راهنمای رصد آسمان شب؛ دی ۱۴۰۱

شاید تماشای آسمان شب از میان آلودگی نوری شهر‌ها را غیرممکن بدانید؛ ولی باید یادآوری کنیم که هنوز پدیده‌هایی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها لذت ببرید و برای دقایقی از تنش‌های روزمره فاصله بگیرید.

برای تماشای بسیاری از این رویدادها به ابزار گران‌قیمت نیاز ندارید و کافی است دست‌کم ۱۵ دقیقه پیش از شروع رصد به پشت‌بام یا هر فضای باز دیگری بروید تا چشم‌هایتان به شرایط تاریکی عادت کند. حتی اگر با صورت‌های فلکی و جهت‌یابی در آسمان شب آشنایی ندارید، جای نگرانی نیست؛ چراکه اپلیکیشن‌های نقشه آسمان برای گوشی‌های هوشمند با استفاده از حسگرهای موجود در این گجت‌ها، پس از تایپ نام هدف مدنظر، شما را به‌سمت آن هدایت می‌کنند. بسیاری از این اپلیکیشن‌ها به قابلیت دید شب مجهز هستند تا با تبدیل تمام نور‌های موجود در صفحه‌نمایش به رنگ قرمز، به حفظ سازگاری چشم‌های شما با تاریکی کمک کنند.

با اضافه شدن زهره به جمع سیارات در آسمان شامگاهی، هر ۵ سیاره درخشان منظومه شمسی در شب‌های دی ماه دیده می‌شوند و از این‌پس مقارنه‌های درخشان‌ترین سیاره آسمان با ماه و سیارات دیگر آغاز خواهد شد. در ادامه، فهرست رویداد‌های رصدی این ماه را با هم مرور می‌کنیم.

انقلاب زمستانی لحظه‌ای است که قطب جغرافیایی هر نیمکره زمین بیشترین فاصله زاویه‌ای را با خورشید دارد. در این زمان شاهد طولانی‌ترین شب در آن نیمکره خواهیم بود. در نیمکره شمالی این رویداد هر‌ساله در ۳۰ آذر یا ۱ دی اتفاق می‌افتد. همزمان با این رویداد در برخی از شهر‌های مدار شمالگان در کشور‌های اسکاندیناوی، روسیه و کانادا پدیده «شب‌های قطبی» روی می‌دهد که خورشید برای حداقل یک روز هیچگاه طلوع نمی‌کند.

امسال انقلاب زمستانی در ساعت ۱:۱۳ بامداد پنجشنبه ۱ دی اتفاق می‌افتد.

ماه نو در ساعت ۱۳:۴۷ جمعه ۲ دی اتفاق می‌افتد؛ ولی فقط در بخش‌هایی از آمریکای جنوبی به کمک ابزار‌های اپتیکی دیده می‌شود.

پس از غروب شنبه ۳ دی، هلال ماه در ایران به آسانی دیده می‌شود.

پس از غروب ۳ دی، سیاره عطارد به بیشترین ارتفاع خود در افق شامگاهی می‌رسد و در لحظه غروب خورشید، تقریبا ۱۳ درجه از افق فاصله دارد. البته مشاهده عطارد در این زمان به خاطر روشنایی آسمان امکان‌پذیر نیست و باید دست‌کم تا ۳۰ دقیقه پس از غروب خورشید برای رصد آن منتظر بمانید. در این زمان، عطارد تقریبا ۹ درجه بالاتر از افق دیده می‌شود و در صورت وجود افقی بدون موانع زمینی (ساختمان‌ها، درختان و ...) فرصت خوبی برای رصد این سیاره گریزپای منظومه شمسی است. در این شب، سیاره درخشان زهره، کمی پایین‌تر از عطارد در آسمان دیده می‌شود.

پس از این روز ارتفاع عطارد از افق هر روز کاهش می‌یابد و در آسمان به خورشید نزدیک می‌شود و پس از مدتی باید آن را پیش از طلوع آفتاب مشاهده کنید.

یک ساعت پس از غروب ۵ دی، هلال ماه ۵ درجه پایین‌تر از سیاره زحل در آسمان دیده می‌شود. برای رصد آن‌ها، تا زمان غروب ماه که ۳ ساعت پس از غروب خورشید اتفاق می‌افتد فرصت دارید.

در گرگ و میش غروب ۸ دی، سیاره‌های عطارد و زهره با فاصله یک و نیم درجه‌ای از یکدیگر در افق غربی دیده می‌شوند. این مقارنه، بسیار نزدیک به افق اتفاق می‌افتد و ۳۰ دقیقه پس از غروب خورشید و در آستانه تاریک شدن آسمان، این‌دو فقط ۷ درجه بالاتر از افق قرار دارند که رصد این مقارنه را چالش‌بر‌انگیز می کند. برای رصد این مقارنه فقط تا یک ساعت پس از غروب خورشید فرصت دارید.

پس از غروب ۸ دی، ماه و سیاره مشتری در فاصله ۳ درجه‌ای از یکدیگر در آسمان دیده می‌شوند. مشتری به شکل ستاره پرنوری بالای ماه قرار دارد. برای رصد این مقارنه، تا نیمه‌شب که آن‌ها به زیر افق می‌روند فرصت دارید.

در شب ۱۳ دی، ماه و سیاره مریخ مقارنه نزدیکی خواهند داشت. مریخ در نزدیکی ماه به شکل ستاره‌ای درخشان و کمی سرخ‌رنگ دیده می‌شود. پس از غروب آفتاب، این‌دو به یکدیگر نزدیک می‌شوند تا در نیمه‌شب، به فاصله بسیار نزدیک نیم درجه‌ای از یکدیگر برسند. هر چند بهترین زمان برای رصد این مقارنه، در ساعات نیمه‌شب است؛ از غروب خورشید در ۱۳ دی تا ساعت ۴ بامداد روز بعد می‌توانید این مقارنه را تماشا کنید.

بارش شهابی رُبعی یکی از بارش‌های پُربار سال است. کانون این بارش در آسمان، صورت فلکی قدیمی رُبع است که امروزه در محدوده صورت فلکی گاوران قرار می‌گیرد. صورت فلکی ربع توسط ژروم لالاند، ستاره‌شناس فرانسوی ساخته شد که نشان‌دهنده یک دستگاه چارک یا ربع دیواری بود. این صورت فلکی پس از معرفی ۸۸ صورت فلکی امروزی در سال ۱۹۲۲ توسط اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی، به صورت فلکی گاوران پیوست ولی نام این صورت فلکی بر بارش شهابی ربعی باقی مانده است.

بازه فعالیت این بارش شهابی برخلاف سایر بارش‌ها بسیار کوتاه است و گاهی تنها چند ساعت به درازا می‌کشد. همچنین بیشتر شهاب‌های این بارش نسبتا کم‌نور هستند و به همین دلیل به اندازه دو بارش برساوشی و جوزایی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

اوج بارش شهابی ربعی در سال ۱۴۰۱، ساعت ۷:۱۰ صبح چهارشنبه ۱۴ دی، در روشنایی روز پیش‌بینی شده است و ساعات پیش از طلوع آفتاب، بیشترین تعداد شهاب‌ها را می‌توان دید. امسال ماه در شب اوج بارش ربعی تقریبا کامل است و تا حدود ساعت ۴ بامداد آسمان را روشن می‌کند. بنابراین بهترین زمان برای رصد بارش شهابی ربعی امسال، بازه زمانی ۲ ساعته بین ساعت ۴ بامداد تا روشن شدن آسمان، یک ساعت پیش از طلوع آفتاب است.

برای تماشای بارش شهابی، حداقل یک ساعت در محیطی تاریک با افقی تا حد امکان باز به آسمان خیره شوید. راحتی در زمان رصد بسیار به شما کمک می‌کند، بنابراین یک زیر‌انداز ضخیم برای نشستن یا دراز کشیدن و لباس گرم با خود به همراه داشته باشید. در آسمان شهری احتمالا می‌توانید تعداد انگشت‌شماری از پرنور‌ترین و زیبا‌ترین شهاب‌های بارش را در یک ساعت رصد خود مشاهده کنید. حضور یک یا چند همراه، لذت رصد را چند برابر خواهد کرد و ممکن است به کمک هم شهاب‌های بیشتری ببینید.

برای رصد بارش شهابی به هیچ ابزار اپتیکی نیاز نخواهید داشت و فقط باید صبور باشید.

برخلاف تصور بیشتر مردم که دلیل گرمای تابستان را نزدیکی زمین به خورشید و دلیل سرمای زمستان را دوری زمین از آن می‌دانند؛ در واقع زمین در ابتدای تابستان نیمکره شمالی در بیشترین فاصله از خورشید قرار دارد و در ابتدای زمستان نیمکره شمالی به نزدیک‌ترین نقطه در مدارش به خورشید می‌رسد.

زمین در ابتدای زمستان، ۷ درصد تابش بیشتری نسبت به ابتدای تابستان از خورشید دریافت می‌کند ولی ارتفاع بیشتر خورشید در آسمان در تابستان، تاثیر بیشتری بر گرم شدن زمین دارد.

حضیض مداری زمین هر ساله حدود ۱۴ روز پس از انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی اتفاق می‌افتد. این زمان هر سال می تواند تا ۲ روز زود‌تر یا دیر‌تر فرا برسد.

امسال حضیض مداری زمین در ساعت ۱۹:۴۷ روز ۱۴ دی ماه به وقت ایران اتفاق می‌افتد.