منتخب‌ عکس‌های علمی هفته از نگاه زومیت؛ از کشف معبد ۲۲۰۰ ساله‌ در مصر تا تولید اولین گوشت مصنوعی در فضا

هر هفته، جالب‌ترین و برترین عکس‌های علمی از سراسر جهان را از نگاه زومیت تقدیم شما خوانندگان گرانقدر می‌کنیم. در دنیای پر رسانه‌ی امروز، تصاویری هستند که به دلیل اهمیت رسانه‌ای خود بارها و بارها دیده می‌شوند و به اشتراک گذاشته می‌شوند. اما از سوی دیگر، برخی از این تصاویر اگرچه با اهمیت باشند، مهجورانه به دست فراموشی سپرده می‌شوند. گاهی برخی از همین تصاویر، گفتنی‌هایی بیش‌ از گزارش‌ها و مقالات پر بازدید دنیای پر خبر امروز دارند. در ادامه به بررسی برخی از تصاویر علمی منتخب هفته به‌همراه داستان نهفته در پَس هر کدام خواهیم پرداخت. با ما همراه باشد:

آنچه می‌بینید بقایای استخوانی یکی از اعضای خانواده ثروتمندی است که دانشمندان به‌تازگی از روی DNA باستانی موفق به کشف روابط خویشاوندی بین این جسد و دیگر اجساد این گورستان ماقبل تاریخی شدند. آنچه دانشمندان را متحیر کرد، دفن اعضای خانواده به‌همراه فقرا بود. واقعیتی که نشان می‌دهد، برده‌داری حداقل ۱۳۰۰ سال بیش از تصورات پیشین در اروپا قدمت داشته است. باستان‌شناسان بر این عقیده‌اند که نابرابری‌های اجتماعی در اوایل عصر برنز، از حدود سال ۲۲۰۰ ق.م، معمولا به شکل معدودی اشراف‌زادگان و ثروتمندان در جوامع دهقانی وجود داشته است. اما درک ساختار اجتماعی تنها به اتکای مصنوعات و آثار باستانی دشوار است. به همین دلیل باستان‌شناسان دانشگاه هاروارد DNA باستانی که از ۱۰۴ نفر از گورستانی در رود لش در جنوب آلمان استخراج شده بود را بررسی کردند.

در این گورستان زنان ثروتمند عمدتا با زیورآلات و جواهرات مخصوص و مردان نیز با خنجر و تبر دفن شده بودند. بقایای جوانان و خردسالان نیز نشان داد که آن‌ها ثروت خود را احتمالا از والدین خود به ارث بردند. این خانواده‌ها در کنار هم دفن شده بودند و در برخی از گورها هم چهار تا پنج نسل از یک خانواده به چشم می‌خورد. اما دو گروه دیگر هم در بین دفن‌شدگان در این گورستان حضور داشتند که باستان‌شناسان با توجه به دفن ساده و بدون زیورآلات آن‌ها را متعلق به فقرا دانسته‌اند. اینها ممکن است بردگان، نوکران زرخرید یا خدمتکاران یا دهقانانی بوده باشند که به‌ازای مزد در مزارع کشاورزی کار می‌کردند. مورد دیگری که باستان‌شناسان از طریق بررسی DNA باستانی دریافتند، زنان ثروتمند عمدتا از منطقه‌ی دیگری که حداقل ۳۵۰ کیلومتر با جنوب آلمان فاصله داشت به اینجا آمده بودند. این موضوع نشان می‌دهد که مردان عمدتا ثروت خود را از پدر به ارث می‌بردند و زنان نیز برای ازدواج به جاهای دیگر می‌رفتند.

دانشمندان اعلام کردند که موفق شدند با موفقیت برای اولین‌بار گوشت را با چاپ سه‌بعدی زیستی در فضا کشت دهند. دانشمندان این خبر را روز دوشنبه اعلام کردند و گزارش دادند که اولین گوشت آزمایشگاهی با موفقیت توسط فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی در فضا کشت داده شده است. در این آزمایش، سلول‌های گاو در محفظه‌ای مخصوص همان روند طبیعی رشد بافت را تکرار کردند. این آزمایش با یک چاپگر سه‌بعدی زیستی انجام شد. در فرایند چاپ زیستی، مواد زیستی مانند سلول‌های حیوانی با عوامل رشد و مواد بیونیک ترکیب شده و به‌صورت لایه‌ای چاپ می‌شوند. در این مورد، نتیجه‌ی آزمایش یک تکه‌ی کوچک از بافت عضله بود.

دانشمندان دلیل خود برای تولید گوشت آزمایشگاهی را مقابله با تغییرات اقلیمی اعلام کردند. دامپروری که نیاز به مقادیر قابل‌توجهی آب و انرژی دارد، تأثیر زیادی در تغییرات اقلیمی دارد. دانشمندان گفته‌اند که طی چند سال آینده قصد دارند، تولید انبوه گوشت آزمایشگاهی را در مزرعه‌های زیستی شروع کنند. در همین حال، توانایی تولید گوشت مصنوعی می‌تواند برای ناسا و سایر سازمان‌های فضایی هم خبر خوبی باشد که قصد دارند طی سال‌های آینده فضانوردان را به ماه و سپس مریخ بفرستند.

ستاره‌شناسان برای اولین‌بار توانستند از مراحل اولیه‌ی تشکیل یک سامانه ستاره دوتایی با وضوح بالا تصویربرداری کنند. زمین به دور یک ستاره که همان خورشید باشد، گردش می‌کند. اما در نواحی دیگر کیهان، اکثر ستارگان با ستارگان کوچکتر هم خانواده خود تشکیل می‌شوند که به وسیله جاذبه به هم قفل می‌شوند. سامانه ستاره‌ای که در تصویر متحرک بالا می‌بینید، حداقل ۶۰۰ سال نوری با زمین فاصله دارد و در سحابی لوله قرار دارد. ستارگان در هنگام تولد با مواد به دور خود موسوم به «قرص پیراستاره‌ای» احاطه می‌شوند. ستاره‌شناسان این تیم بین‌المللی به رهبری پژوهشگران مؤسسه ماوراء جو ماکس پلانک در آلمان برای مشاهده این پدیده از اطلاعات با وضوح بالای آرایه میلی‌متری بزرگ آتاکاما یا آلما در شیلی بهره بردند.

کریستینا کُخ (نفر سمت چپ) و جسیکا میر، فضانوردان ناسا قرار است نخستین راهپیمایی تماما زنانه را روز ۲۱ اکتبر (۲۹ مهر) انجام دهند. در ابتدا قرار بود کخ به همراه آن‌ مک‌کلین روز ۲۹ مارس (۹ فروردین) این مأموریت را انجام دهند. اما ناسا به دلیل نبود لباس فضانوردی مناسب برای هر دو فضانورد این برنامه را لغو کرد و نیک هاگ جایگزین مک‌کین شد. به‌گفته‌ی کِرک شرمن، مدیر ایستگاه فضایی بین‌المللی، تعویض فضانوردان به‌جای سرهم کردن دوباره لباس‌های فضانوردی گزینه‌ی بهتری. همچنین یک لباس فضانوردی مناسب می‌تواند روی قابلیت مانور و انجام وظایف در فضا نیز تأثیر بگذارد.

اما به نظر می‌رسد، این بار لباس مناسب برای فضانوردان مهیا شده است. البته باید گفته شود که ناسا لباس‌های فضانوردی را مخصوص فضانورد خاصی طراحی نمی‌کند، بلکه لباس‌های فضانوردی را با چشم‌داشت به برنامه‌های ۲ سال آینده به ایستگاه فضایی ارسال می‌کند. سوتلانا ساویتسکایا، کیهان‌نورد روسی، در سال ۱۹۸۶ به اولین فضانورد زنی بدل شد که موفق به انجام راهپیمایی فضایی می‌شود. حال، ۳۵ سال بعد از این اتفاق تاریخی، کُخ و میر می‌خواهند اولین راهپیمایی فضایی با حضور تنها فضانوردان زن را انجام دهند.

هنگامی که فضاپیمای چانگ‌ای ۴ چین روز ۳ ژانویه (۱۳ دی ۱۳۹۷) روی سمت پنهان ماه فرود آمد، برای اولین‌بار بود که فضاپیمایی از این بخش از ماه دیدن می‌کرد. اما تاریخ‌سازی‌های چانگ‌ای ۴ به همین‌جا ختم نشد. این فضاپیما در هنگام رفتن به ماه در بین محموله‌های خود یک زیست‌کُره کوچکِ ۲٫۶ کیلوگرمی را نیز همراه داشت. این زیست‌کره درون محفظه‌ای استوانه‌ای با ۱۸ سانتی‌متر طول و ۱۶ سانتی‌متر قطر قرار داده شد. دانشمندان چینی در این زیست‌کره ۵ گیاه و یک حشره، شامل بذر پنبه، سیب زمینی، کلزا، مخمر و تخم مگس‌میوه که در اکثر شرایط سخت به جز ماه آزمایش شده بودند را در این محفظه قرار داده بودند. از بین این ۶ مورد، تنها بذر پنبه نتایج مثبتی داشته است. دانشمندان چینی قبلا تنها رشد یک برگ را گزارش داده بودند، اما اکنون اعلام کردند که دو برگ در ماه رشد کرده است.

عکسی که مشاهده می‌کنید حاصل بازسازی‌ اطلاعات و پردازش‌ عکس‌های فرودگر چانگ‌ای ۴ است که به وضوح دو برگ پنبه را نشان می‌دهد. از آنجایی که زیست‌کره چینی‌ها گرم نگه نداشته شده بود، جوانه پنبه در اولین ‌روز ماه (حدود ۱۴ روز زمین) با رسیدن دما به منفی ۱۹۰ درجه سانتیگراد خشکید. اما آزمایش همچنان ادامه پیدا کرد تا طول عمر خود زیست‌کره آزمایش شود. دانشمندان چینی در ابتدا حتی به فکر فرستادن لاک‌پشت هم به ماه بودند که سرانجام به دلیل محدودیت وزن محموله فرودگر این برنامه کنار گذاشته شد.

این عکس جدید که توسط تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا ثبت شده، حباب‌های غبار و گاز هنگام تشکیل ستارگان جدید را نشان می‌دهد. بنا به گفته ناسا، در هر یک از این حباب‌های کیهانی صدها هزار ستاره به‌وجود می‌آید. این حباب‌های کیهانی به‌دلیل تابش بادهای ستاره‌ای به این شکل دیده می‌شوند. این ناحیه‌ی فعالِ زایش ستارگان در کهکشان راه شیری و صورت فلکی عقاب قرار گرفته است. نواحی تیره‌ای که در تصویر مشاهده می‌کنید، نواحی هستند که ابرهای گاز و غبار متراکمی در آن وجود دارد و نواحی محسوب می‌شوند که به احتمال زیاد در آن ستارگانی حتی بیشتر از حباب‌های کیهانی تشکیل می‌شود.

دانشمندان اخیرا گزارش دادند که خوک‌ها نیز می‌توانند از ابزار استفاده کنند. شامپانزه‌ها، فیل‌ها، دلفین‌ها، سمورهای آبی، کلاغ‌ها و البته خود ما انسان‌ها، از معدود جانورانی در کره زمین هستیم که از ابزار استفاده می‌کنیم. اکنون باید خوک‌ها را هم به این فهرست اضافه کنیم. دانشمندان مؤسسه اقلیم‌شناسی و تنوع زیستی شیلی و مؤسسه ملی پژوهش‌های کشاورزی فرانسه که در تحقیقات ۳ ساله خود، خوک‌های زگیل‌دار ویسایان را تحت‌نظر داشتند، این حیوانات باهوش را مشاهده کردند که برای لانه‌سازی و حفر چاله از چوب و پوست درختان استفاده می‌کنند. به گفته پژوهشگران، این رفتار در بین خوک‌ها نادر و احتمالا غریزی نیست. بلکه حاصل هوش انطباقی و یادگیری اجتماعی این جانوران است.

اینکه قبلا این رفتار مشاهده نشده بود خود جای سؤال دارد، اما اگر یکی از پژوهشگران این تیم تصادفا یکی از خوک‌ها را در حال استفاده از ابزار نمی‌دید، شاید این کشف هم انجام نمی‌گرفت. خوک‌های زگیل‌دار ویسایان که در فیلیپین به‌صورت دسته‌ای زندگی می‌کنند، از گونه‌های در معرض خطر محسوب می‌شوند. این حیوانات باهوش برای پیدا کردن غذا به جنگل می‌روند و معمولا بازیگوش هم هستند که حاکی از هوش بالایشان است. خوک‌های ماده با حفر سوراخ و پوشاندن آن با برگ درختان و بوته برای توله‌های خود سرپناه می‌سازند که کشف اخیر هم در هنگام ساخت یکی از همین لانه‌ها اتفاق افتاد.

دریاهای دنیای باستان مملو از جانورانی عجیب‌الخلقه بودند که مدت‌ها قبل منقرض شدند و تنها چند تکه استخوان فسیل شده از آن‌ها بر جای مانده است. اما دیرینه‌شناسان اخیرا توانستند، اسکلت کامل یک کوسه از سَرده «کوسه‌های فئوبودوس» را کشف کنند. کوسه‌های فیبودوس که تا ۱٫۲ متر طول بدنشان بوده، بیش از ۳۵۰ میلیون سال قبل و در دوره‌ای زندگی می‌کردند که هنوز دایناسورها و مگالودون‌ها (کوسه‌سانانی که تا ۲۵ متر طول بدنشان بود) پای به سیاره‌ی ما نگذاشته بودند. اما با توجه به اینکه جنس استخوان‌های این کوسه‌ها از غضروب‌های نرمی بوده، به‌جای فسیل شدن به مرور تجزیه و محو شده است.‌  

در واقع، تا قبل از کشف اخیر، تنها شواهد از وجود این کوسه‌ها دندان‌هایی سه‌گوشه‌ای بودند. حال با کشف یک اسکلت کامل در در رشته کوه اطلس کوچک در مراکش، ورق کاملا برگشت. دانشمندان این اسکلت را در لایه‌ی نهشتی ۳۶۰ تا ۳۷۰ میلیون سال در یک حوضه اقیانوسی پیدا کردند. فسیل‌های این کوسه ماقبل تاریخی به دلیل قرار گرفتن در شرایط کم‌اکسیژن به‌خوبی حفظ شده است. تجزیه‌وتحلیل فسیل‌ها نشان داد که این جانور باستانی، به لحاظ جسمی شبیه مارماهی بوده و پوزه‌ای دراز داشته است. همین ظاهر این کوسه را به کوسه‌های چین‌دار کنونی شبیه می‌کند، هر چند ارتباطی بین این دو کوسه وجود ندارد.  

این عکس که توسط تلسکوپ فضایی هابل ثبت شده، کهکشان مارپیچی NGC 3717 را در میان غبار وگازهای کیهانی نشان می‌دهد. این کهکشان مارپیچی در فاصله‌ی حدود ۶۰ میلیون سال نوری از زمین در صورت فلکی هیدرا یا مار باریک قرار دارد. جان هرشل، ستاره‌شناس بریتانیایی در سال ۱۸۳۴ اولین کسی بود که این کهکشان مارپیچی را کشف کرد. در این عکس، از کهکشان مارپیچی NGC 3717 با زاویه‌ای تصویربرداری شده که خطوط درهم پیچیده گرد و غبار آن را به وضوح نشان می‌دهد. ستاره‌شناسان تیم هابل در توضیح این عکس گفتند که دیدن یک کهکشانی مارپیچی به این‌صورت می‌تواند به‌خوبی وضوحی سه‌بعدی را به آن بدهد. اکثر کهکشان‌های مارپیچی شبیه به پنکیکی نازک هستند. در همین حال، در هسته‌ی این کهکشان‌ها برآمدگی‌های کُرَویِ روشن و مملو از ستارگانی وجود دارد که به کهکشان شکلی شبیه یک بشقاب پرنده را می‌دهد، اما کهکشان NGC 3717 چنین شکلی ندارد و بیشتر به مارپیچ می‌ماند.

۳ فضانورد ایستگاه فضایی بین‌المللی پنجشنبه هفته گذشته به‌همراه کپسول فضایی سایوز روسیه به زمین بازگشتند. این عکس زیبای هوایی که فضاپیمای روسی را در حال فرود با چترنجات نشان می‌دهد را بیل اینگل، عکاس ناسا از هلیکوپتر گرفته است. فضاپیمای سایوز ام‌اس-۱۲، نیک هاگ، فضانورد ناسا، الکسی اووچینین، کیهان‌نورد روس و هزارع المنصوری، نخستین فضانورد امارات متحده عربی را به زمین رساند. فضاپیمای این ۳ فضانورد ساعت ۱۶:۵۹ دقیقه به وقت محلی در قزاقستان به زمین نشست.

قارچ نادر و کُشنده‌ای که تنها با لمس می‌تواند انسان را از پای در بیاورد، به‌تازگی به طرز مرموزی در حومه شهر کوئینزلند در شمال استرالیا دیده شده است. این قارچ قرمز مایل به نارنجی و بسیار سَمی که به «مرجان آتش سَمی (Poison Fire Coral)» مشهور است، برای اولین در سال ۱۸۱۵ در چین کشف شد. این قارچ عمدتا در شبه‌جزیره کُره، ژاپن یافت می‌شود. این قارچ بسیار سمی تنها با تماس جزئی و خورده شدن باعث آسیب مغزی و سایر علائم بالقوه کُشنده می‌شود.

ری پالمر، عکاسی که این گونه قارچ کشنده را کشف کرده، بیش از یک دهه است که از گونه‌های مختلف قارچ عکاسی می‌کند. او این قارچ را در جنگل‌های گرمسیری نزدیک یک منطقه مسکونی مشاهده کرد. مرجان آتش سمی حداقل ۸ ترکیب فوق‌العاده سمی تولید می‌کند که مستقیما از طریق پوست جذب می‌شوند. تاکنون درمانی برای مسمومیت ناشی از این قارچ کُشنده پیدا نشده است. طی سال‌های گذشته دستکم ده‌ها تن که اشتباها این قارچ را به‌جای قارچ خوراکی گرفته بودند جان خود را از دست دادند. اما این قارچ چگونه از استرالیا سردرآورده است؟ پژوهشگران عقیده دارند، مشاهده این قارچ در استرالیا کاملا طبیعی است. احتمالا گرده‌های این قارچ هزاران سال قبل با باد به استرالیا آمده‌اند و احتمالا قبلا هم در جنگل‌های و نواحی دیگر استرالیا وجود داشتند، اما به‌وسیله قارچ‌شناسان مشاهده نشده بودند. مرجان آتش سمی، گونه‌ای نادر است، اما اخیرا در سایر مناطق جهان مانند گینه‌نو و اندونزی هم مشاهده این قارچ گزارش شده است.

این تصویر دیدنی که به‌تازگی توسط یک منجم آماتور منتشر شده، قمر یخی انسلادوس را در میان حلقه‌ی E سیاره‌ی زحل نشان می‌دهد. تصویر فوق توسط فضاپیمای کاسینی ناسا ثبت شده است. حلقه E یکی از دورترین حلقه‌های زحل است و دانشمندان بر این باورند که از قطرات آب‌یخی تشکیل شده که از آب‌فشان‌های انسلادوس به فضا رفته‌اند. کاسینی داده‌های مربوط به این عکس را روز ۱۵ مارس ۲۰۱۷ (۲۵ اسفند ۱۳۹۵)، دقیقا ۶ ماه قبل از پایان مأموریت خود با انهدام در جو زحل به زمین مخابره کرد. کوین گیل اخیرا این تصویر که با استفاده از طیف نور مرئی و دوربین زاویه‌ باریک کاسینی ثبت شده بود را پس از ویرایش منتشر کرد.

عکسی که مشاهده می‌کنید را کریستینا کُخ، فضانورد (که بازتاب تصویر او در کلاه فضانوردی دیده می‌شود) را از اندرو مورگان گرفته است. کریستینا کخ، این عکس را طی راهپیمایی فضایی روز ۶ اکتبر (۱۴ مهر) از مورگان گرفت. در راهپیمایی فضایی روز یکشنبه این دو وظیفه‌ تعویض باتری‌های قدیمی آرایه خورشیدی ایستگاه فضایی بین‌المللی را برعهده داشتند.

عکسی که می‌بینید، هفته گذشته به‌طور گسترده‌ای در فیسبوک منتشر شد. این عکس که توسط مرکز طبیعی گوبمو لیمبو در بوکا راتون، فلوریدا منتشر شد، لاک‌پشت بی‌جانی را در کنار تکه‌های پلاستیکی که در شکمش پیدا شده بود نشان می‌داد. به‌گفته‌ی کارشناسان این لاک‌پشت بین ۱ تا ۲ ماه سن داشته است. مرکز طبیعی گمبو لیمبو در پست فیسبوک خود نوشت، همه‌ی لاک‌پشت‌های تازه‌ از تخم درآمده‌ای که به‌همراه جریان آب دوباره به ساحل بازمی‌گردند، زنده نمی‌مانند. در همین حال، ۱۰۰ درصد لاک‌پشت‌های مُرده‌ای که تاکنون در سواحل دریا پیدا شدند، در روده‌هایشان پلاستیک پیدا شده است.

وزارت ابنیه و آثار باستانی مصر اعلام کرد، یک معبد ۲۲۰۰ ساله از دوران بطلمیوس چهارم، فرعون مصر باستان را در سواحل رود نیل کشف کرده است. این کشف توسط کارگان ساختمانی که مشغول حفاری برای تخلیه فاضلابی در روستای کوم شاکو در استان سوهاج مصر بودند انجام گرفت. بلافاصله پس از این کشف،  وزارت ابنیه و آثار باستانی کار تخلیه فاضلاب را متوقف کرد و شروع به حفاری‌های هدفمندی در این محل کرد. باستان‌شناسان در این محوطه، کتیبه‌هایی را پیدا کردند که در آن نام بطلیموس چهارم حکاکی شده بود.

بطلیموس چهارم بین سال‌های ۲۲۱ تا ۲۰۴ ق.م بر مصر فرمانروایی می‌کرد. در کتیبه‌های دیگری نیز حکاکی‌هایی از «هاپی»، الهه‌ی جاری‌کننده رود نیل به‌همراه تصاویری از پرندگان و حیوانات به چشم می‌خورد. باستان‌شناسان تاکنون چند کتیبه را در این معبد باستانی کشف کردند. تصور بر این است که بطلمیوس چهارم در اوایل نزول قدرت دودمان بطلیموس بر سر قدرت آمده است. مصر از سال ۲۰۱۱ پس از جنگ داخلی، به‌شدت در حال تقویت گردشگری خود بوده است. مقامات وزارت ابنیه و آثار باستانی مصر به‌تازگی بازدید از هرم خمیده یا هرم سنفرو را برای عموم آزاد اعلام کردند. این هرم ۴۶۰۰ ساله‌ که ۱۰۱ متر ارتفاع دارد، یکی از دو هرمی است که توسط سنفرو از دودمان چهارم پادشاهی کهن ساخته شده است.