغ خورشیدی را به فضا پرتاب کرده است.

سه‌شنبه ۱۳ مه، یک لکه خورشیدی به نام AR4086 در سطح خورشید منفجر شد و شراره‌ای خورشیدی از نوع X1.2 را که ازجمله قدرتمند‌ترین دسته‌ی شراره‌ها به شمار می‌رود، منتشر کرد. سپس در ساعات اولیه چهارشنبه ۱۴ مه، لکه خورشیدی دیگری به نام AR4087 یک شراره از نوع M5.3 و به‌دنبال آن، شراره‌ای به‌مراتب قوی‌تر از نوع X2.7 و چند ساعت بعد نیز شراره دیگر از نوع M7.7 منتشر کرد.

تشعشعات این شراره‌های خورشیدی باعث قطع ارتباطات رادیویی در سمت رو به خورشید زمین در زمان وقوع آن‌ها شد و مناطقی از جمله آمریکای شمالی و جنوبی، اروپا، آفریقا، خاورمیانه و جنوب‌ شرقی آسیا را تحت تأثیر قرار داد.

شراره‌های خورشیدی، انفجارهای ناگهانی و شدیدی از تابش الکترومغناطیسی هستند که از مناطقی با فعالیت شدید مغناطیسی روی سطح خورشید، معمولاً درون یا نزدیک لکه‌های خورشیدی، آزاد می‌شوند. سطح خورشید با میدان‌های مغناطیسی قدرتمندی پوشیده شده و گاهی این خطوط میدان مغناطیسی به‌هم‌پیچیده و درهم‌تنیده می‌شوند. زمانی که فشار وارد بر این خطوط بسیار زیاد شود، ممکن است ناگهان بشکنند و دوباره تراز شوند و درنتیجه مقدار عظیمی از انرژی مغناطیسی ذخیره‌شده را به‌صورت شراره خورشیدی آزاد کنند.

برخی شراره‌های خورشیدی بسیار قدرتمندتر از دیگران هستند. مرکز پیش‌بینی آب‌و‌هوای فضایی NOAA، شراره‌های خورشیدی را در پنج رده A، B، C، M و X طبقه‌بندی می‌کند که هر رده ده برابر قدرتمندتر از رده قبلی است. شراره‌های کلاس X قدرتمندترین و درعین‌حال نادرترین نوع شراره‌های خورشیدی‌ هستند. عددی که بعد از حرف الفبا می‌آید میزان شدت دقیق‌تر آن را مشخص می‌کند؛ مثلاً شراره‌ای از نوع M9 نه برابر قوی‌تر از شراره‌ای از نوع M1 است. شراره‌های اخیر X1.2 و X2.7 در پایین‌ترین حد از قوی‌ترین دسته قرار می‌گیرند. قوی‌ترین شراره ثبت‌شده در هفت سال گذشته شراره‌ای از نوع X9 بود که در اکتبر ۲۰۲۴ رخ داد.

به گزارش اسپیس‌دات‌کام، شراره‌های جدید نوع X، نخستین شراره‌های این دسته هستند که از ماه مارس تاکنون ثبت شده‌اند.

شراره‌های خورشیدی باعث قطع ارتباطات رادیویی می‌شوند، زیرا تابش شدید پرتوهای ایکس و فرابنفشی که از آن‌ها ساطع می‌شود، بر جو زمین اثر می‌گذارد. در حالت عادی، امواج رادیویی موج‌کوتاه که برای ارتباطات راه ‌دور استفاده می‌شوند از لایه یونوسفر بازتابیده می‌شوند و به همین دلیل می‌توانند مسافت‌های طولانی را طی کنند؛ اما تابش شراره‌ی خورشیدی، یونیزه‌شدن (باردار شدن) اتم‌ها و مولکول‌ها را در بخش پایینی یونوسفر به‌ویژه در ناحیه‌ای به نام لایه D افزایش می‌دهد؛ در نتیجه، این لایه به جای بازتاب دادن امواج رادیویی، آن‌ها را جذب می‌کند؛ به‌ویژه امواجی که در محدوده فرکانس بالا هستند.

شراره‌های خورشیدی رده X می‌توانند باعث قطع ارتباطات رادیویی در سراسر بخش روشن زمین شوند که این موضوع بر فعالیت دریانوردان، خلبانان و حتی دقت سیستم‌های ناوبری ماهواره‌ای تأثیر منفی می‌گذارد.

شراره‌ی خورشیدی X2.7 روز چهارشنبه همچنین یک پرتاب جرم تاجی (CME) یا انفجاری عظیم از پلاسمای باردار خورشیدی را به همراه داشت که اغلب هم‌زمان با شراره‌های خورشیدی از سطح خورشید خارج می‌شوند. در حالی که شراره‌ها با سرعت نور حرکت می‌کنند و تنها ۸ دقیقه طول می‌کشد تا به زمین برسند، CMEها معمولاً با سرعتی بین ۲۵۰ کیلومتر بر ثانیه تا ۳۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه حرکت می‌کنند و ممکن است چند روز طول بکشد تا به سیاره ما برسند.

وقتی یک CME به زمین می‌رسد، ذرات باردارش با جو و میدان مغناطیسی زمین برهم‌کنش می‌کند و معمولاً طوفانی ژئومغناطیسی به‌وجود می‌‌آورد که می‌تواند به بروز شفق‌های قطبی منجر شود. این پدیده همچنین می‌تواند اختلال در شبکه‌های برق و تأثیر بر ماهواره‌ها و سیستم‌های GPS را به‌دنبال داشته باشد. طوفان‌های ژئومغناطیسی از G1 تا G5 درجه‌بندی می‌شوند و قدرتمندترین آن‌ها (G5) می‌توانند باعث مشاهده شفق‌ها تا مناطقی نزدیک به خط استوا شوند. به گزارش مرکز پیش‌بینی وضعیت فضایی NOAA، آن‌ها حتی موجب فروپاشی کامل یا خاموشی شبکه‌های برق می‌شوند.

در روزهای آینده، لکه خورشیدی AR4087 به‌تدریج در سطح خورشید جابه‌جا می‌شود و زمین را مستقیماً در مسیر خودش قرار می‌دهد. اگر این لکه خورشیدی شراره‌های بیشتری را شلیک کند، ممکن است با قطع امواج رادیویی مواجه شویم و در صورت همراهی آن‌ها با CME، احتمال وقوع طوفان‌های ژئومغناطیسی وجود دارد که باعث می‌شود شفق‌های قطبی در نقاطی بسیار دورتر از قطب‌ها نیز قابل مشاهده باشند.

به گفته‌ی مرکز پیش‌بینی وضعیت فضایی NOAA، در چند روز آینده احتمال زیادی وجود دارد که دست‌کم شراره‌های خورشیدی کلاس M به سمت زمین روانه شوند.