چگونه ۵۰ سال تغییرات اقلیمی چهره تیله آبی را از فضا تغییر داده است

در تاریخ ۷ دسامبر ۱۹۷۲، بشریت برای اولین بار سیاره خود را به‌صورت کامل دید. در همان لحظه، عکس معروف «تیله آبی» گرفته شد که روش دیدن دنیا را برای ما تغییر داد. هریسون اشمیت فضانورد آپولو ۱۷، حدود یک ساعت و نیم پس از پرتاب به مرکز کنترل زمین گفت: «می‌توانم چراغ‌های جنوب کالیفرنیا را ببینم باب. میدان ستارگان بشر روی زمین با آسمان‌ها در رقابت است.»

خدمه آپولو ۱۷ شامل فرمانده یوجین سرنان، رونالد ایوانز، خلبان ماژول فرماندهی و هریسون جک اشمیت، خلبان ماژول قمری درطول آخرین مأموریت انسانی به ماه، خانه خود را از فاصله‌ی دور تماشا می‌کردند. سرنان با نگاهی به زمین گفت:

ابرها به‌طور شگفت‌انگیزی هنری و تماشایی به نظر می‌رسند. برخی به‌صورت چرخشی ساعت‌گرد حرکت می‌کنند؛ اما بسیار نازک به نظر می‌رسند به‌طوری‌که می‌توان از درون آن‌ها به آب آبی زیرشان نگاه کرد.

تصویر ماندگار تیله آبی، زیبایی و همچنین آسیب‌پذیری سیاره‌مان را نشان می‌دهد که در عظمت کیهان شناور است؛ جایی که تاکنون نتوانسته‌ایم هیچ نشانه‌ای از حیات دیگر را در آن شناسایی کنیم.

اما زمین ما همچنین سیاره‌ای با تغییرات عظیم است. حرکت‌های تکتونیکی که قاره‌ها را جابه‌جا می‌کنند، آن‌قدر آهسته هستند که چشم ما قادر به تشخیص آن‌ها نیست. نیرویی دیگر مثل خود انسان سیاره‌مان را با سرعتی که می‌توانیم ببینیم، دوباره شکل داده‌ است. شهرنشینی، جنگل‌زدایی، آلودگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در حال تغییردادن ظاهر زمین هستند. اکنون بعد از ۵۰ سال از زمان ثبت تصویر «تیله آبی»، سیاره‌ ما چگونه تغییر کرده است؟

لواسوور می‌افزاید دوربین به‌طور ویژه‌ای برای استفاده در فضا اصلاح شده بود. چسب‌ها، روان‌کننده‌ها، قطعات متحرک و باتری‌ها می‌توانستند مشکلاتی ایجاد کنند یا در معرض دمای شدید در فضا خراب شوند. همچنین دکمه شاتر بزرگی به آن اضافه شده بود تا خدمه بتوانند با وجود لباس‌های فضایی سنگین از آن استفاده کنند. لوواسور می‌گوید:

تغییر عمده‌ی دیگر حذف صفحه نمایش بود زیرا شیشه اضافی به شمار می‌آمد. فضانوردها باید یاد می‌گرفتند که بدون دیدن هیچ چیز، عکس بگیرند. با این‌حال بدون منظره‌یاب نمی‌توانی ببینی از چه چیزی عکس می‌گیری.

به گفته‌ی لوواسور، ثبت عکس‌ها به دقت برنامه‌ریزی و در مأموریت گنجانده شده بود. او توضیح می‌دهد: «آن‌ها می‌دانستند که پرتاب‌های قبلی نمی‌توانستند تمام زمین را به آن‌ها نشان دهند، اما در این پرتاب، تمام زمین به‌طور کامل زیر نور خورشید روشن می‌شد.»

حدود پنج ساعت و ۲۰ دقیقه از پرواز گذشته بود که خدمه به اولین چشم‌انداز از کل سیاره رسیدند. آن‌ها در حال آمادگی برای خواب و بستن کیسه‌های خواب بودند. این اولین لحظه استراحت آن‌ها از زمان پرتاب بود. سرنان گفت:

فکر می‌کنم ما در حال دیدن نمای ۱۰۰ درصد کامل زمین هستیم. این نوع منظره‌ها هستند که همیشه با تو می‌مانند. هیچ ریسمانی آن را نگه نداشته و خود به تنهایی در آنجا قرار دارد.

تصویر تیله‌ی آبی از فاصله‌ی تقریبا ۲۹ هزار کیلومتری زمین و زمانی که خورشید کره زمین را از پشت آپولو ۱۷ روشن می‌کرد، ثبت شد.

تقریباً شش ساعت از پرواز گذشته بود که اشمیت خندید و گفت:

مشکل نگاه کردن به زمین به‌ویژه جنوبگان، این است که خیلی روشن است. برای همین با عینک آفتابی از تلسکوپ تک‌چشمی نگاهش می‌کنم.

روی زمین در مرکز فضایی جانسون در هیوستون تگزاس، ساعت نزدیک به ۵:۰۰ بود و همه‌چیز در آرامش قرار داشت. اشمیت پرسید: «من شما را بیدار نگه نمی‌دارم، مگه نه، باب؟» صدایی از مسئول ارتباطات کپسول پاسخ داد: «فقط حرف بزن. ما گوش می‌دهیم». به این ترتیب مکالمه در حین پرواز ادامه یافت و خدمه ابرهای شناور بر فراز اقیانوس‌های قاره‌های زمین را توصیف می‌کردند.

مأموریت‌های قبلی آپولو، از زمین در حالت سایه جزئی عکس‌برداری کرده بودند. برای مثال، تصویر تأثیرگذار «طلوع زمین» سیاره‌مان را در حال برخاستن از پشت ماه نشان می‌دهد. تا آن لحظه، دید ما از خانه‌مان پراکنده بود و هیچ راهی واقعی برای تجسم سیاره زمین به‌طور کامل نداشتیم.

نیک پپین، دانشمند اقلیم از دانشگاه پورتسموث بریتانیا می‌گوید: «وقتی نتوانید چیزی را ببینید، سخت است که تصور کنید وجود دارد. فکر می‌کنم برای همه ما که از سنین پایین با آن عکس بزرگ شه‌ایم، احتمالاً تصورکردن زمانی که نمی‌دانستیم زمین چه شکلی بوده، سخت است. این اولین باری بود که واقعاً می‌توانستیم از فضا به خانه‌مان نگاه کنیم و مردم ناگهان به شگفتی این عکس و خانه‌ای ثابت که روی آن زندگی می‌کنیم، پی بردند.»

عکس تیله‌ی آبی نمایی از زمین را از منطقه دریای مدیترانه تا کلاهک یخی جنوبگان نشان می‌دهد. ابرهای سنگین بر فراز نیم‌کره جنوبی  شناور هستند و تقریباً تمام ساحل آفریقا را می‌توان دید. ناسا اعتبار رسمی تصویر را از آن کل خدمه می‌داند. شاید هرگز ندانیم کدام یک از آن‌ها دقیقاً آن را ثبت کرده؛ اما بر اساس گزارش‌ها این عکس بیشترین آمار بازتولید را به خود اختصاص داده است.

در ۷ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۳۹ به وقت گرینویچ، پنجاه سال پس از لحظه ثبت اولین تصویر، یک تیله ‌آبی جدید توسط ماهواره‌ای که یک میلیون و ششصدهزار کیلومتر دورتر از زمین در مدار قرار دارد ثبت شد. این بار، مجموعه‌ای از ۱۲ تصویر که هر ۱۵ دقیقه گرفته شده، تغییرات چشمگیری را در سطح سیاره ما نشان می‌دهند که حاصل ۵۰ سال گرمایش جهانی هستند.

یکی از چشمگیرترین تفاوت‌ها در فاصله‌ی ۵۰ سال از دو عکس، تفاوت چشمگیر در اندازه یخسار جنوبگان است. پپین می‌گوید: «می‌توانید کوچک‌شدن یخ‌کره، صفحه یخی و از بین‌رفتن برف‌ها را ببینید. این کوچک‌شدگی یکی از شاخص‌ترین نشانه‌های تغییرات اقلیمی محسوب می‌شود.»

صحرای بزرگ آفریقا هم گسترش پیدا کرده، در حالی که جنگل‌های بارانی بیشتر به سمت جنوب عقب‌نشینی کرده‌اند. بر اساس بررسی‌ها، پوشش درخت در منطقه وسیع ساحل که با صحرای آفریقا مرز مشترک دارد، به طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. یکی از نکات غالب در تصویر جدید، جنگل‌زدایی و از بین رفتن پوشش گیاهی است.

تصاویر توسط دوربین تصویربرداری چندطیفی زمین ناسا (Epic) گرفته شده است که از سال ۲۰۱۵، به‌طور روزانه بین ۱۳ تا ۲۲ بار از سمت روشن زمین عکس می‌گیرد. این ماهواره در نقطه اول لاگرانژ قرار گرفته است؛ محدوده‌ی تعادلی بین خورشید و زمین که یک میلیون و ششصدهزار کیلومتر از زمین فاصله دارد.

الکساندر مارشاک، معاون دانشمند پروژه‌ی رصدخانه اقلیمی اعماق فضا (Dscovr) می‌گوید، از اواسط آوریل تا اواسط اکتبر، تقریباً هر ساعت یک عکس و در باقی سال هر دو ساعت از زمین عکس گرفته می‌شود. او توضیح می‌دهد:

در رابطه با تیله آبی، در پنجاهمین سالگرد، تصمیم گرفتیم که همان تصاویر را در فواصل ۱۵ دقیقه‌ای بگیریم؛ بنابراین، در عرض ۱۵ دقیقه زمین حدود ۱۰۰ کیلومتر می‌چرخد و به لطف پیشرفت‌های فناوری، ما می‌توانیم همان تصاویر را حتی از یک میلیون و ششصدهزار کیلومتر دورتر با کیفیت بهتری ببینیم.

مارشاک می‌افزاید: «حتی می‌توانیم خیلی بیشتر از این‌ها را ببینیم. ما تصاویر را در ۱۰ طول موج مختلف فرابنفش تا فروسرخ نزدیک می‌گیریم. از این تصاویر می‌توانیم ویژگی‌های اوزون و مختصات ابرها شامل ارتفاع و موقعیت را استخراج کنیم. همچنین می‌توانیم ویژگی ذرات معلق در هوا، اندازه ذرات و مقدار ذرات را ببینیم. حتی شکل بلورهای یخ [در ابرها] را با استفاده از بازتاب نور خورشید می‌توانیم استخراج کنیم. برای مثال می‌توانیم ببینیم که آیا آن‌ها به صورت افقی یا تصادفی جهت‌گیری شده‌اند.»

مارشاک می‌گوید :‌«داده‌های مربوط به مقدار برگ‌های روی زمین و همچنین مقدار برگ‌هایی را که به صورت مستقیم زیر تابش خورشید قرار دارند، استخراج کردیم.» این داده‌ها که با مشاهدات رنگ سطح اقیانوس ترکیب شده، می‌توانند به پژوهشگرها کمک کند تا میزان فعالیت فتوسنتزی روی زمین را تعیین کنند.

برنامه Dscovr هنوز زمان کافی را برای نتایج قطعی نداشته است، اما پژوهشگرها شروع به جمع‌آوری داده‌هایی کرده‌اند که دیدگاه‌های جدیدی در مورد چگونگی تغییر زمین مانند تغییرات در پوشش ابرها و ارتفاع، بازتابش، و پوشش گیاهی ارائه می‌دهند.

میزان توسعه و رشد فعالیت‌های انسانی روی سطح زمین یکی از تغییراتی است که از زمان اولین تصویر کامل زمین در حدود ۵۰ سال پیش دیده می‌شود. گرچه این موارد در تصاویر از سمت روز زمین آشکار نیست، ماهواره‌های دیگر بر نورهای مرئی روی سمت تاریک سیاره‌مان نظارت می‌کنند. این ماهواره‌ها نشان‌دهنده‌ی گسترش چشمگیری در پراکندگی شهری در قاره‌ها و همچنین فعالیت کشتی‌رانی روی اقیانوس‌های زمین هستند. همچنین در سمت شب، آتش‌سوزی‌های جنگلی در محدوده‌های وسیعی از خشکی‌ها می‌درخشند که مقدار آن‌ها در ۲۰ سال گذشته دو برابر شده است.

تصویر تیله‌ی آبی در سال ۱۹۷۲ به بازنگری وسیعی در جایگاهمان در جهان انجامید. فضانوردانی که زمین را از فضا می‌دیدند، احساس عمیقی از شگفتی، حس ارتباط متقابل و آگاهی محیطی و فراتر از خود بودن را گزارش داده‌اند. این پدیده «اثر دید کلی» نامیده می‌شود.

زیبایی زمین در وسعت بی‌کران فضا خیره‌کننده است. این احساس شگفتی عمیق باعث تغییر اساسی در طرز تفکر می‌شود، نوعی بازچینی شناختی که اصطلاحاً «نیاز به تطبیق» نامیده می‌شود؛ زیرا فرد سعی می‌کند اطلاعات جدید ادراکی را پردازش کند.

هلن شارمن، اولین فضانورد زن بریتانیا اولین نگاه به زمین را شگفت‌انگیز توصیف می‌کند. شارمن به‌عنوان شیمی‌دان در سال ۱۹۹۱، زمانی که فقط ۲۷ سال داشت، از پایگاه قزاقستان سفر خود را به ایستگاه فضایی میر شوروی آغاز کرد.

شارمن می‌گوید: «ما دو پنجره در فضاپیمای سایوز داشتیم. فرمانده که وسط می‌نشیند پنجره‌ای ندارد، اما من به‌عنوان فضانورد پژوهشگر به همراه مهندس پرواز یک پنجره داشتیم.  من در صندلی سمت راست نشسته بودم و مهندس پرواز در صندلی سمت چپ. وقتی داشتیم پرتاب می‌شدیم، سفینه کمی به سمت زمین متمایل شد. بلافاصله نور از آن پنجره به داخل آمد.

شارمن چشم‌انداز خود از انحنای زمین، دریاهای آبی زیبا، ابرهای سفید و فضای سیاه بالای سر را توصیف می‌کند. او می‌گوید:« به نظر می‌رسد زمین خود نور می‌تاباند. خورشید در زاویه نسبتاً پایین قرار داشت، بنابراین نور از دریا منعکس می‌شد، سپس به سمت ابرها برگشت و از ابرها به زمین می‌تابید. سپس  نور بالا می‌آمد و این‌طور به نظر می‌رسید که زمین خود منبع نور است.»

شارمن رنگ آبی زمین را با آبی کبود نقاشی‌های رنسانسی مقایسه می‌کند. او می‌گوید: «این چشم‌انداز کاملاً متفاوت از باقی طبیعت است. این روشنایی است که در برابر سیاهی فضا قرار گرفته و شما زمین را به‌عنوان یک نقطه‌ی آبی بزرگ و زیبا در آن می‌بینید.»

وقتی چشم‌های شارمن به سیاهی فضا عادت کردند، او توانست میلیاردها ستاره را ببیند. او این لحظه را این‌گونه توصیف می‌کند«می‌دانیم که احتمالاً میلیاردها و حتی شاید تریلیون‌ها ستاره فقط در یک بخش کوچک از کهکشان راه شیری وجود دارد. همچنین فکر می‌کنیم شاید تا چند تریلیون کهکشان در کیهان وجود داشته باشد. اینجاست که می‌فهمیم زمین چقدر بی‌اهمیت است.»

شارمن همزمان مجموعه‌ای از فکرهای متضاد را تجربه کرد. او می‌گوید «جو ما بسیار رقیق است. چقدر راحت ممکن است کل آن لایه‌ی فوقانی که بیشتر حیات در آن قرار دارد، از بین برود. اما از سوی دیگر، زمین نقطه‌ی کانونی کیهان نیست».

تا به امروز، شارمن همچنان رویاهای شناور بودن در داخل یکی از ماژول‌ها و ایستادن کنار پنجره، نگاه‌کردن به بیرون همراه با دیگر خدمه را در سر دارد. او می‌گوید:« تجربه دیدن زمین از فضا  قطعا اولویت‌های زندگی‌ام را تغییر داد. مهم‌ترین چیز انسان‌ها هستند و البته محیط و زیست‌بومی که برای حفظ زمین لازم است در اولویت بالایی قرار دارند.»

به گفته‌ی کارشناسان، اثر دید کلی  ماندگارتر و قدرتمندتر از نمونه‌های دیگر شگفتی است. تیله‌ آبی برای اولین بار فرصتی برای بشریت بود تا این حس را تجربه کند. بر اساس پژوهش‌ها می‌توانید اثر دید کلی را حتی روی زمین هم تجربه کنید.

تیله آبی همچنین به نماد اتحاد تبدیل شد؛ چرا که برای اولین بار می‌توانستیم زمین را بدون مرزهای خیالی انسانی که ما را تقسیم می‌کنند، ببینیم. تیله‌ی آبی توسط گروه‌های فعال مانند دوستان زمین و رویدادهایی مانند روز زمین پذیرفته شد. پیش از این، تصاویر کمپین‌های محیط زیستی اغلب بر آلودگی یا گونه‌های در خطر تمرکز داشتند.

عکس تیله‌ی آبی همچنین بر روی تمبرهای پستی ظاهر شد و در سکانس ابتدایی مستند «یک حقیقت ناخوشایند» درباره‌ی ال‌گور، معاون رئیس‌جمهور سابق آمریکا، به نمایش درآمد و با تأسیس مؤسسه‌های پژوهش اقلیمی مثل مؤسسه‌ی ماکس پلانک در مونیخ آلمان،  الهام‌بخش تحقیقات در زمینه سیستم‌های زمین شد.

پپین با نگاه کردن به تصاویر تیله‌ی آبی ۱۹۷۲ و ۲۰۲۲ کنار هم، جو بی‌قرار زمین را توصیف کرد. در هر دو تصویر، ابرهایی که برفراز مناطق سبز جنگل‌های بارانی شکل گرفته‌اند، مشاهده می‌شوند که ارتباط غیرقابل تفکیک بین جنگل‌ها و باران را نشان می‌دهند. اگر به آفریقای مرکزی نگاه کنید، می‌بینید که اغلب ابرها به‌ویژه در تصویر قدیمی‌تر کاملا لکه‌دار هستند که نشانگر رعدوبرق است؛ در حالی که اگر به سمت شمال بروید و به صحرای بزرگ آفریقا نگاه کنید، می‌توانید ببینید که هیچ ابری وجود ندارد. پپین می‌گوید:

وقتی از بالا نگاه می‌کنید، تمام ارتباطات و روابط کلی بین مناطق را می‌بینید. برای مثال، کلیمانجارو از علفزار سربرمی‌آورد و برفرازش برف نشسته است. اگر در دامنه‌ها زندگی می‌کردید، ممکن بود ندانید در قسمت بالا برف وجود دارد و به اهمیت ارتباط بین این نواحی پی ببرید. نگاه‌کردن به زمین از فضا باعث می‌شود قدردان ارتباط بین بخش‌های مختلف اکوسیستم‌ها باشید.  اگر فقط بخشی از آن را ببینید، ممکن است فکر کنید که مشکلات محیطی فقط در جایی دیگر رخ می‌دهند و فکر کنید این مشکل شما نیست.

بااین‌حال به گفته‌ی لواسوور، دو عکس تفاوت‌های چشمگیری دارند. او توضیح می‌دهد: «یکی از عکس‌ها توسط انسان ثبت شده است، اما دیگری خیر. از این رو تأثیر یکسانی ندارند چرا که شخصی آنجا نبوده است.»

لوواسور منتظر تصاویر آرتمیس ۲ است؛ مأموریت سرنشین‌دار بعدی که به دور ماه می‌رود و برای سال ۲۰۲۶ برنامه‌ریزی شده است. او می‌گوید: «تا زمانی که انسان‌ها دوباره از زمین دور نشوند، تصویر کاملی از زمین حداقل به آن شکلی که تصور می‌کنم نخواهیم داشت. من در سال ۱۹۷۲ زنده نبودم. این لحظه‌ای بزرگی خواهد بود که بدانیم فضانوردان از آن فاصله به ما نگاه می‌کنند.»

لوواسور می‌افزاید: «هرچقدر هم که دوست داشته باشیم ماهواره‌ها را به‌عنوان نمایندگان خود تصور کنیم، می‌دانم که یک انسان پشت آن دوربین است، بنابراین چیزی متفاوت در آن وجود دارد و همیشه هم خواهد بود.»