چرا به‌تازگی شاهد ظهور ویروس‌های زیادی هستیم؟

از شیوع گسترده mpox (که قبلا آبله میمون نامیده می‌شد و اکنون آبله ام نام دارد) در سال ۲۰۲۲ تا وضعیت درحال گسترش آنفلوانزای پرندگان و موارد اخیر ویروس ماربورگ در گینه استوایی، کووید دیگر مانند گذشته عناوین خبری را به خود اختصاص نداده است. درعوض، مرتبا درمورد شیوع ویروس‌های نوظهور یا ظهور مجدد ویروس‌های گذشته می‌شنویم.

بنابراین، آیا شیوع ویروس‌ها افزایش پیدا کرده است یا اینکه به لطف بهبود فناوری‌های پیشرفته در جریان دنیاگیری کووید در تشخیص شیوع ویروس‌ها بهتر شده‌ایم؟ پاسخ ممکن است ترکیبی از هر دو مورد باشد.

لیندسی برودبنت، ویروس‌شناس دانشگاه ساری انگستان در وب‌سایت The Conversation می‌نویسد طبق تخمین‌ها، حدود ۱٫۶۷ میلیون ویروس درحال‌حاضر پستانداران و پرندگان را آلوده می‌کنند که هنوز شناسایی نشده‌اند. تصور می‌شود از این تعداد، چیزی حدود ۸۲۷ هزار مورد توانایی آلوده‌کردن انسان‌ها را داشته باشند.

برای درک چگونگی ظهور ویروس‌ها باید به دوران آغاز حیات روی زمین برگردیم. چندین تئوری دراین‌باره وجود دارد که ویروس‌ها برای اولین‌بار چگونه ظاهر شدند، اما همه کارشناسان با این موضوع موافق هستند که ویروس‌ها میلیاردها سال است در کنار موجودات زنده درحال تکامل هستند. وقتی اختلالی در این تکامل همزمان ایجاد می‌شود، دچار مشکل می‌شویم.

محرک‌های اصلی ظهور ویروس‌ها در جمعیت‌های انسانی، انسان‌ و اقدامات او است. کشاورزی از بیش از ده هزار سال پیش رواج یافت و درطول این اتفاق، تماس نزدیک انسان‌ها و حیوانات آغاز شد. این امر به ویروس‌هایی که به‌طور طبیعی حیوانات را آلوده می‌کردند، فرصت دادند تا پرش بین گونه‌ای انجام دهند و به انسان‌ها منتقل شوند. این نوع بیماری‌ها، بیماری‌های مشترک انسان و جانوران یا زُئونوز نامیده می‌شود. حدود ۷۵ درصد از بیماری‌های عفونی نوظهور ناشی از این نوع عفونت‌ها هستند.

پیشرفت تمدن بشری و تکنولوژی و تخریب زیستگاه‌های طبیعی، حیوانات را مجبور کرد تا در جستجوی غذا به مناطق جدیدی بروند. گونه‌های مختلفی که معمولا با هم در تماس نبودند، اکنون در محیط مشترکی قرار گرفته‌اند. انسان‌ها را به این معادله اضافه کنید و دستورالعمل کاملی برای ظهور ویروس‌های جدیدی خواهید داشت.

شهرنشینی به تراکم بالای جمعیت منجر می‌شود و محیط ایده‌آلی را برای انتشار ویروس‌ها فراهم می‌کند. توسعه سریع شهرها اغلب نسبت‌به زیرساخت‌هایی مانند سیستم‌های بهداشتی و مراقبت‌های بهداشتی رشد سریع‌تری دارد و این امر احتمال شیوع ویروس‌ها را افزایش می‌دهد.

تغییرات اقلیمی نیز به گسترش ویروس‌ها کمک می‌کند. برای مثال، آربوویروس‌ها (ویروس‌هایی که توسط بندپایانی مانند پشه‌ها منتقل می‌شوند) در مناطق جدیدی درحال شناسایی‌شدن هستند. علت آن است که دامنه کشورهایی که پشه‌ها می‌توانند در آن‌ها زنده بمانند، درحال افزایش است.

مدت زیادی است از این عوامل مطلع هستیم. ظهور SARS-CoV-2 (ویروسی که موجب کووید می‌شود) هیچ ویروس‌شناس یا همه‌گیرشناسی را متعجب نکرد. کارشناسان وقوع دنیاگیری‌های جدید را پیش‌بینی کرده بودند. چیزی که غیرمنتظره بود، مقیاس دنیاگیری کووید ۱۹ و دشواری مهار کارآمد گسترش ویروس بود.

ما همچنین نتوانسته بودیم تاثیر اطلاعات غلط را بر حوزه‌های سلامت عمومی پیش‌بینی کنیم. باورهای ضدواکسیناسیون در چند سال گذشته در رسانه‌های اجتماعی رایج‌تر شده است و شاهد افزایش میزان تردید درباره‌ی واکسن هستیم. همچنین اختلالاتی در برنامه‌های معمول واکسیناسیون دوران کودکی ایجاد شده است که خطر شیوع بیماری‌های قابل پیشگیری به کمک واکسن، نظیر سرخک را افزایش می‌دهد.

علم در جریان دنیاگیری با سرعت بی‌سابقه‌ای حرکت کرده است و به توسعه روش‌های جدید و بهبود روش‌های قبلی تشخیص ویروس برای نظارت بر شیوع و تکامل ویروس‌ها منجر شده است.

اکنون بسیاری از دانشمندانی که درزمینه‌ی ردیابی SARS-CoV-2 کار می‌کردند، روی نظارت بر ویروس‌های دیگر تمرکز کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در طول دنیاگیری، از نظارت بر فاضلاب برای تشخیص SARS-CoV-2 استفاده شد و این روش می‌تواند به ردیابی سایر ویروس‌هایی که برای سلامتی انسان تهدیدآمیز هستند، نیز کمک کند.

وقتی فردی به ویروس آلوده می‌شود، معمولا مقداری از ماده ژنتیکی ویروس از بدن او دفع می‌شود و به فاضلاب راه پیدا می‌کند. فاضلاب این قدرت را دارد که معمولا پیش از شروع افزایش تعداد موارد در بیمارستان‌ها، نشان دهد که تعداد عفونت‌ها در یک منطقه درحال افزایش است.

اصلاح فناوری مذکور به‌منظور یافتن ویروس‌ها دیگری مانند آنفلوانزا، سرخک یا حتی فلج اطفال می‌تواند داده‌های ارزشمندی را درمورد زمان‌بندی رخ‌دادن شیوع ویروس‌ها در اختیار ما قرار دهد. این کار درحال‌حاضر تا حدی انجام می‌شود. برای مثال، در سال ۲۰۲۲ فلج اطفال در فاضلاب لندن شناسایی شد.

افزایش در نظارت بر ویروس‌ها طبیعتا به گزارش موارد شیوع بیشتر منجر خواهد شد. درحالی‌که برخی افراد ممکن است این امر را وحشت‌آفرین تلقی کنند، چنین اطلاعاتی می‌تواند کلید مهار دنیاگیری‌های آینده باشد. اگر شیوع در منطقه‌ای اتفاق بیفتد که فاقد نظارت کافی بر ویروس‌ها است، این احتمال بالاتر است که عفونت به حدی گسترش پیدا کند که به‌راحتی مهارشدنی نباشد.

البته نظارت تنها یک بخش از آمادگی دربرابر دنیاگیری است. دولت‌ها و سازمان‌های بهداشتی و علمی سراسر جهان باید پروتکل‌های دنیاگیری و ظهور ویروس‌ها را به صورت به‌روزشده در دست داشته باشند تا به موقع اوضاع را تحت کنترل بگیرند.

بعید است کووید آخرین دنیاگیری درطول عمر اغلب انسان‌هایی باشد که درحال‌حاضر روی زمین زندگی می‌کنند. اما امیدواریم برای مقابله با دنیاگیری بعدی آمادگی بیشتری داشته باشیم.