آیا تلسکوپ‌های روی ماه پیش از آنکه ساخته شوند، محکوم به فنا هستند؟

جمعه ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ - ۲۲:۳۰
مطالعه 5 دقیقه
تلسکوپ رادیویی دهانه ماه روی سمت تاریک قمری
رونق اکتشافات و فعالیت تجاری روی ماه می تواند محیط آرام و خلوت نیمه تاریک قمری را برهم بزند و شرایط را برای فعالیت تلسکوپ‌های رادیویی آتی مشکل کند.
تبلیغات

برای اخترشناسان رادیویی، نیمه تاریک ماه می‌تواند آخرین پناهگاه دست‌نخورده در منظومه شمسی باشد. سیاره زمین با وجود تمام نویزهای الکترومغناطیسی انسان‌ساختی که در فضا منتشر می‌کند، مکان ایده‌آلی برای دریافت سیگنال‌های رادیویی نیست؛ درحالی‌که رادیوتلسکوپ‌های مستقر در نیمه‌ی پنهان ماه می‌توانند بدون هیچ اختلالی، کیهان را رصد کنند.

بااین‌حال، رونق اکتشافات قمری در آینده نزدیک، می‌تواند سکوت رادیویی سمت تاریک ماه را در معرض خطر قرار دهد. درطول تقریبا ۱۰ سال آینده، ماه هدف صدها مدارگرد و ماه‌نشینی قرار خواهد گرفت که هرکدام توان ایجاد نویزهای رادیویی را دارند. پژوهشگران ابتدای امسال در کنفرانسی به نام «اخترشناسی از ماه: دهه‌های آتی» که در انجمن سلطنتی لندن برگزار شد، نگرانی‌هایشان دراین‌باره را مطرح کردند.

به‌گزارش نیچر، مارک کلین ولت، اخترشناس دانشگاه رادبود نیمخن در هلند می‌گوید: «[ماه] احتمالا آرام‌ترین مکان در منظومه شمسی است و ما باید آن را حفظ کنیم.» جوزف لاتزیو، پژوهشگر آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا در پاسادنا کالیفرنیا نیز می‌گوید: «آیا سمت تاریک ماه، تاریک باقی خواهد ماند؟ اینکه من دارم این سوال را می‌پرسم، باید شما را نگران کند.»

نیمه پنهان ماه پتانسیل‌های بسیار زیادی در زمینه‌های مختلف دارد؛ اما به‌طور ویژه نویدبخش مکانی منحصربه‌فرد برای کیهان‌شناسی است. اخترشناسان با استفاده از طیف وسیعی از امواج الکترومغناطیسی، از ریزموج‌ها گرفته تا نور مرئی و پرتوهای گاما، از آسمان نقشه‌برداری کرده‌اند؛ اما اندازه‌گیری امواج رادیویی کیهانی در فرکانس‌های کمتر از تقریبا ۱۰۰ مگاهرتز، به‌دلیل نویزهای سیاره زمین بسیار چالش‌برانگیز است. همچنین هر سیگنال کمتر از ۳۰ مگاهرتز به دلیل جذب در یونوسفر (بالاترین لایه‌ی جو زمین)، به‌کلی خارج از محدوده‌ی دسترسی ما قرار دارد. این درحالی است که امواج با فرکانس پایین، حامل گنجینه‌ای از اطلاعات در مورد میلیاردها سال نخست تاریخ کیهان هستند.

نیمه تاریک ماه از تابش‌های رادیویی منتشرشده از زمین محافظت می‌شود و با توجه به آنکه تقریبا فاقد جو و دارای شب‌های طولانی و سرد است، مکانی ایده‌آل برای کاوش‌های فضایی محسوب می‌شود. اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش برود، در سال ۲۰۲۶ ماه‌نشین کوچکی از آمریکا به نام «آزمایش الکترومغناطیسی سطح قمری (LuSEE-Night)، نخستین ماموریت اختصاصی کیهان‌شناسی برای بهره‌برداری از ظرفیت نیمه پنهان ماه خواهد بود.

تصویر هنرمند از ماه‌نشین لوسی نایت
تصویر هنرمند از ماه‌نشین لوسی‌نایت.

البته ناگفته نماند که چانگ‌ای ۴، ماموریت تاریخی چین که سال ۲۰۱۹ روی سمت تاریک ماه فرود آمد، یک آنتن ساده‌ی نجوم رادیویی حمل می‌کرد؛ اما این ماموریت برای مشاهدات کیهانی بهینه‌نشده بود و از همین‌رو، تحت تاثیر اختلالات رادیویی ناشی از خود ماه‌نشین قرار داشت.

ماه‌نشین لوسی‌نایت که با بودجه‌ی ناسا و وزارت دفاع آمریکا در دست ساخت است، توسط پیمانکاری خصوصی و به‌عنوان بخشی از برنامه‌ی خدمات باربری قمری تجاری ناسا به سمت پنهان ماه فرستاده خواهد شد. چهار آنتن سه متری این فضاپیما که به‌ شکل متقاطع نصب شده‌اند، تلاش خواهند کرد تا «سپیده‌دم کیهانی» را اندازه بگیرند؛ دوره‌ای از تاریخ جهان که تصور می‌شود در طیف رادیویی شناسایی‌پذیر است و با رصد آن، ظاهر نخستین ستارگان کیهان آشکار خواهد شد

محدودیت نویز

بااین‌حال، اندازه‌گیری سپیده‌دم کیهانی حتی از روی مکان خلوت و بی‌سروصدای سمت پنهان ماه برای لوسی‌نایت چالش‌برانگیز خواهد بود. اثر رادیویی جهان اولیه صدهزار بار ضعیف‌تر از نویز تولید‌شده به‌وسیله‌ی کیهان در همان محدوده‌ی فرکانس است؛ درنتیجه محدودکردن این نویز از خود فضاپیما بسیار مهم خواهد بود.

استوارت بیل، اخترفیزیکدان دانشگاه کالیفرنیا که پژوهشگر ارشد ماموریت در ناسا است، می‌گوید: «تنها راه برای انجام این کار، خاموش‌کردن کامل ماه‌نشین و قراردادن باتری کافی برای تداوم فعالیت گیرنده‌ی رادیویی درطول شب‌های دو هفته‌ای ماه است.» وسایل الکترونیکی گیرنده، ازجمله ساعت‌هایی که تداوم فعالیت کامپیوترها را ممکن می‌کنند، باید طوری طراحی شوند تا از هرگونه انتشار رادیویی تا بخش محدودی از طیف ممانعت کنند. ما نیاز داریم که تمام نوسان‌سازها در فرکانس‌های شناخته‌شده و با ثبات فرکانس تاییدشده فعالیت کنند. حذف یک منبع شناخته‌شده و پیش‌بینی‌پذیر نویز درطول پردازش داده‌ها، برای آزمایشگران آسان‌تر است.

به‌گفته‌ی بیل، این نوع طراحی‌ها اقدامات احتیاطی نسبتا ساده‌ای هستند که تمام ماموریت‌های قمری، ازجمله ماموریت‌های تجاری می‌توانند انجام دهند. اگر فضاپیما به‌گونه‌ای طراحی شود که فاقد هرگونه تداخل فرکانس رادیویی باشد، می‌تواند احتمال آسیب‌رساندن به آزمایش‌های آتی را تا حد زیادی کاهش دهد.

ملانی جانستون هالیت، مدیر سابق رصدخانه‌ی رادیویی آرایه میدان وسیع مورکیسون در استرالیای غربی با این موضوع موافق است. جانستون هالیت در مورکیسون به ایجاد محوطه‌ای که احتمالا بزرگ‌ترین ناحیه‌ی رادیویی آرام جهان محسوب می‌شود، کمک کرده است. در این مکان قرار است تلسکوپ غول‌پیکر رادیویی آرایه کیلومتر مربعی احداث شود.

جانستون هالیت می‌گوید: «برای حمل دستگاه‌های الکترونیکی به داخل محوطه، به مجوز نیاز است و تمام تجهیزاتی که به آن منطقه می‌برید، در فرایند آزمایش الکترومغناطیسی اضافی مورد بررسی قرار گیرند تا از هرگونه انتشار رادیویی ناخواسته جلوگیری شود. او می‌گوید کیوب‌ست‌ها یا ماهواره‌های کوچکی که احتمالا در آینده در اطراف ماه تجمع خواهند کرد، می‌توانند به منبع انتشار نویز تبدیل شوند.

دهانه همیشه سایه دار در قطب جنوب ماه
دهانه‌های همیشه سایه‌دار در قطب جنوب ماه ممکن است یک روز میزبان تلسکوپ‌های فروسرخ قمری شوند.

اندرو سیمیون، اخترشناس که مدیریت پروژه‌ی جستجو برای هوش فرازمینی را در دانشگاه کالیفرنیا برکلی برعهده دارد، می‌گوید سرکوب تداخل‌های رادیویی تا سطح لازم برای انجام دقیق اخترشناسی رادیویی، بسیار دشوار است. این کار شامل جستجوی سیگنال‌ها در طیف گسترده‌ای از امواج رادیویی، ازجمله فرکانس‌های گیگاهرتزی است که ماهواره‌ها در آن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.»

اقتصاد قمری

اخترشناسان با مبارزه‌ی سختی روبه‌رو هستند. همان پیشرفت فناورانه‌ای که وعده می‌دهد ماه را برای آزمایش‌های علمی دردسترس‌تر می‌کند، محیط آنجا را شلوغ‌تر می‌کند. انتظار می‌رود درطول دهه‌ی پیش‌رو، بیش از ۲۵۰ ماموریت قمری از سوی آژانس‌های فضایی آمریکا، اروپا، روسیه، کره جنوبی، چین، ژاپن، هند، کانادا و امارات متحده عربی و همچنین مجموعه‌ای از شرکت‌های خصوصی پرتاب شوند.

براساس پژوهش‌های شرکت مشاوره‌ی نورث اسکای ریسرچ در کمبریج ماساچوست، این حجم از ماموریت‌های قمری اقتصادی صد میلیارد دلاری را در ماه شکل می‌دهند. علاوه‌براین، برنامه‌هایی برای نصب یک سامانه‌ی ناوبری ماهواره‌ای در ماه وجود دارد. آلانا کرولیکوفسکی، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه علم و فناوری میزوری باور دارد که پژوهشگران باید برای ایجاد معاهدات بین‌المللی به‌منظور حفاظت از ماه تلاش کنند.

پیمان آرتمیس، یک توافق‌نامه‌ی بین‌المللی به رهبری ناسا است که تلاش می‌کند برای جلوگیری از اختلال‌ها در ماموریت‌های فضایی کشورهای مختلف، دستورالعمل‌هایی را به آژانس‌های فضایی آن‌ها ارائه دهد. بااین‌حال این پیمان عمدتا برای تامین نیازهای کشورهای امضاکننده‌ی آن طراحی شده است. کرولیکوفسکی می‌گوید راه بهتر می‌تواند تدوین قواعدی از سوی سازمان ملل برای استفاده‌ی صلح‌آمیز از فضای ماورای جو باشد. اما پنجره‌ی زمانی برای انجام چنین کاری پیوسته درحال کوچک‌شدن است.

تبلیغات
داغ‌ترین مطالب روز

نظرات

تبلیغات