سازمان بهداشت جهانی نخستین واکسن را برای بیماری مالاریا تأیید کرد
سازمان بهداشت جهانی روز چهارشنبه (۱۴ مهر) با تأیید نخستین واکسن برای پیشگیری از مالاریا، ابزاری معرفی کرد که می‌تواند سالانه جان ده‌ها هزار کودک را در آفریقا نجات بدهد. مالاریا یکی از قدیمی‌ترین و مرگبارترین بیماری‌های عفونی در جهان محسوب می‌شود که سالانه جان نزدیک به نیم میلیون نفر، از جمله ۲۶۰ هزار کودک زیر ۵ سال را می‌گیرد. تقریبا تمام قربانیان مالاریا ساکنان مناطق جنوب صحرای بزرگ آفریقا هستند.
واکسن جدید که ساخت گلاکسواسمیت‌کلاین، شرکت داروسازی چندملیتی بریتانیایی است، سیستم ایمنی کودک را برای شکست پلاسمودیوم فالسیپاروم، مرگبارترین پاتوژن از میان ۵ عامل بیماری مالاریا و شایع‌ترین نمونه در آفریقا برمی‌انگیزد. این واکسن نه‌تنها نخستین واکسن مالاریا، بلکه نخستین واکسن ساخته‌شده برای یک بیماری انگلی محسوب می‌شود.
واکسن در کارآزمایی‌های بالینی اثربخشیِ تقریبا ۵۰ درصد را در برابر مالاریای شدید در سال نخست داشت؛ اما کارایی‌اش تا سال چهارم به نزدیک صفر کاهش می‌یابد. البته کارآزمایی‌ها تأثیر واکسن در پیشگیری از مرگ‌ومیر را اندازه نگرفتند. این امر برخی متخصصان را به این پرسش واداشته که آیا واکسن جدید سرمایه‌گذاری ارزشمندی در کشورهای درگیر با بی‌شمار مشکلات مهارنشدنی دیگر است یا خیر.
به گزارش نیویورک تایمز، مری همل، سرپرست برنامه پیاده‌سازی واکسن مالاریا در سازمان بهداشت جهانی، می‌گوید: «مالاریای شدید تا نیمی از فوتی‌های مالاریا را تشکیل می‌دهد و شاخص تقریبا مطمئن مرگ‌ومیر محسوب می‌شود.» او انتظار دارد تأثیر واکسن در پیشگیری از ابتلا به نوع شدید مالاریا را ببیند. سال گذشته، یک مطالعه مدل‌سازی برآورد کرد که اگر واکسن در کشورهای دارای بالاترین نرخ شیوع مالاریا عرضه شود، می‌تواند سالانه از ۵٫۴ میلیون مورد ابتلا و ۲۳ هزار فوتی در کودکان زیر ۵ سال پیشگیری کند.
کارآزمایی اخیر واکسن در ترکیب با داروهای پیشگیرانه‌‌ی داده‌شده به کودکان در فصول پرانتشار، نشان داد که رویکرد دوگانه در مقایسه با روش مصرف تکی واکسن، در پیشگیری از بیماری شدید، بستری در بیمارستان و مرگ‌ومیر بسیار مؤثرتر است. دکتر پدرو آلونسو، مدیر برنامه جهانی مالاریا در سازمان بهداشت جهانی، می‌گوید داشتن واکسن مالاریایی که ایمن، نسبتا مؤثر و آماده توزیع است، «لحظه‌‌ای تاریخی» به‌حساب می‌آید.
انگل‌ها بسیار پیچیده‌تر از ویروس‌ها یا باکتری‌ها هستند و پژوهش‌ها برای ساخت واکسن مالاریا از صدها سال پیش در جریان انجام بوده است. دکتر آلونسو می‌افزاید: «این اتفاق جهشی بزرگ از منظر علمی به سمت داشتن نخستین نسل از واکسن در برابر انگلی انسانی محسوب می‌شود.»
انگل مالاریا به‌ویژه دشمنی موذی است؛ زیرا می‌تواند بارها و بارها به یک شخص مشابه حمله کند. در بسیاری از کشورهای منطقه جنوب صحرای بزرگ آفریقا، حتی بخش‌هایی که اغلب مردم زیر تورهای تختخواب آغشته به حشره‌کش می‌خوابند، کودکان به‌طور متوسط سالانه ۶ دوره برگشت مالاریا دارند. حتی زمانی که بیماری مرگبار نیست، حمله مکرر انگل به بدن قربانیان می‌تواند به سیستم ایمنی آسیب دائم بزند و آن‌ها را ضعیف و در برابر سایر عوامل بیماری‌زا آسیب‌پذیر کند.
پرستار در کیپ کوست، یکی از شهرهای غنا، درباره واکسن جدید مالاریا به مردم توضیح می‌دهد.
پژوهش‌های مالاریا مملو از کاندیداهای واکسنی است که هرگز از کارآزمایی‌های بالینی سربلند بیرون نیامدند. تورهای تختخواب که گسترده‌ترین اقدام پیشگیرانه محسوب می‌شود، مرگ‌ومیر مالاریا در کودکان زیر ۵ سال را فقط تا ۲۰ درصد کاهش می‌دهد. در برابر این دورنما، واکسن جدید حتی با کارایی متوسط، بهترین ابزار جدید در مبارزه علیه مالاریا در ده‌ها سال گذشته به شمار می‌آید.
اشلی بیرکت، مدیر برنامه‌های مالاریا در سازمان PATH، نهاد غیر انتفاعی متمرکز بر بهداشت جهانی، به نیویورک تایمز گفت: «پیشرفت در برابر مالاریا واقعا در پنج یا ۶ سال گذشته، به‌ویژه در بدترین کشورهای درگیر با این بیماری در جهان متوقف شده است.» اما با واکسن جدید «احتمال تأثیر بسیار بسیار مهمی در آن کشورها وجود دارد.»
واکسن جدید با نام موسکویریکس در سه دز بین هفته پنجم تا هفدهم بعد از تولد تجویز و دز چهارم تقریبا ۱۸ ماه بعد تزریق می‌شود. به دنبال کارآزمایی‌های بالینی، واکسن در سه کشور (کنیا، مالاوی و غنا)، آزموده و در برنامه‌های ایمن‌سازی معمول گنجانده شد.
بیش از ۲٫۳ میلیون دز در کشورهای یادشده تجویز و به بیش از ۸۰۰ هزار کودک تزریق شده است. به گفته دکتر همل، این تعداد تزریق، درصد کودکان ایمن‌شده در برابر مالاریا را از کمتر از ۷۰ درصد به بیش از ۹۰ درصد رسانده است. همل می‌افزاید: «توانایی کاهش نابرابری‌ها در دسترسی به پیشگیری از مالاریا اهمیت دارد. دیدن اینکه واکسن می‌تواند به کودکانی برسد که اکنون ایمن نیستند، شگفت‌انگیز است.»
ایجاد سامانه‌ای کارآمد برای توزیع تورهای تختخواب آغشته به حشره‌کش برای خانواده‌ها، سال‌ها طول کشید. در مقابل، گنجاندن موسکویریکس در برنامه‌های ایمن‌سازی معمول، توزیع آن را حتی در میانه دنیاگیری ویروس کرونا و با وجود شهربندان‌ها و اختلالات در زنجیره‌های تأمین، به طرز شگفت‌انگیز آسان کرد. همل می‌گوید: «مجبور نیستیم برای پی بردن به چگونگی رساندن واکسن به کودکان، ده سال صرف کنیم.»
این هفته، گروهی از متخصصان مستقل در زمینه مالاریا، همه‌گیرشناسی بهداشت کودکان و آمار به همراه گروه مشاوره واکسن سازمان بهداشت جهانی در ملاقات با یکدیگر، داده‌ها از برنامه‌های آزمایشی را بررسی و توصیه رسمی‌شان را برای تدروس آدهانوم، دبیر کل سازمان آماده کردند.
گام بعدی این است که گاوی، اتحادیه جهانی واکسن، ارزش واکسن را برای سرمایه‌گذاری تعیین کند. اگر هیئت این سازمان واکسن را تأیید کند (با توجه به اثربخشی متوسط واکسن و بسیاری از اولویت‌های رقابتی، تضمین‌شده نیست)، گاوی واکسن را برای کشورهای نیازمند خریداری خواهد کرد. انتظار می‌رود فرایند تهیه واکسن دست کم یک سال به طول بینجامد.
اما با وجود دنیاگیری کووید ۱۹، مشکلات تولید و تأمین واکسن می‌تواند پیشرفت را به نحو چشمگیر به تعویق بیندازد. همچنین به گفته دیپالی پاتل، مدیر برنامه‌های واکسن مالاریا در گاوی، دنیاگیری منابع و توجهات را از سایر بیماری‌ها دور کرده است.
نظرات