ابط الجوزا در تصویر جدید: ستاره‌ی سرخی که جوان‌مرگ می‌شود

اِبط الجوزا، یکی از ستاره‌های درخشان آسمان شب و درخشان‌ترین ستاره‌ی صورت فلکی شکارچی است. این ستاره فاصله زیادی از ما دارد و چندین برابر بزرگ‌تر از خورشید است. به تازگی آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (ALMA) توانسته تصویری تقریباً واضح از این ستاره ثبت کند. خوشبختانه اِبط الجوزا به اندازه‌ای بزرگ است که می‌توان آن را با چشم غیرمسلح نیز مشاهده کرد.

اِبط الجوزا در فاصله‌ی ۶۵۰ سال نوری از زمین قرار گرفته است. این ستاره زندگی خود را با سرعت زیادی سپری کرده و در جوانی می‌میرد. این ستاره تنها ۸ میلیون سال سن دارد و این با سن ستاره‌های جوان برابری می‌کند. برای مقایسه باید بدانید که خورشید ما به عنوان ستاره‌‌ی کلاس G‌ که روی رشته اصلی نمودار هرتزاشپرونگ-راسل قرار گرفته، چیزی در حدود ۴.۵ میلیارد سال سن دارد و تا چند میلیارد سال آینده نیز زنده خواهد ماند. اِبط الجوزا ستاره‌ای غول پیکر است و همین امر باعث شده عمر ستاره کم باشد؛ زیرا به سرعت سوخت هسته‌ای خود را مصرف می‌کند. این ستاره به احتمال زیاد تنها چند هزار سال دیگر زنده است و پس از آن به ابرنواختر تبدیل می‌شود.

اِبط الجوزا ۱۲ برابر پر جرم‌تر از خورشید است و قطر آن نیز ۶ واحد نجومی (هزار و صد برابر قطر خورشید) تخمین زده شده است؛ بنابراین اگر آن را به جای خورشید در منظومه‌ی شمسی قرار دهیم، تا مدار سیاره مشتری را اشغال خواهد کرد. تا به حال تصاویر متعددی از این ستاره به ثبت رسیده است و همه‌ی آن‌ها نیز شما را شگفت‌زده می‌کنند. تنها چیزی که در این تصاویر می‌توان دید یک گلوله‌ی نارنجی رنگ بسیار بزرگ است. رنگ نارنجی این ستاره نیز به دلیل کروموسفر (فام‌سپهر) داغ آن است.

اگر چه این ستاره بسیار بزرگ است؛ اما تنها ۵۰ میلی ثانیه قوسی از آسمان را در بر گرفته است. هر ثانیه‌ی قوسی، هزار میلی ثانیه است و هر دقیقه‌ی قوسی نیز ۶۰ ثانیه قوسی است. برای مقایسه باید بدانید که قطر ظاهری ماه کامل، حدود ۳۰ دقیقه‌ی قوسی یا ۱.۸ میلیون میلی‌ثانیه‌ی قوسی است. اِبط الجوزا یکی از بزرگ‌ترین قطرهای ظاهری در آسمان شب را دارا است.

قطر ظاهری ستاره اِبط الجوزا برای نخستین بار توسط آلبرت مایکلسون اندازه‌گیری شد. مایکلسون در سال ۱۹۲۰ میلادی به کمک تلسکوپ ۱۰۰ اینچی رصدخانه کوه ویلسون، مشاهداتی را از این ستاره به انجام رساند و قطر ظاهری آن را ۲۴۰ میلیون مایل تخمین زد که البته این عدد، نصف مقدار واقعی بود؛ اما برای نخستین تلاش چندان هم بد نبود.

در تصویر جدیدی که توسط آرایه ALMA به ثبت رسیده، می‌توان به وضوح ستاره را مشاهده کرد. این ستاره، هر ۸.۴ سال یکبار به دور خود گردش می‌کند؛ اما پرسش اصلی این‌ است که زیر سطح این ستاره چه می‌گذرد؟ تصاویر مادون قرمز نشان می‌دهند که این ستاره در یک شوک تعظیم بسیار بزرگ قرار گرفته است و همین باعث می‌شود که به هنگام انفجار ستاره، یک نمایش نورانی بسیار زیبا در آسمان زمین دیده شود.

خوشبختانه به هنگام انفجار ستاره اِبط الجوزا، ستاره‌ای در اطراف منطقه مرگ ابرنواختر (ناحیه‌ای به شعاع ۲۵ تا ۱۰۰ سال نوری) این ستاره قرار ندارد. نزدیک‌ترین ستاره به اِبط الجوزا، ستاره‌ی بی‌ژوبین (Spica) است که در فاصله ۲۵۰ سال نوری از اِبط الجوزا و در صورت فلکی سنبله قرار گرفته است و از انفجار مهیب اِبط الجوزا در امان خواهد بود. بی‌ژوبین و اِبط الجوزا هر دو به زودی به ابرنواختر تبدیل می‌شوند و برای ستاره‌شناسان این شانس را فراهم می‌کنند که بتوانند روی یک انفجار ابرنواختری نزدیک بررسی و مطالعه کنند.

قدر ظاهری اِبط الجوزا به احتمال زیاد به سمت منفی می‌رود؛ بنابراین حتی در روزهای بهاری و پاییزی نیز می‌توانید این ستاره را در آسمان ببینید؛ اما در فصل زمستان، شب‌ها در قسمت جنوبی آسمان نیم‌کره شمالی زمین می‌توان آن را مشاهده کرد.

ستاره‌شناسان نمی‌توانند زمان دقیق مرگ این ستاره را اعلام کنند. ممکن است همین فردا و یا شاید هزاران سال آینده انفجار ابرنواختری اِبط الجوزا رخ دهد. این ستاره ۶۵۰ سال نوری با ما فاصله دارد و ممکن است که همین الآن نیز به ابرنواختر تبدیل شده باشد و نور آن در راه رسیدن به زمین باشد. نور حاصل از این انفجار، به راحتی با چشم غیرمسلح در روز و شب قابل مشاهده خواهد بود. آخرین باری که بشر توانست یک انفجار ابرنواختری را در آسمان مشاهده کند، در سال ۱۶۰۴ میلادی بود. در آن زمان، انفجار ابرنواختری ستاره‌ی کپلر در صورت فلکی مارافسای توسط گالیله مشاهده شد. گالیله در توصیف زیبایی این انفجار گفت که گویی تلسکوپ خود را به سمت بهشت گرفته است.