واکسن سرطان پانکراس در کارآزمایی کوچکی امیدوارکننده ظاهر شد

براساس مقاله‌ای که اخیرا در مجله نیچر منتشر شده است، یک واکسن mRNA سفارشی به همراه داروی مهارکننده وارسی ایمنی و شیمی‌درمانی، پاسخ سلول‌های T (نوعی از سلول‌های ایمنی) را در نیمی از افرادی که برای سرطان لوزالمعده تحت عمل جراحی قرار گرفته بودند، تقویت کرد.

اگرچه مطالعه کوچک بود، این یافته‌ها نشان می‌دهد واکسن مورد مطالعه ممکن است به جلوگیری از عود بیماری کمک کند. دکتر وینود بالاچاندران از مرکز سرطان مموریال اسلون کترینگ نیویورک در مصاحبه خبری گفت: «دیدن اینکه یک واکسن فردمحور (شخصی‌سازی‌شده) می‌تواند سیستم ایمنی را برای مبارزه با سرطان پانکراس ترغیب کند، هیجان‌انگیز است.»

سرطان لوزالمعده اغلب دیر تشخیص داده می‌شود، درمان آن دشوار است و میزان بقای پایینی دارد. این سرطان به‌طورکلی به‌خوبی به مهارکننده‌های وارسی ایمنی و آنتی‌بادی‌های مونوکلونال که فعالیت سلول‌های T را بازیابی می‌کنند، پاسخ نمی‌دهد. با‌این‌حال، برخی از بیماران سال‌ها پس از تشخیص به خاطر پاسخ ایمنی مؤثری که دارند، زنده می‌مانند و این پاسخ ایمنی همان چیزی است که پژوهشگران قصد داشتند به کمک واکسن از آن تقلید کنند.

واکسن مذکور که به‌طور مشترک توسط بیون‌تک و روش/جنن‌تک ساخته شده است، از همان فناوری mRNA استفاده می‌کند که واکسن‌ کووید فایزر/بیو‌ان‌تک و واکسن کووید مدرنا از آن بهره می‌برند.

واکسن‌های mRNA از نانوذرات لیپیدی برای تحویل مواد ژنتیکی استفاده می‌کنند که حاوی دستورالعمل‌هایی برای ساخت پروتئین‌های خاص هستند. وقتی واکسن وارد بدن می‌شود، سلول‌های انسان، آن پروتئین‌ها را تولید می‌کنند و موجب تحریک پاسخ ایمنی می‌شوند.

واکسن‌های کووید دستورالعمل‌های ساخت پروتئین اسپایک SARS-CoV-2 را ارائه می‌کنند. واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان حاوی دستورالعمل‌هایی برای نئوآنتی‌ژن‌ها یا پروتئین‌های غیرطبیعی روی سلول‌های تومور فرد هستند.

پژوهشگران برای تولید این واکسن که BNT122 نام دارد، نمونه‌ای از تومور برداشته‌شده با جراحی را توالی‌یابی می‌کنند و نئوآنتی‌ژن‌هایی را انتخاب می‌کنند که به احتمال زیاد موجب پاسخ ایمنی قوی می‌شوند. سپس طی فرایندی که چند هفته طول می‌کشد، از نئوآنتی‌ژن‌‌های انتخابی برای ایجاد واکسن سفارشی برای هر بیمار استفاده می‌کنند.

وقتی واکسن mRNA وارد جریان خون فرد شود، موجب می‌شود نوعی از سلول‌های ایمنی به نام سلول‌های سلول‌های دندریتیک پروتئین‌های نئوآنتی‌ژن را بسازند.

بالاچاندران توضیح می‌دهد، سلول‌های دندریتیک بقیه اجزای سیستم ایمنی ازجمله سلول‌های T را برای شناسایی و حمله به سلول‌های توموری، آموزش می‌دهد. در این شرایط، با توجه به اینکه سلول‌های T برای تخریب سلول‌های دارای این پروتئین‌ها درحال آماده‌باش قرار دارند، سرطان ممکن است شانس کمتری برای بازگشت داشته باشد.

در کارآزمایی بالینی مرحله اول، ۱۶ فرد مبتلا به سرطان پانکراس پس از جراحی، واکسن‌های سفارشی ساخته‌شده از تومورهای خود را دریافت کردند که حاوی حداکثر ۲۰ نئوآنتی‌ژن مختلف بودند. شرکت‌کنندگان به ترتیب داروی تسنتریک (مهارکننده وارسی ایمنی ضد PD-L1 شرکت روش)، واکسن آزمایشی و رژیم شیمی‌درمانی چهار دارویی به نام mFOLFIRINOX را دریافت کردند.

همانطور که قبلاً در نشست سالانه انجمن سرطان‌شناسی بالینی آمریکا در سال گذشته گزارش شده بود، تیم بالاچاندران دریافت که هشت بیمار از ۱۶ بیمار پاسخ‌های ایمنی قوی دربرابر یک یا چند نئوآنتی ژن تومور ایجاد کردند.

طبق گزارش نیچر، سلول‌های T افزایش‌یافته به کمک واکسن، تا ۱۰ درصد از کل سلول‌های T را در خون تشکیل می‌دادند و تعداد این سلول‌ها با دوز تقویت‌کننده می‌‌تواند افزایش پیدا کند. به‌گفته‌ی بالاچاندران، سلول‌های T تا دو سال باقی ماندند.

علاوه‌بر‌این، شرکت‌کنندگانی که پس از واکسیناسیون پاسخ ایمنی خوبی تولید کردند، در طول ۱۸ ماه پیگیری، نشانه‌ای از عود سرطان نشان ندادند. درمقابل، در شرکت‌کنندگانی که پاسخ ایمنی خوبی نداشتند، بیماری به‌طور متوسط پس از ۱۳/۴ ماه عود کرد. بالاچاندران گفت: «این نتایج هیجان‌انگیز نشان می‌دهد که ممکن است بتوانیم از واکسن‌ها به‌عنوان درمانی علیه سرطان پانکراس استفاده کنید. این شواهد از استراتژی ما برای ساخت واکسن مطابق با تومور هر بیمار حمایت می‌کند.»

به‌گفته‌ی نویسندگان مطالعه، درمان به‌طورکلی ایمن و امکان‌پذیر بود. عوارض جانبی شایع بودند، اما این عوارض بیشتر با داروی مهارکننده وارسی ایمنی و شیمی‌درمانی مرتبط بودند و نه واکسن.

براساس این یافته‌های امیدوارکننده، کارآزمایی تصادفی بین‌المللی بزرگ‌تری از رژیم واکسن در سال جاری آغاز خواهد شد.

تیم بالاچاندران اکنون در تلاش است تا مشخص کند چرا فقط نیمی از شرکت‌کنندگان مطالعه پس از واکسیناسیون پاسخ ایمنی خوبی داشتند و همچنین قصد دارد راه‌هایی برای تقویت پاسخ پیدا کند.

چندین شرکت دیگر و پژوهشگران دانشگاهی نیز درحال کار روی واکسن‌هایی هستند که به سیستم ایمنی در مبارزه با سرطان کمک می‌کنند.

پژوهشگران در نشست سالانه انجمن تحقیقات سرطان آمریکا در ماه گذشته، گزارش کردند که واکسن mRNA ساخته‌شده توسط شرکت‌های مدرنا و مرک به همراه داروی مهارکننده وارسی ایمنی کیترودا، خطر عود یا مرگ را در افراد مبتلا به ملانوم پیشرفته کاهش داد.

گروهی از پژوهشگران نیز در ماه فوریه گزارش کردند واکسن دی‌ان‌ای مبتنی‌بر پلاسمید که سلول‌های سیستم ایمنی را برای تشخیص پروتئین HER2 روی تومورها آموزش می‌دهد، در مطالعه اولیه‌ای روی بیماران مبتلا به سرطان سینه متاستاتیک فعالیت امیدوارکننده‌ای را نشان داده است.