هشدار دانشمندان: غذاهای به شدت فرآوری‌شده سلامت ما و کره زمین را نابود می‌کنند

دنیای ما با چالش بزرگی روبه‌رو است: ما باید برای تغذیه جمعیت رو به افزایش کره زمین، مقدار کافی از غذای باکیفیت، متنوع و مغذی تولید کنیم و حین انجام این کار باید اثرات زیست‌محیطی ناشی از سیستم غذایی جهانی را به حداقل برسانیم.

بیش از ۷ هزار گونه گیاهی خوراکی وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به‌عنوان غذا مصرف کرد، اما ۹۰ درصد انرژی دریافتی مردم در سطح جهان از ۱۵ گونه گیاه تأمین می‌شود و بیش از نیمی از جمعیت جهان فقط به سه نوع غله یعنی برنج، گندم و ذرت متکی هستند.

پژوهش جدیدی که در مجله‌ی BMJ Global Health منتشر شده است، نشان می‌دهد افزایش مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده نقش مهمی در این تغییر دارد. بنابراین، کاهش مصرف و تولید این غذاها فرصت منحصربه‌فردی برای بهبود سلامتی ما و پایداری زیست‌محیطی سیستم غذایی ما مهیا می‌کند.

کشاورزی یکی از عوامل محرک تغییرات زیست‌محیطی است. کشاورزی مسئول یک‌سوم از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای است و حدود ۷۰ درصد از مصرف آب شیرین مربوط به بخش کشاورزی است. کشاورزی همچنین ۳۸ درصد از کل زمین‌های جهان را استفاده می‌کند و بزرگ‌ترین عامل مؤثر در کاهش تنوع زیستی است.

درحالی‌که پژوهش‌ها تأثیرات زیست‌محیطی چشمگیر رژیم‌های غذایی غربی را که حاوی کالری و محصولات دامی بیش‌ازحد هستند، نشان داده است، همین نگرانی‌ها درمورد غذاهای فوق فرآوری‌شده نیز وجود دارد.

اثرات غذاهای فوق فرآوری‌شده بر سلامت انسان به‌خوبی توضیح داده شده اما اثرات آن بر محیط زیست کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این مسئله با توجه به این موضوع که غذاهای فوق فرآوری‌شده یکی از اجزای اصلی غذای مصرفی در کشورهای پردرآمد است (و فروش آن‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط نیز به سرعت درحال افزایش است)، جای تعجب دارد.

پژوهش جدید نشان می‌دهد رژیم‌های غذایی دارای غذاهای فوق فرآوری‌شده‌ی زیاد، به قیمت نابودی کشت، تولید و مصرف غذاهای سنتی به دست می‌آیند.

غذاهای فوق فرآوری‌شده ترکیبی از مواد غذایی عمدتاً صنعتی هستند که طی مجموعه‌ای از فرایندهای صنعتی تولید می‌شوند. آن‌ها معمولاً حاوی افزودنی‌هایی برای تغییر طعم و ظاهر غذا و مقدار اندک یا بدون مواد غذایی کامل هستند. این نوع غذاها را می‌توانید به‌عنوان غذاهایی در نظر بگیرید که به‌راحتی نمی‌توانید آن‌ها را در آشپزخانه خود تهیه کنید. شیرینی‌ها، نوشابه، غذاهای آماده و محصولات فست‌فود رستوران‌ها از این نوع غذاها هستند.

درمقابل، غذاهای سنتی مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، محصولات لبنی و فرآوردهای‌های گوشتی هستند که خیلی کم فرآوری شده‌اند یا با استفاده از روش‌های فرآوری سنتی تولید می‌شوند.

حین فرآوری سنتی، روش‌هایی مانند تخمیر و کنسروکردن، برای تضمین ایمنی غذا و امنیت غذایی جهانی کلیدی هستند. این درحالی است که غذاهای فوق فرآوری‌شده فراتر از آنچه برای ایمنی مواد غذا نیاز است، فرآوری می‌شوند.

میزان مصرف مواد غذایی فوق فرآوری شده در استرالیا بسیار بالا است. ۳۹ درصد از کل مصرف انرژی استرالیایی‌های بزرگسال را این نوع غذاها تشکیل می‌دهند که بیشتر از بلژیک، برزیل، کلمبیا، اندونزی، ایتالیا، مالزی، مکزیک و اسپانیا، اما کمتر از ایالات متحده است که در آن، غذاهای فوق‌فرآوری شده ۵۷٫۹ درصد از انرژی رژیم غذایی بزرگسالان را تشکیل می‌دهند.

براساس تجزیه‌و‌تحلیلی از آخرین داده‌های ملی استرالیا (۲۰۱۲-۲۰۱۱)، غذاهای فوق فرآوری‌شده که بیشترین سهم را در انرژی رژیم غذایی استرالیایی‌های دو سال به بالا تشکیل می‌دادند عبارت بودند از: غذاهای آماده، فست‌فودها، شیرینی‌جات، نان‌ها و کیک‌ها، غلات صبحانه، آب‌میوه‌ها و چای سرد.

غذاهای فوق فرآوری‌شده متکی‌بر تعداد انگشت‌شماری از گونه‌های گیاهی هستند. این امر موجب تحمیل فشار اضافی بر محیط‌هایی می‌شود که این گیاهان در آن‌ها پرورش داده می‌شوند.

ظهور غذاهای فوق فرآوری شده راحت و ارزان جایگزین طیف گستردهای از غذاهای کامل با حداقل فرآوری مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات، حبوبات، گوشت و لبنیات شده است. این امر هم کیفیت رژیم غذایی و هم تنوع منابع غذایی را کاهش داده است.

در استرالیا، بیشترین اجزای تشکیل‌دهنده غذاهای بسته‌بندی‌شده و نوشیدنی‌ها در سال ۲۰۱۹ شامل قند (۴۰٫۷ درصد)، آرد گندم (۱۵٫۶ درصد) روغن گیاهی (۱۲٫۸ درصد) و شیر (۱۱ درصد) بود.

برخی از مواد مورد استفاده در غذاهای فوق فرآوری‌شده مانند کاکائو، قند و برخی از روغن‌های گیاهی به‌شدت با کاهش تنوع زیستی در ارتباط هستند.

البته، اثرات زیست‌محیطی غذاهای فوق فرآوری شده قابل اجتناب است. این غذاها نه‌تنها مضر هستند، بلکه برای تغذیه انسان نیز غیرضروری هستند. رژیم‌های غذایی سرشار از غذاهای فوق فرآوری‌شده با مشکلات سلامتی مانند بیماری قلبی، دیابت نوع دو، سندرم روده تحریک‌پذیر، سرطان و افسردگی و موارد دیگر در ارتباط هستند.

برای مقابله با این مسئله، منابع تولید غذا را می‌توان به‌سمت تولید غذاهای سالم‌تر و کمتر فرآوری‌شده هدایت کرد. برای مثال، در سطح جهانی، غلاتی مانند گندم، ذرت و برنج به‌منظور تهیه آردهای تصفیه‌شده آسیاب می‌شوند تا محصولاتی مانند نان‌های تصفیه‌شده، کیک، دونات و محصولات مشابه را تولید کنند. این‌ منابع را می‌توان به سمت تولید مواد غذایی مغذی‌تری مانند نان سبوس‌دار یا پاستا تغییر جهت داد. این امر به بهبود امنیت غذایی جهانی کمک می‌کند و همچین محافظت بیشتری دربرابر بلایای طبیعی و درگیری‌ در نواحی حاصلخیز فراهم می‌کند.

سایر منابع زیست‌محیطی را می‌توان با پرهیز از استفاده از برخی از مواد تشکل‌دهنده‌ی این نوع غذاها نجات داد. برای مثال، تقاضا برای روغن پالم (یکی از اجزای رایج غذاهای فوق فرآوری‌شده و مرتبط با جنگل‌زدایی در جنوب شرقی آسیا) ازطریق تغییر ترجیح مصرف‌کنندگان و روی آوردن به غذاهای سالم‌تر می‌تواند کاهش پیدا کند. کاهش مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده یکی از راه‌هایی است که به‌وسیله‌ی آن می‌توانید اثرات زیست‌محیطی خود را کاهش دهید و درعین‌حال سلامت خود را تقویت کنید.