ایستگاه فضایی بین المللی ۲۰ سالگی خود را در فضا جشن گرفت

لیروی چیائو، فضانورد ناسا به‌مدت دو دقیقه جز زمین آبی‌رنگِ در حال چرخش در بالای سرش، نمی‌توانست چیز دیگری را ببیند و آن‌طور که خود می‌گوید، در حال تجربه‌ی لحظه‌ای «پندارگونه» بود. چیائو در آن زمان برای اتصال بخشی از ایستگاه فضایی بین‌المللی، یک آزمایشگاه مداری شناور در مدار زمین که پیش از این مثل آن هرگز دیده نشده بود، در میانه‌ی یک پیاده‌روی فضایی طولانی به‌سر می‌برد.

سه‌شنبه‌ی هفته‌ی گذشته یعنی ۲۰ نوامبر (۲۹ آبان) با بیستمین سالگرد پرتاب نخستین قطعه‌ی ایستگاه فضایی بین‌المللی مصادف بود؛ سازه‌ای که ساخت آن بدون مشارکت هزاران مهندس، فضانوردان شاتل فضایی نظیر چیائو، حمایت بین‌المللی و خدمه‌ای که تا به امروز به فضا پرتاب می‌شوند، امکان‌پذیر نمی‌شد. این ایستگاه از دوم نوامبر ۲۰۰۰ (۳۰ آبان ۱۳۷۹) تاکنون به‌صورت مداوم در حال فعالیت بوده است.

همان‌طور که ما به آنچه ایستگاه فضایی برای بشریت به ارمغان آورده است (از جمله دیپلماسی، پیشرفت در پروازهای فضایی انسانی و اکتشافات در علوم زیستی) می‌اندیشیم، باید از خود بپرسیم که چه آینده‌ای در انتظار این آزمایشگاه فضایی است. گری الیسون، یکی از مهندسان سیستم ایستگاه فضایی بین‌المللی یا به اختصار ISS که در بین سال‌های ۱۹۸۸ و ۱۹۹۳ به عنوان یکی از اعضای دفتر برنامه‌ریزی ایستگاه فضایی ناسا مشغول به کار بود. به خبرگزاری space.com گفت:

این ایستگاه ناسا را به سمت «شیوه‌ای کاملا جدید از اندیشیدن» هدایت کرد.

وی افزود:

ما به‌طور معمول یک فضاپیما را به‌عنوان فضاپیما درنظر می‌گیریم؛ اما در حین اتصال ایستگاه فضایی بین‌المللی معلوم شد که این سازه از نقطه‌نظر مهندسی یک فضاپیما محسوب نمی‌شود. ISS در آن واحد ۱۹ فضاپیمای مختلف بود؛ زیرا هر مرتبه که شما به فضا می‌رفتید و عنصر تازه‌ای به آن اضافه می‌کردید، یک فضاپیمای متفاوت در اختیار داشتید. این سازه جرم و اطمینان‌پذیری متفاوتی داشت.

این فقط یک دلیل هیجان‌زدگی تیم نسبت به پیشبرد بسیار آسان ساخت ایستگاه فضایی محسوب می‌شود. چیائو به اسپیس‌دات‌کام گفت:

ما از اینکه در مرحله‌ی اتصال، با مشکلات فنی بزرگتر برخورد نکردیم، به‌نوعی غافلگیر شدیم. در واقع قطعات همگی با یکدیگر جفت شدند. قطعاتی که در کشورهای دیگر ساخته شدند و از سیستم‌های برقی متفاوتی استفاده می‌کردند و هیچ کدام از آن‌ها حتی به‌منظور کسب اطمینان از تناسب با یکدیگر بررسی نشدند.

^{فضانورد لیروی چیائو، فرمانده‌ی اکسپدیشن ۱۰ و دانشمند ایستگاه بین‌المللی فضا در حال راهپیمایی فضایی دیده می‌شود. خدمه‌ی اکسپدیشن ۱۰ ماموریت ۶ ماهه‌ی خود را از اکتبر ۲۰۰۴ تا آوریل ۲۰۰۵ به انجام رساندند.}

در ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی ۱۵ کشور مشارکت داشتند. ناسا، روسکاسموس (سازمان فضایی روسیه)، آژانس فضایی اروپا، آژانس اکتشافات هوافضای ژاپن و آژانس فضایی کانادا از جمله‌ی شرکای اصلی ایستگاه محسوب می‌شوند. ISS از زمان بازگشایی میزبان ۲۳۲ فضانورد از ۱۸ کشور مختلف بوده است.

ایستگاه فضایی در ارتفاع متوسط ۴۰۰ کیلومتری از سطح زمین پرواز می‌کند و با سرعت حرکت نزدیک به ۲۸ هزار کیلومتر بر ساعت، در هر ۹۰ دقیقه یک بار به دور سیاره می‌چرخد. برای درک بهتر می‌توان گفت مسافتی که ایستگاه فضایی بین‌المللی روزانه طی می‌کند، تقریبا هم‌‌‌اندازه‌ی یک بار رفت و برگشت از زمین به ماه است. برنامه‌های فعلی مستلزم آن هستند که فعالیت ایستگاه فضایی تا پایان سال ۲۰۲۴ ادامه داشته باشند. دولت ترامپ پیشنهاد داده است که پس از سال ۲۰۲۵، دیگر به‌صورت مستقیم از ایستگاه پشتیبانی به عمل نیاید.

جان لاگزدون، استاد بازنشسته در موسسه‌ی سیاست فضایی در دانشگاه جورج واشنگتن می‌گوید:

ناسا در نظردارد تا مشتری اصلی هر آن کسی باشد که ایستگاه را اداره می‌کند؛ اما این مانند برعهده گرفتن نقش پرداخت‌کننده‌ی اصلی هزینه‌‌‌های ایستگاه خواهد بود. به باور من، مسئله‌ی حیاتی آن است که دولت تا چه زمان هزینه‌ی فعالیت ایستگاه را پرداخت خواهد کرد و آیا به‌نوعی یک گرداننده‌ی خصوصی برای پیشقدم شدن و برعهده گرفتن مسئولیت ایستگاه وجود خواهد داشت یا خیر.

^{خدمه‌ی سوار بر فضاپیمای اندور این تصویر از ایستگاه فضایی بین‌المللی را در سال ۲۰۱۰ ثبت کردند.}

چیائو با اظهار ناامیدی از برنامه‌ی توقف فعالیت ایستگاه فضایی پس از سال ۲۰۲۴ یا ۲۰۲۵ گفت:

ایده‌ی کلی تجاری‌سازی آن است؛ [در حالی که] ایستگاه فضایی هرگز با هدف یا به قصد سوددهی طراحی نشد. پرداخت پول برای آن زیربنا و همچنین هزینه‌ی پرتاب اصلا باورکردنی نیست. چگونه می‌خواهید هزینه‌های پرتاب برای پژوهش و فضانوردان را در و از ایستگاه فضایی به صورت تجاری تامین کنید؟ این اصلا با عقل جور درنمیاید. اگر ما به پیشروی در این مسیر ادامه دهیم، ایستگاه فضایی به پایان خود خواهد رسید.

از منظر فناورانه البته، عمر ایستگاه فضایی یک روز به پایان خواهد رسید. ISS هنگام راه‌اندازی پروژه‌ی ساخت قرار بود که تنها به مدت ۱۵ سال دوام بیاورد؛ اما ارزیابی‌های فعلی نشان می‌دهند که اغلبِ آنچه اکنون در آن بالا قرار دارد، تا پایان سال ۲۰۱۸ کاملا ایمن و بی‌خطر خواهند بود.

استدلال طرفداران برای پایان پشتیبانی از ایستگاه، این است که صرفه‌جویی در هزینه‌های ایستگاه فضایی به‌معنی حمایت مالی بیشتر از برنامه‌های اکتشافات فضایی انسانی نظیر بازگشت به ماه و سفر به مریخ خواهد بود. چیائو در این باره گفت:

من تصور می‌کنم پایگاه قمری به دلایل بسیار منطقی به‌نظر می‌رسد. شما می‌خواهید قادر به رفتن باشید، محیط‌زیست خود را دوباره برقرار کنید و پیش از اعزام آن به مریخ، از نتیجه‌بخش بودنش مطمئن شوید. اما صرفه‌جویی در یک عرصه به این معنی نیست که بودجه در دسترس برنامه‌ای که می‌خواهید، قرار خواهد گرفت. این استدلال لزوما صحیح نیست.

هرچند هنوز نمی‌توان نسبت به آینده‌ی ایستگاه فضایی با قاطعیت صحبت کرد؛ اما با نگاه به تصاویر خیره‌کننده‌ای که از داخل کلاهک شیشه‌ای «کاپولا» در ایستگاه ثبت شده‌اند، به‌طور قطع می‌توان گفت که چشم‌انداز شگفت‌انگیزی از زمین و فضای بیکران پیرامون آن پیش روی ما قرار گرفته است. چیائو در پایان افزود:

این حقیقت که ما صاحب یک وسیله‌ی نقلیه در فضا هستیم و به‌صورت منظم پرتاب‌هایی را به آن انجام می‌دهیم، نقش مهمی در الهام‌بخشی به افراد جوان ایفا می‌کند.

داستان‌هایی همچون دو دقیقه‌ی نفس‌گیر چیائو در حالی که خیره به قاره‌ها و ابرها بر فراز سیاره‌ی آبی حرکت می‌کرد، قطعا برای مسحور کردن هرکس کفایت می‌کنند.