راز کووید طولانی؛ چرا برخی افراد تا مدت‌ها از کووید ۱۹ رنج می‌برند؟

یکی از چندین اسراری که درباره کووید طولانی‌مدت وجود دارد، این است که چه کسانی بیش از همه مستعد ابتلا به آن هستند؟ آیا برخی افراد بیش از دیگران علائمی را تجربه می‌کنند که ممکن است ماه‌ها پس از رفع عفونت ویروس کرونا ظاهر شوند یا پابرجا بمانند؟

اکنون تیمی از پژوهشگران، چهار عامل خطر را شناسایی کرده‌اند که می‌توانیم به کمک آن‌ها پیش‌بینی کنیم آیا افراد به کووید طولانی‌مدت مبتلا خواهند شد یا نه؛ وضعیتی که شخص در آن علائم مختلف را به‌مدت هفته‌ها یا ماه‌ها پس از پایان عفونت اولیه‌ی کووید ۱۹ تجربه می‌کند.

عوامل خطر عبارت‌اند از مقدار بالای مواد ژنتیکی سارس کوو ۲ (ویروس عامل کووید ۱۹) در خون در اوایل عفونت، عفونت فعال با یک عامل بیماری‌زای متفاوت به نام ویروس اپشتین بار (EBV)؛ اتوآنتی‌بادی‌های خاص یا مولکول‌های ایمنی که به جای هدف‌گیری ویروس‌ها یا باکتری‌ها، پروتئین‌های بدن را هدف می‌گیرند و تشخیص قبلی دیابت نوع ۲، شایع‌ترین شکل دیابت که در آن سلول‌های بدن به انسولین مقاوم هستند.

پژوهشگران در مطالعه‌ای که ۲۴ ژانویه در نشریه سل منتشر شد، به عوامل خطر یادشده اشاره و خاطرنشان کردند که اغلب آن‌ها را می‌توان وقتی فرد برای نخستین‌‌ بار به کووید ۱۹ مبتلا می‌شود، نشانه‌گذاری کرد؛ در‌ نتیجه به احتمال بیشتر درمان‌های سریع می‌توانند از برخی موارد ابتلا به کووید طولانی‌مدت پیشگیری کنند.

بااین‌حال، مطالعه‌ی جدید هنوز نقطه‌ی شروع محسوب می‌شود. یاپنگ سو، نویسنده‌ی اصلی مطالعه و پژوهشگر در مؤسسه‌ی سیستمز بایولوژی در سیاتل به وب‌سایت لایوساینس گفت پژوهشگران باید پژوهش‌های بیشتری انجام دهند تا دریابند چگونه این عوامل خطر موجب بروز کووید طولانی‌مدت می‌شوند. همچنین آیا این سیگنال‌های زودهنگام می‌توانند پیش‌بینی کنند کدام علائم خاص ممکن است چهار، هشت یا ۱۲ ماه پس از ابتلا، با بیمار باقی بمانند یا خیر.

در مطالعه‌ی جدید، تیم پژوهشی نزدیک به ۲۱۰ بیمار کووید ۱۹ را به مدت تقریباً دو تا سه ماه از زمان تشخیص بیماری تحت نظارت قرار داد. حدود ۷۰ درصد از این بیماران در‌ اثر ابتلا به کووید ۱۹ در بیمارستان بستری شده بودند. هدف پژوهش، شناسایی خصوصیات مشترک بین بیمارانی بود که به کووید طولانی‌مدت یا پس‌آیند پساحاد کووید ۱۹ مبتلا شدند؛ اصطلاحی پزشکی که به عوارض سارس کوو ۲ روی بدن پس از رفع عفونت اولیه کووید ۱۹ اشاره دارد.

شرکت‌کنندگان مطالعه، نمونه‌های خون و سوآب بینی را هنگام تشخیص بیماری، در‌ جریان عفونت کووید ۱۹ و سپس چند ماه بعد در‌ اختیار پژوهشگران قرار دادند. در این آخرین پیگیری، بیماران یک نظرسنجی را درباره‌ی علائم مرتبط با کووید طولانی‌مدت از‌‌ جمله سرفه، خستگی، تنگی نفس، اسهال، مشکلات حافظه، دشواری در تمرکز و از‌ دست‌ دادن چشایی و بویایی پر کردند.

جیم هیث، پژوهشگر ارشد مطالعه و رئیس مؤسسه‌ی سیستمز بایولوژی در گفت‌وگو با نیویورک تایمز گفت در‌ مجموع تقریباً ۳۷ درصد از بیماران، سه یا بیش از سه علامت کووید طولانی‌مدت را در آخرین پیگیری خود گزارش دادند. ۲۴ درصد یک یا دو علامت گزارش دادند و ۳۹ درصد باقی‌مانده هیچ علائمی گزارش ندادند. به‌طور کلی، علائم تنفسی شایع‌ترین بودند و سپس علائم عصبی، از‌ دست‌‌ دادن چشایی و بویایی و علائم گوارشی به ترتیب بیش‌ترین شیوع را داشتند.

هلث به نیویورک تایمز گفت در گروه افراد مبتلا به سه یا بیش از سه علامت کووید طولانی‌مدت، ۹۵ درصد دست‌کم یکی از چهار عامل خطر به‌تازگی شناسایی‌شده را نشان دادند. چهار عامل خطر فارغ از اینکه عفونت اولیه‌ی بیمار شدید یا خفیف بود، با کووید طولانی‌مدت ارتباط داشتند. تیم پژوهشی با تجزیه‌وتحلیل خون گرفته‌شده از گروهی مستقل از ۱۰۰ بیمار مبتلا به کووید طولانی‌مدت که اغلبشان در‌ ابتدا عفونت خفیف داشتند، برخی از این یافته‌ها را تأیید کردند.

از‌ جمله درخورتوجه‌ترین عوامل خطر، اتوآنتی‌بادی‌هایی بودند که تیم پژوهشی در نمونه‌های خون بیماران شناسایی کرد. پژوهشگران به‌طور خاص ۶ اتوآنتی‌بادی را غربا‌لگری کردند و پی بردند که آنتی‌بادی‌های متفاوت ظاهراً به علائم مختلف کووید طولانی‌مدت مرتبط هستند.

به‌عنوان مثال، وجود یک اتوآنتی‌بادی به نام آنتی-آی‌اف‌ان-آلفا۲ در زمان تشخیص بیماری، علائم تنفسی کووید طولانی‌مدت را پیش‌بینی کرد. آنتی‌بادی آنتی-آی‌اف‌ان-آلفا۲ به پیام‌رسانی شیمیایی به نام اینترفرون آلفا ۲ می‌چسبد که وظیفه‌اش کمک به هدایت فعالیت سلول‌های خاص ایمنی است. به‌نقل از نویسندگان مطالعه، وجود آنتی‌بادی‌های آنتی-آی‌اف‌ان-آلفا۲ ممکن است موجب اختلال در عملکرد این سلول‌های ایمنی شود و تولید مولکول‌های التهابی در بدن را نیز افزایش دهد.

پژوهشگران علاوه‌بر آنتی-آی‌اف‌ان-آلفا۲، پنج اتوآنتی‌بادی بیشتر به نام آنتی‌بادی‌های ضدهسته‌ای را غربالگری کردند که به پروتئین‌های هسته‌ی سلول متصل می‌شوند. این پنج آنتی‌بادی با اختلالات خودایمنی مختلف شامل لوپوس و روماتیسم مفصلی مرتبط هستند؛ اما معلوم نیست آیا آن‌ها به‌طور مستقیم به سلول‌ها آسیب می‌زنند یا صرفاً نشانگر بیماری هستند. به گفته‌ی هلث‌ «شواهد مناسبی مبنی بر اینکه این آنتی‌بادی‌ها به خودی خود بیماری‌زا هستند، وجود ندارد.» در مطالعه‌ی جدید، آنتی‌بادی‌های ضدهسته‌ای به علائم تنفسی و برخی علائم گوارشی کووید طولانی‌مدت مرتبط بودند.

در‌ مقابل، کووید طولانی‌مدت عصبی به‌طور چشمگیر با ۶ آنتی‌بادی اندازه‌گیری‌شده مرتبط نبود. در‌ عوض، علائم عصبی ظاهراً با آنتی‌بادی‌هایی ارتباط داشتند که خود ویروس کرونا را هدف می‌گیرند. این آنتی‌بادی‌ها که پروتئین نوکلئوکپسید ویروس را هدف قرار می‌دهند، پس از عفونت و هنگام بروز علائم کووید طولانی‌مدت، در مقادیر بالا ظاهر می‌شوند. ازآنجاکه این آنتی‌بادی‌ها به‌جای ظاهر‌ شدن در حوالی زمان تشخیص، بعداً به‌وجود می‌آیند، لزوماً برای پیش‌بینی زودهنگام علائم عصبی کووید طولانی‌مدت مفید نخواهند بود. داده‌های آنتی‌بادی نشان می‌دهند که احتمالاً سازوکارهای مختلف، عامل ایجاد انواع مختلف کووید طولانی‌مدت هستند.

آن‌طور که پژوهشگران گزارش دادند، ویروس اپشتین بار (EBV) دیگر عامل خطر مهم به شمار می‌آید. تخمین زده می‌شود که ۹۰ تا ۹۵ درصد از مردم تا پیش از رسیدن به بزرگسالی، EBV را می‌گیرند. ویروس پس از ایجاد عفونت اولیه، غیرفعال و در سلول‌های ایمنی بدن پنهان می‌شود. اما گاهی اوقات اگر فرد عفونت متفاوتی بگیرد یا استرس شدید تجربه کند، این ویروس خاموش می‌تواند دوباره فعال شود و یک بار دیگر او را دچار عفونت کند.

به‌نقل از مطالعه، اپشتین بار بازفعال‌شده مانند اتوآنتی‌بادی‌ها با نوع خاصی از علائم کووید طولانی‌مدت مرتبط بود. به‌عنوان مثال، افرادی که هنگام تشخیص بیماری در خونشان EBV داشتند، بعداً با احتمال بیشتر بروز مشکلات حافظه و همچنین خستگی و تولید خلط، ترکیبی ضخیم از بزاق و مخاط را در ریه‌ها نشان دادند.

یاپنگ سو گفت: «ما معمولاً قادر به تشخیص قطعات EBV در خون نیستیم. تشخیص قطعات این ویروس در خون نشانه‌ی فعالیت دوباره آن‌ها است. به‌طرز جالب، EBV اغلب در هنگام تشخیص کووید ۱۹ در خون بیماران ظاهر شد و پس از آن سطوح خونی ویروس به سرعت کاهش یافت. ما پاسخ روشنی در‌ مورد چرایی این موضوع نداریم؛ اما احتمال دارد درحالی‌که سیستم ایمنی به سراغ مبارزه با ویروس کرونا می‌رود، EBV فرصتی زودگذر برای فعال‌شدن دوباره و ایجاد آسیب پایدار به‌دست می‌آورد.»

بر‌ اساس یک بررسی در نشریه فرانتیرز این ایمونولوژی، در افرادی که مجموعه‌ای خاص از ژن‌ها را حمل می‌کنند، عفونت EBV می‌تواند موجب لوپوس شود. همچنین ابتدای این ماه دانشمندان شواهد قانع‌کننده‌ای را منتشر کردند که بر‌ اساس آن‌ها، ویروس اپشتین بار در افراد آسیب‌پذیر می‌تواند موجب ام‌اس شود؛ یک بیماری خودایمنی که مغز و نخاع افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

دکتر پی‌جی اوتز، استاد پزشکی و ایمنی‌شناس در دانشگاه استنفورد که در مطالعه مشارکتی نداشت، به لایوساینس گفت «ما از‌ قبل می‌دانیم که اپشتین بار نقشی مهم در لوپوس و اکنون ام‌اس ایفا می‌کند. درحال‌حاضر، این مطالعه‌ی جدید اشاره می‌کند که EBV ممکن است در کووید طولانی‌مدت نیز تأثیرگذار باشد. اگر در‌ نهایت این یافته تأیید شود، شگفت‌زده نخواهم شد.»

مطالعه‌ی کوچکی نیز که در ژوئن ۲۰۲۱ در نشریه پاتوژنز منتشر شد، اشاره کرد که کووید ۱۹ احتمالاً EBV را در برخی بیماران بیدار می‌کند و خطر کووید طولانی‌مدت را در آن‌ها بالا می‌برد. اکنون، مطالعه‌ی جدید ظاهراً شواهد بیشتری در این زمینه ارائه می‌دهد.

تقریباً یک‌سوم از بیماران مبتلا به کووید طولانی‌مدت در مطالعه، دیابت نوع ۲ داشتند. به‌ویژه، کسانی که این عامل خطر را داشتند، بیشتر محتمل بود خستگی، سرفه و دیگر علائم تنفسی کووید طولانی‌مدت را تجربه کنند. علاوه‌براین، تقریباً یک‌سوم از بیماران کووید طولانی‌مدت، در هنگام تشخیص بیماری سطوح بالایی از مواد ژنتیکی سارس کوو ۲ یا RNA را در خون خود حمل می‌کردند و بیشتر احتمال داشت علائم مرتبط با حافظه را تجربه کنند.

یافتن مقادیر بالای مواد ژنتیکی در خون بیماران نشان می‌دهد که احتمالاً در صورت کنترل بار ویروسی با داروهای ضدویروسی، می‌توان از کووید طولانی‌مدت پیشگیری کرد یا دست‌کم شدت آن را کاهش داد. یاپنگ سو گفت: «بیمار هرچه سریع‌تر بتواند ویروس را از بین ببرد، احتمال ابتلا به ویروس پایدار یا خودایمنی که عامل بروز کووید طولانی‌مدت است، پایین‌تر می‌آید.» بااین‌حال یوتز خاطر نشان می‌کند ازآنجاکه کووید طولانی‌مدت می‌تواند هم افراد مبتلا به عفونت خفیف و هم شدید کووید ۱۹ را دچار کند، معلوم نیست آیا درمان ضدویروسی تهاجمی به تمام بیماران کمک خواهد کرد یا نه.

جدا از چهار عامل خطر شناسایی‌شده برای کووید طولانی‌مدت، مطالعه‌ی جدید همچنین اشاره می‌کند که افراد مبتلا به علائم تنفسی کووید طولانی‌مدت، سطوح پایین غیرعادی از هورمون کورتیزول (استرس) در خون خود دارند. آن افرادی نیز که دچار علائم عصبی بودند، سطوح بالای غیرعادی از پروتئین‌هایی را در خون خود داشتند که تصور می‌شود منعکس‌کننده‌ی اختلال در چرخه‌ی شبانه‌روزی خواب/بیداری هستند.

این یافته‌ها ممکن است به درمان‌هایی برای کووید طولانی‌مدت اشاره کند. در‌ واقع به گفته‌ی یاپنگ سو، درمان جایگزین کورتیزول هم‌اکنون در‌ حال آزمایش در بیماران کووید طولانی‌مدت است؛ اما یوتز می‌گوید در‌ نهایت، تنها از‌ طریق انجام کارآزمایی‌های بالینی می‌توان فهمید این رویکردها جواب می‌دهند یا نه و اگر جوابگو هستند، بر کدام نوع کووید طولانی‌مدت اثر می‌گذارند.

دوباره باید تکرار کرد که مطالعه‌ی جدید صرفاً نقطه‌ی آغاز است و محدودیت‌های فراوانی دارد. یاپنگ سو گفت: «مطالعه‌ی ما روی کووید طولانی‌مدت تا سه ماه پس از شروع کووید ۱۹ متمرکز شد و از این‌رو نمی‌تواند نشان دهد کدام بیماران به کووید بسیار طولانی‌تر مبتلا خواهند شد. برای درک بهتر حملات طولانی کووید که چهار ماه یا بیشتر طول می‌کشند، مطالعات آتی باید بیماران کووید ۱۹ را برای مدت‌های طولانی‌تر پیگیری کنند.»

علاوه‌براین، دانشمندان احتمالاً باید مطالعات حیوانی انجام دهند تا دریابند چرا و چگونه این عوامل خطر شناسایی‌شده به انواع مختلف کووید طولانی‌مدت منجر می‌شوند. مطالعات آتی همچنین باید بفهمند آیا گونه‌های سارس کوو ۲ از آلفا تا اومیکرون، تجربه‌های بیماران از کووید طولانی‌مدت را تغییر می‌دهند یا نه.