داروی ضدجوش راکوتان؛ درمانی غیرمنتظره برای بازگشت تولید اسپرم در مردان نابارور

در‌حال‌حاضر، برای مردانی که ناباروری آن‌ها ناشی از تعداد بسیار کم اسپرم یا نبود کامل اسپرم در مایع منی است، تنها گزینه پزشکی موجود جراحی برای جمع‌آوری اسپرم مستقیم از بیضه‌ها و استفاده از آن برای لقاح آزمایشگاهی (IVF) است. اما این رویه با درد، خطراتی مانند عفونت و دوره طولانی بهبودی همراه است و حتی در حدود نیمی از موارد، اسپرم حاصل نمی‌شود.

اکنون محققان درحال بررسی گزینه دیگری هستند: ایزوتریتینوئین دارویی که با نام آکوتان یا راکوتان نیز شناخته می‌شود و دهه‌ها برای درمان آکنه شدید استفاده شده است. در مطالعه‌ای کوچک، این دارو در برخی مردانی که در ابتدا اسپرم کمی یا هیچ اسپری نداشتند، تولید اسپرم را تحریک کرد.

دکتر برایان لوین، متخصص ناباروری در نیویورک، نیز با احتیاط نسبت به نتایج ابراز خوش‌بینی کرد و گفت: «امکان کمک به بیمار برای اجتناب از درد، زمان بهبودی و فشار روانی جراحی، برای من و همکارانم هیجان‌انگیز است. اما این درمانی کامل نیست و تحقیقات بیشتری لازم است.»

مطالعات پیشین نشان داده‌اند که در بیضه‌های مردان نابارور معمولاً سطح اسید رتینوئیک (از مشتقات ویتامین A) کمتر از حد طبیعی است. این مولکول برای رشد طبیعی سلول‌های اسپرم ضروری است و تبدیل سلول‌های نابالغ جنسی به اسپرم‌های بالغ و آزادسازی آن‌ها در لوله‌های اسپرم‌ساز را کنترل می‌کند. این ارتباط باعث شد دانشمندان ایزوتریتینوئین را که شبیه اسید رتینوئیک طبیعی عمل می‌کند، به عنوان راهی برای تحریک تولید اسپرم آزمایش کنند.

نتایج نشان داد که از ۳۰ مرد شرکت‌کننده، تولید اسپرم متحرک در مایع منی ۱۰ نفر آغاز شد. این امر به آن‌ها و همسرانشان امکان داد IVF را بدون نیاز به جراحی انجام دهند. این گروه شامل تمام چهار مرد با کریپتوزواسپرمی و هفت مردی بود که قبلاً اسپرم قابل‌توجهی نداشتند.

برای مردانی که پس از درمان هنوز اسپرمی نداشتند، پزشکان مجبور به استفاده از جراحی برای جمع‌آوری اسپرم شدند، اما پس از مصرف ایزوتریتینوئین، مدت زمان جراحی به طور متوسط از ۱۰۵ دقیقه به ۶۳ دقیقه کاهش یافت. در زمان انتشار مطالعه، ۹ دوره IVF با اسپرم جمع‌آوری‌شده پس از درمان انجام شد که تولید چند جنین سالم، برخی بارداری‌های در جریان و یک تولد زنده را به‌دنبال داشت.

اما درمان بدون عارضه نبود. هر ۳۰ مرد دچار خشکی پوست و ترک‌خوردگی لب شدند و حدود نیمی از آن‌ها پس از درمان احساس تحریک‌پذیری (زودعصبی شدن) را گزارش کردند. علاوه‌بر‌این، برخی دچار جوش و افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید شدند. ایزوتریتینوئین می‌تواند سطح این مواد و عملکرد کبد را تغییر دهد، بنابراین نیاز به آزمایش خون منظم در طول درمان است.

دکتر هومان تأکید کرد که هنوز مشخص نیست بهترین دوز، طول درمان و ایمنی طولانی‌مدت این دارو برای مردان نابارور چیست و نرخ پاسخ‌دهی نیز نامعلوم است. تا زمانی که مطالعات بزرگ‌تر انجام نشود، استفاده از ایزوتریتینوئین برای درمان ناباروری مردان خارج از آزمایش‌های بالینی توصیه نمی‌شود.

توجه به این نکته ضروری است که مصرف ایزوتریتینوئین برای زنان خارج از دوره بارداری ایمن است، اما در دوران بارداری بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث ناهنجاری‌های شدید جنینی شود. به گفته‌ی دکتر هومان، پژوهش جدید نشان می‌دهد داروی یاد شده ممکن است در بعضی مردان باعث افزایش تولید اسپرم بشود و این موضوع نشانگر تفاوت‌های زیستی بین دستگاه تولیدمثل مردان و زنان است.

پژوهشگران امیدوارند در آینده بفهمند کدام مردان نابارور بیشترین فایده را از این دارو می‌برند، چه زمانی و با چه دوزی باید مصرف شود و اینکه آیا واقعاً می‌تواند کیفیت اسپرم و شانس باروری را بهتر کند یا خیر.

پژوهش در ژورنال Journal of Assisted Reproduction and Genetics منتشر شده است.