سرعت واکنش به محرک و رازهای سلامت بدن؛ چگونه واکنش‌پذیری خود را بسنجیم؟

در طول زندگی، زمان واکنش ما به‌تدریج کاهش می‌یابد. کاهش زمان واکنش به محرک یکی از دلایل افت عملکرد ورزشی از حدود دهه‌ سوم زندگی است.

دانشمندان دریافته‌اند حفظ سرعت واکنش متوسط حتی در دوره سالمندی می‌تواند شاخصی کلیدی برای عملکرد مناسب مغز باشد. اما این تمام چیزی نیست که زمان واکنش به محرک درمورد وضعیت سلامتی ما آشکار کند. از سلامت قلب گرفته تا میزان کلی خطر مرگ زودهنگام، زمان واکنش می‌تواند دریچه‌ای به سازوکار درونی بدن باشد.

سایمون کاکس، استاد سالمندی مغز و شناخت در دانشگاه ادینبرو در اسکاتلند می‌گوید صرف‌نظر از پیری، برخی افراد ذاتا سریع‌تر از دیگران هستند. اما کاهش زمان واکنش می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مشکلاتی باشد که به مرور زمان به دلیل پیری در بدن ایجاد می‌شوند و تغییر در زمان واکنش، می‌تواند به ما اطلاعات زیادی در مورد چگونگی عملکرد مجموعه‌ای از سیستم‌های بیولوژیکی در بدن بدهد.

یکی از روش های ساده برای اندازه‌گیری زمان واکنش به محرک،  «آزمایش رهاکردن خط‌کش» است. برای این آزمایش به کمک یک فرد و همچنین یک خط‌کش نیاز دارید:

• روی صندلی بنشینید و بازوی خود را روی میز قرار دهید، به‌طوری‌که مچ دست‌تان از لبه میز آویزان باشد و شست و انگشت سبابه‌تان رو به بالا باشد.
• از همراه خود بخواهید که خط‌کشی را به صورت عمودی بالای دست شما نگه دارد، به‌طوری‌که نقطه صفر که اعداد از آن شروع می‌شود، با شست شما هم‌راستا باشد.
• همراه شما باید بدون هیچ‌گونه هشداری، خط‌کش را رها کند و شما باید سعی کنید به سرعت آن را بگیرید.
• فاصله‌ای که خط‌کش قبل از گرفته شدن سقوط می‌کند، معیاری برای ارزیابی زمان واکنش شما است.

با توجه به فاصله‌ای که خط‌کش قبل از اینکه آن را بگیرید، می‌افتد (قسمت زیر دست)، می‌توان عملکرد شما را ارزیابی کرد:

• عملکرد عالی: اگر بتوانید خط‌کش را در فاصله‌ای کمتر از ۷٫۵ سانتی‌متر بگیرید.
• عملکرد بالاتر از متوسط: اگر خط‌کش را در فاصله ۷٫۵ تا ۱۵٫۹ سانتی‌متر بگیرید.
• عملکرد متوسط: اگر خط کش را در فاصله ۱۵٫۹ تا ۲۰٫۴ سانتی‌متر بگیرید.
• عملکرد پایین‌تر از متوسط: اگر فاصله بیش از ۲۰٫۴ سانتی‌متر باشد.
• عملکرد ضعیف: اگر خط‌کش را در فاصله‌ای بیشتر از ۲۸ سانتی‌متر بگیرید.

مطالعات نشان داده‌اند ارتباط معناداری بین زمان واکنش فرد و احتمال مرگ ناشی از تمام علل اصلی وجود دارد. همچنین، رابطه‌ای قوی بین این شاخص و خطر مرگ ناشی از بیماری‌های خاصی مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و بیماری‌های تنفسی وجود دارد.

زمان واکنش فرد همچنین با آسیب‌پذیری او دربرابر سقوط، از دست دادن توانایی زندگی مستقل و آغاز بیماری زوال عقل مرتبط است.

توانایی واکنش ما به محرک به چند عامل بستگی دارد: اینکه چقدر خوب می‌توانیم ببینیم، بشنویم یا بو کنیم، مغز ما با چه سرعتی اطلاعاتی را که از چشم‌ها یا گوش‌ها دریافت می‌کند، پردازش می‌کند و به آن‌ها پاسخ می‌دهد و درنهایت اینکه اعصاب، عضلات و تاندون‌ها چقدر سریع می‌توانند دستورات مغز را اجرا کنند. افزایش سن روی این اجزا تاثیر می‌گذارد؛ اما شدت این تاثیر در همه افراد یکسان نیست.

آزمایش رهاکردن خط‌کش دو بخش دارد: توانایی مغز برای ارزیابی سریع اینکه خط‌کش رها شده است و سرعتی که بدن می‌تواند دستورات مغز را اجرا کند و خط‌کش را بگیرد.

با گذشت زمان و به‌ویژه از میانه‌ی زندگی به بعد، توانایی بدن برای عمل‌کردن سریع به دستورات مغز کاهش می‌یابد. برای مثال، مغز ممکن است بلافاصله متوجه شود خط‌کش رها شده است (در عرض چند میلی‌ثانیه)، اما انجام عمل (گرفتن خط‌کش) کمی زمان می‌برد.

با افزایش سن، زمان واکنش ما ممکن است بیشتر تحت تأثیر سلامت کلی بدن باشد تا سلامت مغز. این تغییرات در زمان واکنش ممکن است به این دلیل باشد که فیبرهای عضلانی تند انقباض (که به بدن کمک می‌کنند سریع واکنش نشان دهد) ضعیف‌تر شده‌اند یا اینکه میتوکندری‌ها (که مسئول تولید انرژی در سلول‌ها هستند) دیگر به خوبی گذشته کار نمی‌کنند.  

اگر وضعیت سلامتی ما خوب باشد، مغز و سیستم عصبی مرکزی ما می‌توانند تا سال‌های پیری به خوبی کار کنند. متیو پین، استاد بیومکانیک دانشگاه لافبورو می‌گوید دانشمندان این موضوع را با اندازه‌گیری واکنش بدن افراد سالم مسن به صدای بلند بررسی کرده‌اند. آن‌ها واکنش جاخوردگی (یعنی واکنشی که بدن به صدای ناگهانی نشان می‌دهد) را در مچ پای افراد سالم سالخورده اندازه‌گیری کردند. نتایج نشان داد مغز این افراد هنوز به خوبی به صدا واکنش نشان می‌دهد و دستور حرکت را به مچ پا ارسال می‌کند.

اگر زمان واکنش خود را در طول زندگی اندازه‌گیری کنید، می‌توانید تغییراتی را که در سلامت مغز و بدن شما رخ می‌دهد، پیگیری کنید. به عبارت دیگر، این اندازه‌گیری‌ها می‌توانند نشان دهند وضعیت سلامت شما چگونه تغییر کرده است.

علاوه بر آزمایش خط‌کش، زمان واکنش می‌تواند ازطریق یک بازی‌ ساده کامپیوتری ارزیابی شود که در آن باید منتظر بمانید تا یک جعبه قرمز رنگ به سبز تبدیل شود و سپس هرچه سریع‌تر روی آن کلیک کنید (Human Benchmark Reaction Time Test).

کاهش شدید عملکرد در طول زمان می‌تواند بازتابی از ترکیبی از اختلال در سیستم‌های حسی و همچنین کندشدن تصمیم‌گیری مغز باشد. مطالعه‌ای در سال گذشته نشان داد ازدست‌دادن حساسیت بینایی در مشاهده و پاسخ به الگوها می‌تواند یکی از اولین نشانه‌های زوال عقل باشد که بیش از یک دهه قبل از شروع علائم نمایان می‌شود.

با افزایش سن، رشته‌های عصبی موجود در ماده سفید مغز ممکن است به خوبی نتوانند سیگنال‌ها را منتقل کنند و همین امر باعث می‌شود پردازش اطلاعات در مغز کندتر شود. علاوه‌براین، پس از اینکه مغز تصمیم به واکنش می‌گیرد، اعصاب متصل‌کننده مغز به عضلات باید در وضعیت خوبی قرار داشته باشند تا بتوانند پیام را سریع منتقل کنند، اما این اعصاب هم تحت‌تأثیر افزایش سن قرار می‌گیرند و عملکردشان ضعیف می‌شود.

برای جلوگیری از کاهش عملکرد بدن و مغز یا کندکردن روند این کاهش می‌توانید تمرینات دوگانه را انجام دهید که به معنای انجام همزمان فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی است.

مثال‌هایی از تمرینات دوگانه عبارت‌اند از: راه‌رفتن درحالی‌که سر خود را از یک طرف به طرف دیگر می‌چرخانید، ایستادن روی یک پا و در عین حال خواندن الفبا یا پرتاب توپ و همزمان ارتباط‌دادن کلمات به صورت کلامی (برای مثال، توپی را پرتاب می‌کنید و هم‌زمان نام یک میوه را بگویید، پس از گرفتن توپ، مجدداً آن را پرتاب می‌کنید و نام میوه‌ای دیگر را می‌برید).  حتی فعالیت‌هایی نظیر شرکت در کلاس‌های ورزشی ازطریق صفحه‌نمایش تلویزیون یا تبلت نیز می‌تواند به بهبود زمان واکنش کمک کند.

تمرینات ورزشی که به واکنش‌های سریع نیاز دارند می‌توانند زمان واکنش را با تقویت همزمان مغز و بدن بهبود دهند. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مشغول‌بودن به فعالیت‌های اجتماعی و ذهنی می‌تواند به کندشدن پیری شناختی کمک کند و بر جنبه‌های تفکر پیچیده تأثیر مثبت بگذارد.