انکولوژی چیست و متخصص خون چه وظایفی برعهده دارد؟

سرطان یکی از عوامل مهم مرگ‌ومیر در جهان به‌شمار می‌رود. براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان، جان خود را به‌‌علت ابتلا به سرطان از دست دادند؛ یعنی چیزی درحدود یک مرگ از هر ۶ مرگ اتفاق‌افتاده در جهان. این آمار تکان‌دهنده زنگ‌خطری جدی برای توجه بیشتر به سرطان و استفاده از تمام ظرفیت‌های ممکن برای مهار این بیماری است.

یکی از ظرفیت‌هایی که کمک بسیار بزرگی به کاهش آمار قربانیان سرطان می‌کند، علم اُنکولوژی (سرطان‌شناسی) است. در‌ادامه با زومیت همراه باشید تا با انکولوژی آشنا شوید و همه‌چیز را درباره‌ی انکولوژیست‌ها و وظایف آن‌ها و انواع گرایش‌های موجود در این حوزه بدانید.

قبل از اینکه به‌سراغ انکولوژی و معرفی آن برویم، بد نیست نگاهی به سرطان بیندازیم و با حقایق تکان‌دهنده‌ای درباره‌ی این بیماری آشنا شویم. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، سرطان در‌واقع اصطلاحی عمومی است که برای طیف وسیعی از بیماری‌هایی به‌کار برده می‌شود که می‌توانند قسمت‌هایی از بدن را درگیر کنند.

به‌گفته‌ی این سازمان، یکی از ویژگی‌های بارز سرطان ایجاد سریع سلول‌های غیرطبیعی است؛ سلول‌هایی با رشد غیرعادی که می‌توانند به قسمت‌های مختلف بدن هجوم ببرند و سایر اندام‌ها را نیز درگیر کنند.

سرطان پستان، سرطان ریه، سرطان روده‌ی بزرگ، سرطان پروستات، سرطان پوست و سرطان معده، به‌ترتیب انواع شایع‌ سرطان محسوب می‌شوند و افراد زیادی را در سراسر جهان درگیر می‌کنند. مواد سرطان‌زای فیزیکی مانند پرتو فرابنفش و سرطان‌زاهای بیولوژیکی همچون عفونت‌های ناشی از برخی ویروس‌ها و مواد سرطان‌زای شیمیایی مانند الکل و آرسنیک نیز دلایل مهم‌ ابتلا به انواع سرطان گزارش شده‌اند.

طبق تعریف مؤسسه‌‌ی ملی سرطان ایالات متحده‌ی آمریکا (NCI)، انکولوژی (Oncology) شاخه‌ای از پزشکی است که انواع سرطان را تشخیص می‌دهد و درمان می‌کند. انکولوژی یا تودینه‌شناسی یا سرطان‌شناسی، علاوه‌بر مطالعه‌ی انواع سرطان و تشخیص آن‌ها، انواع روش‌های درمانی مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی و عمل جراحی را برای درمان بیماران استفاده می‌کند.

یکی دیگر از عواملی که در حوزه‌ی تخصصی انکولوژی قرار می‌گیرد، پیگیری وضعیت بیمار پس از بهبودی است. پزشکان متخصص در این حوزه پس از نتیجه‌بخش‌بودن روش‌های درمانی و بهبودی بیماری، با رصد بیمار در فواصل زمانی منظم و اقداماتی مانند آزمایش‌های مختلف و تصویربرداری و معاینه‌های دوره‌ای، وضعیت بیمار را بررسی می‌کنند.

انکولوژیست پیشگیری و تشخیص و درمان بیماری سرطان را انجام می‌دهد. انکولوژیست‌ها با بررسی دقیق وضعیت بیمار و با‌توجه‌به نوع و مرحله‌ی سرطان، درمان مناسب را برای بیمار خود انتخاب می‌کنند. پیگیری وضعیت بیمار در طول روند درمان و کنترل‌کردن عوارض ناشی از درمان‌های استفاده‌شده نیز ازجمله وظایف انکولوژیست هستند.

به‌طور‌کلی وظایف انکولوژیست عبارت‌اند از:

• تشخیص بیماری سرطان و انتخاب روش یا روش‌های درمانی مناسب برای بیمار

• اطلاع‌رسانی به بیمار درباره‌ی فواید و عوارض جانبی هریک از درمان‌های پیشنهادی

• نظارت روی روند درمان و به‌حداقل‌رساندن عوارض روش استفاده‌شده

• انجام مراقبت‌های پس از درمان

بد نیست این نکته را هم بدانید که انکولوژیست‌ها در بسیاری از مواقع، برای درمان سرطان روش‌های مختلف درمانی را با یکدیگر ترکیب می‌کند؛ بنابراین، صحبت درباره‌ی عوارض جانبی هر‌یک از درمان‌ها، کمک بسیار زیادی به آشنایی بیمار با روند درمان و پذیرش مشکلات این دوره خواهد کرد.

به‌دلیل چندوجهی‌بودن بیماری سرطان، انکولوژیست‌ها نیز انواع مختلفی دارند. برخی از این پزشکان فقط در حوزه‌ی درمان‌هایی خاص متخصص هستند و برخی دیگر نیز فقط انواع خاصی از سرطان را درمان می‌کنند. درادامه‌ی مقاله، انواع انکولوژیست‌ها و تخصص هریک از آن‌ها را معرفی ‌می‌کنیم.

انکولوژیست جراحی متخصصی است که برای درمان انواع سرطان از روش جراحی استفاده می‌کند. جراحی سرطان زمانی استفاده می‌شود که این بیماری گسترش نیافته باشد و پزشک معالج بتواند با برداشتن تومور و بافت اطراف آن، بیماری را کنترل کند.

انکولوژیست‌های جراحی علاوه‌بر تشخیص نوع و میزان پیشرفت بیماری و جراحی بیماران سرطانی، در مراحل پس از درمان نیز درکنار بیماران خود هستند و آن‌ها و خانواده‌هایشان را در این مراحل همراهی می‌کنند.

گاهی اوقات پزشکان برای درمان بیماران سرطانی از روش‌هایی مانند دارودرمانی، شیمی‌درمانی، ایمونوتراپی، درمان‌های هورمونی و دیگر درمان‌های هدفمند استفاده می‌کنند. پزشکانی که این شیوه‌‌ها را برای درمان بیماران خود استفاده می‌کنند، انکولوژیست‌های پزشکی نام دارند و اغلب به‌عنوان پزشک اصلی سرطان هم شناخته می‌شوند.

اگر بیمار سرطانی در مراحل پیشرفته‌ی بیماری قرار داشته باشد و روش‌های درمانی کارساز نباشند، انکولوژیست پزشکی از درمان‌های تسکین‌دهنده برای کمک به این فرد استفاده می‌کند. اکثر انکولوژیست‌های پزشکی در‌زمینه‌ی هماتولوژی (خون‌شناسی) تخصص دارند.

پزشکانی که دوران دستیاری پزشکی (رزیدنتی) را گذرانده و فلوشیب انکولوژی پرتودرمانی را نیز سپری کرده باشند، انکولوژيست پرتودرمانی نام دارند. این گروه از پزشکان برای درمان سرطان از پرتودرمانی مناسب با نوع سرطان بیمار استفاده می‌کنند.

انکولوژیست‌های پرتودرمانی پس از نقشه‌برداری قسمت‌هایی از بدن بیمار که قرار است پرتودرمانی روی آنان انجام شود، مقدار تابش و تعداد جلسات درمانی موردنیاز بیمار را تعیین می‌کنند.

تعداد زیادی از بیماران سرطانی تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرند. این موضوع میزان درگیری انکولوژیست‌های پرتودرمانی را در درمان انواع سرطان‌ها افزایش داده و راه را برای توسعه‌ی شیوه‌های جدید در این حوزه هموارتر کرده است.

درحال‌حاضر، این پزشکان از روش‌های جدید و بسیار مؤثری مانند رادیوتراپی استریوتاکتیک استفاده می‌کنند که علاوه‌بر درمان تومورهای ابتدایی، در سرطان‌هایی نیز کاربرد دارند که قسمت‌های دیگر بدن را درگیر کرده‌اند.

متخصصان زنان و زایمان پس از گذراندن دوره‌های فوق‌تخصصی درمان سرطان‌های زنان، به‌عنوان انکولوژیست زنان به کار خود ادامه می‌دهند. این پزشکان درزمینه‌ی درمان سرطان‌هایی مانند سرطان تخمدان و سرطان رحم و سرطان دهانه‌ی رحم تخصص دارند و برای این‌ کار از روش‌های درمانی مختلف مانند درمان‌های دارویی و حتی جراحی استفاده می‌کنند.

انکولوژیست‌های زنان و زایمان علاوه‌بر درمان انواع سرطان‌های زنان، در‌زمینه‌ی درمان اختلال‌ها و بیماری‌های زنانه هم تخصص دارند. نابه‌جایی آستر رحم (آندومتریوز) و تومور فیبوئید (تومور خوش‌خیم) ازجمله اختلالاتی هستند که این گروه از انکولوژیست‌ها می‌توانند بهترین درمان‌های ممکن را برای آن‌ها انجام دهند.

سرطان خون (لوسمی)، تومور بدخیم استخوانی (استئوسارکوم)، سارکوم یوئینگ و انواع تومورهای مغزی کودکان ازجمله بیماری‌هایی هستند که در سنین کودکی و نوجوانی ظاهر می‌شوند. در چنین شرایطی، انکولوژیست‌های کودکان بهترین گزینه برای کمک به این بیماران و خانواده‌های آن‌ها به‌شمار می‌روند.

سرطان‌های کودکان معمولاً در بازه‌ی زمانی پس از تولد تا ۱۸ سالگی بروز می‌کنند؛ اما در برخی از مواقع نیز، این بیماری‌‌ها افراد بزرگ‌سال را درگیر می‌کنند. در چنین شرایطی، ممکن است افراد ترجیح دهند که انکولوژیست کودکان درمان آنان را برعهده بگیرد؛ چراکه این پزشکان تخصص و مهارت بسیاری در‌زمینه‌ی درمان انواع سرطان‌های کودکان دارند.

انکولوژیست‌های عصب‌شناس بیماران مبتلا به سرطان مغز و نخاع یا افرادی که تومورهای سرطانی روی سیستم عصبی آنان تأثیر گذاشته است، درمان می‌کنند. این پزشکان تخصص و دانش کافی را در این زمینه دارند و برای درمان بیماران سرطانی خود از روش‌های مختلف و تخصصی استفاده می‌کنند.

گاهی اوقات بیماران با عوارض عصبی ناشی از درمان‌های استفاده‌شده برای سرطان درگیر می‌شوند. در چنین شرایطی نیز، انکولوژیست‌های عصب‌شناس وارد عمل می‌شوند و برای به‌حداقل‌رساندن این عوارض، اقدامات لازم را انجام می‌دهند.

همان‌طور‌که سرطان‌های کودکان را انکولوژیست‌های کودکان درمان می‌کنند، سالمندان مبتلا به انواع مختلف سرطان دست‌وپنجه نیز بهتر است زیرنظر انکولوژیست‌های سالمندان قرار گیرند.

سالمندان مسن‌تر از ۶۵ سالی که به انواع سرطان مبتلا هستند، به مراقبت‌ها و حتی درمان‌های خاصی نیاز دارند. انکولوژیست‌های سالمندان با داشتن دانش کافی در این زمینه، بهترین درمان‌ها و مراقبت‌ها را برای این گروه از بیماران در نظر می‌گیرند.

انکولوژیست‌های اورولوژی در درمان سرطان‌های دستگاه ادراری زنان و مردان تخصص دارند. دستگاه ادراری انسان پروستات، کلیه‌ها، مثانه، آلت تناسی و بیضه‌ها را شامل می‌شود و ممکن است درگیر سرطان‌های مختلفی شود که هریک از آن‌ها شرایط خاص خود را دارند و به تناسب آن درمان‌های خاصی را نیز می‌طلبند.

برخی از سرطان‌ها هم در مردان و هم در زنان بروز می‌کنند؛ اما برخی دیگر مانند سرطان بیضه و سرطان پروستات مختص مردان هستند. انکولوژیست اورولوژی از فناوری‌ها و ابزارهای مختلف و مخصوصی برای درمان بیماران مبتلا به سرطان دستگاه ادراری استفاده می‌کند.

انکولوژیست‌های هماتولوژیست سرطان‌هایی مانند سرطان خون و سرطان غدد لنفاوی و تومورهای بدخیم مغز استخوان را درمان می‌کنند. این گروه از بیماری‌ها که به سرطان‌های خون مرتبط هستند، به درمان‌های گسترده نیاز دارند و به‌ندرت از جراحی یا رادیوتراپی برای درمان آن‌ها استفاده می‌شود.

هماتولوژیست‌ها علاوه‌بر درمان سرطان‌های مرتبط با خون، در درمان بیماری‌هایی مانند هموفیلی یا خون‌تَراوی و کم‌خونی سلول‌های داسی‌شکل (نوعی اختلال ژنتیکی مربوط به خون) نیز تخصص دارند. به‌طور‌کلی، وظایف متخصصان خون عبارت‌اند از:

• درمان سرطان‌های مرتبط با خون با استفاده روش‌هایی مانند شیمی‌درمانی

• درمان اختلال خون (کوآگولوپاتی)

• پیوند سلول‌های بنیادی و مغز استخوان

• ایمنی‌درمانی یا ایمونوتراپی

حضور انکولوژیست مجرب در مراحل مختلف بیماری سرطان نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان‌ها و حفظ روحیه‌ی بیماران و خانواده‌های آن‌ها ایفا خواهد کرد. امروزه به‌لطف پیشرفت‌های حاصل‌شده در رشته‌ی پزشکی شاهد فعالیت انکولوژیست‌های متعددی هستیم که هریک از آن‌ها در حوزه‌ای خاص فعالیت و کمک‌های تخصصی را به بیماران خود ارائه می‌کنند. امیدواریم این مطلب توانسته باشد اطلاعات مورد‌نیاز در این زمینه را دراختیار شما قرار دهد.