معمای نخستین جرم میان‌ستاره‌ای کشف‌شده ممکن است حل شده باشد

سیارک، دنباله‌دار یا فضاپیمای بیگانه؟ «اومواموا» (Oumuamua) سال‌هاست که ستاره‌شناسان را سردرگم کرده است؛ جرمی ناشناخته به طول ۴۰۰ متر که سال ۲۰۱۷ وارد منظومه شمسی شد. تاکنون هیچ جرمی از خارج از قلمرو گرانشی خورشید به سمت ما نیامده بود ولی اومواموا چنان سریع بود که نمی‌توانست تحت گرانش خورشید باشد. همچنین این جرم از آن جهت که شبیه به سیارک‌ها بود ولی مانند دنباله‌دار رفتار می‌کرد، تعجب‌برانگیز بود.

به‌گزارش ساینس، اکنون گروهی از پژوهشگران می‌گویند اومواموا قطعا یک دنباله‌دار بوده است؛ ولی دنباله‌داری با ترکیبی غیرعادی. جنیفر بِرگنِر، شیمی‌دان از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی که پژوهش جدید را هدایت کرده، می‌گوید: «ما می‌توانیم بخش زیادی از رفتار‌های عجیب آن را توضیح دهیم.»

مارکو میچِلی، ستاره‌شناس در آژانس فضایی اروپا که در پژوهش شرکت نداشته، آن را متقاعد کننده‌ترین مدل‌سازی از اومواموا تاکنون می‌داند. به نظر او، این بازدیدکننده بیگانه، خیلی هم از دنباله‌دار‌های منظومه شمسی متفاوت نبود.

«اومواموا نخستین‌بار در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷ شناسایی شد. تلسکوپی در هاوایی آن را اندک زمانی پس از گذر از نزدیکی خورشید و رسیدنش به سرعت ۸۷ کیلومتر بر ثانیه مشاهده کرد؛ سرعتی که برای جرمی با منشاء منظومه شمسی بیش از حد زیاد بود. ستاره‌شناسان این جرم را1I/2017 U1 (Oumuamua) نامیدند که در فرهنگ مردم هاوایی به معنی «نخستین پیام‌آور از دوردست‌ها» است».

تلسکوپ‌های هابل و اسپیتزر دریافتند که اومواموا کشیدگی عجیبی دارد و شبیه به یک سیگار با طول ۱۰۰ تا ۴۰۰ متر است. این جرم هر چه از خورشید دورتر می‌شد، سرعت بیشتری می‌گرفت. میچلی که در سال ۲۰۱۸ پژوهشی درباره حرکت شتاب‌دار اومواموا را هدایت می‌کرد، این رفتار را بر اثر خروج مواد از دنباله‌دار‌ها ممکن می‌داند. ولی شواهدی از خروج مواد از اومواموا دیده نشد. برخلاف دنباله‌دار‌ها، هیچ گیسو یا دنباله غباری یا گازی پیرامون این جرم وجود نداشت.

برگنر و همکارش دَرِل سِلیمَن فکر می‌کنند اکنون می‌توانند آنچه را که رخ داد، شرح دهند. مدل‌سازی آن‌ها نشان می‌دهد که اومواموا ممکن است در ابتدای شکل‌گیری و پیش از بیرون‌رانده‌شدن، دنباله‌داری عادی و غنی از آب، در اطراف یکی از ستاره‌های نزدیک به خورشید بوده باشد. آن‌ها دریافتند که پرتو‌های پرانرژی کیهانی و فراوان در کهکشان که از ابرنواختر‌ها و سایر رویداد‌های انرژی‌زا سرچشمه می‌گیرند، ممکن است تا ۳۰ درصد از یخ‌آب این دنباله‌دار را به هیدروژن تجزیه کرده باشند؛ هیدروژنی که در مسیر سفر میان‌ستاره‌ای اومواموا، درون یخ‌هایش به دام افتاده است.

وقتی اومواموا با گرمای خورشید مواجه شد، هیدروژن به‌دام افتاده، آزاد و باعث افزایش سرعت آن شده است. هیدروژن مولکولی نسبت به کربن مونواکسید و کربن دی‌اکسید که در دنباله‌دار‌های عادی آزاد می‌شوند، جرم بسیار کمتری داشته و غبار کمتری را با خود از سطح دنباله‌دار جدا می‌کند. این می‌تواند نبود گیسو و دنباله را توجیه کند. به گفته برگنر «نیازی نیست برای توضیح این رفتار‌ها، دست به دامن دلایل عجیب و غریب شویم.»

پیش از این پژوهشگران پیشنهاد می‌کردند که اومواموا ممکن است سیارک یا صخره‌ای از یخِ هیدروژن باشد که در ابری از گاز و یخ در محیط سرد میان‌ستاره‌ای شکل گرفته است. سلیمن که این ایده را در سال ۲۰۲۰ ارائه داده بود، اکنون توضیح جدید، بر اساس دنباله‌دار بودن اومواموا را ترجیح می‌دهد. او می‌گوید: «این فرضیه تمام جنبه‌های عجیب اومواموا را توضیح می‌دهد. این همان چیزی است که از یک دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای انتظار دارید.»

در گذشته ادعا‌هایی مطرح می‌شد که اومواموا ممکن است کاوشگری بیگانه باشد که پس از عبور از کنار خورشید، پیشرانه‌اش را روشن کرده است. آیا اکنون می‌توانیم این ادعا را رد کنیم؟ برگنر معتقد است که بله.

اَلِن فیتزسیمونز، ستاره‌شناس در دانشگاه کویین در بِلفَست معتقد است پژوهش جدید، توضیح خوبی درباره ماهیت واقعی اومواموا ارائه می‌دهد و همه بخش‌های پازل را به خوبی در کنار یکدیگر قرار می‌دهد.

اما کارِن میچ، ستاره‌شناس در دانشگاه هاوایی در موآنا، وجود توضیحی ساده‌تر را رد نمی‌کند. او می‌گوید: «من هنوز فکر می‌کنم مدلی براساس دنباله‌داری عادی ممکن است کافی باشد. ممکن است این جرم فقط غبار کمتری داشته باشد. ولی من فکر می‌کنم مدل مطرح‌شده در پژوهش جدید نیز خلاقانه است و ممکن است درست باشد.»

انتظار می‌رود در آینده اجرام بیشتری شبیه اومواموا مشاهده شوند. در آینده نزدیک، ماموریت جدید سازمان فضایی اروپا به نام «ردیاب دنباله‌دار» در مداری دورتر از ماه مستقر می‌شود، به امید آن که اجرام میان‌ستاره بعدی را در صورت عبور از منظومه شمسی شناسایی کند. برگنر امیدوار است برای شکار جرم بعدی آماده باشیم.